Κατάδυση στα κουφάρια ναυαγίων του ελληνικού βυθού

Ανήμερα Χριστουγέννων του 1997, ο έλληνας δύτης, Κώστας Θωκταρίδης, και η ομάδα του καταδύονται στα νερά της Κεφαλλονιάς. Αναζητούν το κουφάρι του βρετανικού υποβρυχίου Περσέας, το οποίο έκανε το τελευταίο του ταξίδι το Δεκέμβριο του 1941. Μετά την πρώτη διερευνητική βουτιά, ο Θωκταρίδης επιστρέφει στην επιφάνεια. Η έκφραση του προσώπου του είναι αρκετή για να ανακοινώσει ότι το Περσέας βρέθηκε.

Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης

«Ήταν το πιο εντυπωσιακό από τα ναυάγια που έχω καταδυθεί στα χρόνια που κάνω αυτή τη δουλειά. Αυτό που με συγκλόνισε τότε ήταν η κατάσταση του υποβρυχίου. Έμοιαζε σαν να έχει σταματήσει ο χρόνος στην ημέρα που βυθίστηκε.  Διατηρεί έως και σήμερα ζωντανά όλα τα χαρακτηριστικά του υποβρυχίου και φέρνει στο μυαλό εικόνες σαν να χάθηκε πρόσφατα και όχι 74 χρόνια πριν», λέει ο δύτης Κώστας Θωκταρίδης στο newsbeast.gr.

Ο Θωκταρίδης, αποφάσισε να ασχοληθεί με τη σύγχρονη ναυτική ιστορία, όντα επαγγελματίας δύτης από το 1986. Παράλληλα με τις υπόλοιπες δραστηριότητές του ως επαγγελματίας δύτης, αποφάσισε να εξερευνήσει τα ναυάγια που βρίσκονται στον ελληνικό υποθαλάσσιο χώρο. Έτσι κατέγραψε τα είκοσι σημαντικότερα από αυτά στο βιβλίο «Ναυάγια στον Ελληνικό βυθό», που εξέδωσε υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, συλλέγοντας τόσο τις δικές του εμπειρίες, καθώς και τις γνώσεις του ερευνητή ναυτικής ιστορίας, Άρη Μπιλάλη.

Όταν μιλάει για ναυάγια, ο Θωκταρίδης ξέρει ότι ένα μέρος της δικής του… υποθαλάσσιας αδρεναλίνης, μοιράζεται και όποιος τον ακούει να αφηγείται. Με πιο σημαντική για εκείνον εμπειρία αυτή του «Περσεύς».

Το υποβρύχιο «Περσεύς» και ο μοναδικός διασωθείς

Το «Περσεύς» χάθηκε στα νερά του Ιονίου τη σκοτεινή νύχτα της 6ης Δεκεμβρίου του 1941, όταν έπεσε σε ιταλική νάρκη. Μοναδικός διασωθείς ήταν ο βρετανός ναύτης, Τζον Κέιπς. Το πρυμναίο διαμέρισμα, στο οποίο βρισκόταν την ώρα της έκρηξης δεν είχε πλημμυρίσει. Ο ίδιος αφού βοήθησε τρεις από τους τραυματισμένους συναδέλφους του να διαφύγουν από την ανθρωποθυρίδα του υποβρυχίου, αναδύθηκε λίγη ώρα αργότερα στην επιφάνεια από βάθος 52 μέτρων. Παρά τις προσπάθειές για να βοηθήσει τους τρεις ναυτικούς, ο Κέιπς ήταν τελικά ο μοναδικός επιζώντας στο ναυάγιο με απολογισμό 60 νεκρούς.

«Είναι ένα ναυάγιο που μοιάζει σαν να έχει μπει σε χρονοκάψουλα που σταματάει το χρόνο. Το υποβρύχιο παραμένει σχεδόν άθικτο έως και σήμερα. Οι προπέλες και τα χειριστήρια παραμένουν όπως ακριβώς ήταν το 1941  Η πιο έντονη εμπειρία για εμένα και την  ομάδα μου ήταν πως όλα όσα γνωρίζαμε από μαρτυρίες για το υποβρύχιο, ήρθαν σε πλήρη ταύτιση με όσα είδαμε μπροστά στα μάτια μας», λέει ο Κώστας Θωκταρίδης.

Μία τυχαία συνάντηση αφετηρία για τις έρευνες σε ναυάγια

Ο Κώστας ξεκίνησε να βουτάει σε ναυάγια αρκετά χρόνια πριν. Μία συγκυριακή συνάντησή με τον ναύαρχο Παΐζη, άλλοτε πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου, τον έφερε κοντά σε έναν άγνωστο κόσμο.

«Όταν επισκέφθηκα για πρώτη φορά το Ναυτικό Μουσείο ήμουν ο μοναδικός επισκέπτης. Συνάντησα έναν ηλικιωμένο κύριο, τον πρόεδρο του μουσείου, ο οποίος με ξενάγησε και μου έδωσε το ερέθισμα να αγαπήσω τη ναυτική ιστορία, μαθαίνοντας την ιστορία των ελληνικών πολεμικών πλοίων. Σε μία εποχή που αναζητούσα πρότυπα μέσα από παιδικά περιοδικά, ο Παΐζης, καταρτισμένος και επιβλητικός κατάφερε να στρέψει την προσοχή μου σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση», λέει ο Κώστας Θωκταρίδης.

«Φεύγοντας από το μουσείο μου πρότεινε να αγοράσω και να διαβάσω ένα βιβλίο. Όποιο ήθελα. Κοιτάζοντας τα βιβλία, δυσκολευόμουν να αποφασίσω, κυρίως γιατί είχα άγνοια του αντικειμένου. Ένα από αυτά με τον τίτλο “Υ1” προκάλεσε τελικά το ενδιαφέρον μου. Περιέγραφε την ιστορία του υποβρυχίου Κατσώνης. Μάλιστα, ο ναύαρχος Παΐζης μου ζήτησε αφού το διαβάσω, να του περιγράψω τις εντυπώσεις μου. Μέχρι τότε δεν είχα συνηθίσει ένας μεγάλος άνθρωπος να ασχολείται τόσο εντατικά μαζί μου. Με το δικό του αρχοντικό τρόπο με ταξίδεψε στη ναυτική ιστορία. Την επόμενη ημέρα ξεκίνησα για την Κρήτη και σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού διάβαζα το βιβλίο. Αυτό ένα ακόμα κίνητρο για να μάθω τις ιστορίες όλων των ναυαγίων. Έτσι, όταν άρχισα να μπαίνω σε ναυάγια, γνωρίζοντας την ιστορία τους, η εμπειρία μου ήταν πολύ διαφορετική. Ήταν σαν να ζούσα στην εποχή».

Ο «αδελφός» του Τιτανικού

Ένα ακόμα από τα ναυάγια που καταγράφει το πλούσιο βιογραφικό του Θωκταρίδη, είναι ο «Βρετανικός».

Ένα ιδιαίτερα «ελκυστικό» ναυάγιο κυρίως λόγω της συγγένειάς του με τον αδελφό του, Τιτανικό.  Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα υπερωκεάνια της γραμμής του Βορείου Ατλαντικού στις αρχές του 20ου αιώνα. Παρά το γεγονός ότι προοριζόταν για επιβατηγό, στη διάρκεια του πρώτου Παγκοσμίου πολέμου επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως πλωτό νοσοκομείο. Βυθίστηκε στις 21 Νοεμβρίου του 1916 στο Στενό της Κέας, ενώ κατευθυνόταν προς τη Λήμνο μετά από έκρηξη γερμανικής νάρκης.

Μιλώντας για το ναυάγιο, ο ναύαρχος εν αποστρατεία, Κωνσταντίνος Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν λέει: «Ο Βρετανικός ήταν λίγο μεγαλύτερος σε μέγεθος από τον «αδελφό» του, Τιτανικό, και μάλιστα είχαν γίνει αρκετές βελτιώσεις μετά το ναυάγιο του δεύτερο . Ωστόσο βυθίστηκε σε περίπου μισή ώρα, ενώ ο Τιτανικός χρειάστηκε δύο ώρες για να βυθιστεί. Και σε αυτή την περίπτωση υπήρχε ανθρώπινο λάθος, καθώς είχαν μείνει ανοιχτές οι μπουκαπόρτες μεταξύ των στεγανών διαμερισμάτων. Γι’ αυτό και βυθίστηκε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Το πλοίο αυτό βρίσκεται σήμερα ανέπαφο στο βυθό, και είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά ναυάγια».

«Ο Βρεταννικός είναι πολύ μεγάλο σε μέγεθος ναυάγιο, επομένως είναι αρκετά δύσκολο να έχει κανείς ολοκληρωμένη εικόνα. Βρίσκεται σε πολύ μεγάλο βάθος και παραμένει σχεδόν απρόσιτος. Γι’ αυτό και κάθε δύτης ονειρεύεται κάποτε στη ζωή του να βουτήξει εκεί που βρίσκεται το πλοίο», λέει από την πλευρά του ο Κώστας Θωκταρίδης.

Ο ελληνικός… Τιτανικός

Το κάθε κουφάρι από τα χιλιάδες που βρίσκονται στον ελληνικό υποθαλάσσιο χώρο, μεταφέρει το δικό του κομμάτι ναυτικής ιστορίας. Ένα από αυτά, το ατμόπλοιο Όρια, παρουσιάζει τη δική του τραγική ιστορία. Πρόκειται για το ναυάγιο με τους περισσότερους νεκρούς στα ναυτικά χρονικά της Ελλάδας, το οποίο παρέσυρε στο θάνατο 4.223 ανθρώπους.

Είχε επιλεγεί για τη μεταφορά αιχμαλώτων αν και ήταν ακατάλληλο για να μεταφέρει μεγάλο αριθμό ατόμων. Στις 11 Φεβρουαρίου 1944 έφυγε από τη Ρόδο, ταξιδεύοντας για τον Πειραιά. Μία ημέρα αργότερα έπεσε σε καταιγίδα, ξέφυγε από την πορεία του, και προσέκρουσε στα βράχια της νησίδας Πάτροκλος, ανοικτά του Σουνίου. Μοναδικοί διασωθέντες από τους χιλιάδες επιβάτες, ήταν 6 Ιταλοί, 21 Γερμανοί και ένας έλληνας μηχανικός. Κάποιοι μάλιστα ονόμασαν το ναυάγιο «ελληνικό Τιτανικό».

Πάνω από 4.000 σύγχρονα ναυάγια στον ελληνικό βυθό

Όπως λέει ο Κώστας Θωκταρίδης, αυτή τη στιγμή βρίσκονται στον ελληνικό υποθαλάσσιο χώρο χιλιάδες ναυάγια. «Τα σύγχρονα ναυάγια ξεπερνούν τις 4.000. Όταν λέω τα σύγχρονα, εννοώ όσα είναι κατασκευασμένα από σίδηρο. Αυτά τα οποία διαθέτουν σχήμα και μορφή και αποτελούν πόλο έλξης για τους δύτες. Αν συνυπολογίσετε και τα αρχαία κουφάρια, τότε ο αριθμός τους ανεβαίνει σημαντικά».

Το…  τροχήλατο «ΠΑΤΡΙΣ» χωρίς ανθρώπινες απώλειες

Ο ελληνικός βυθός «φιλοξενεί» ανάμεσα στα χιλιάδες ναυάγια κι εκείνο του «ΠΑΤΡΙΣ». Σύμφωνα με τον Κώστα Θωκταρίδη «δεν υπάρχει άλλο τέτοιο πλοίο, τέτοιας ηλικίας, σε τόσο καλή κατάσταση. Πρόκειται για τροχήλατο πλοίο χωρίς προπέλα, το οποίο σηματοδοτεί τη μεταβατική περίοδο στη ναυσιπλοΐα από τα πλοία με πανιά στα μηχανοκίνητα. Ναυπηγήθηκε το 1837 στο ναύσταθμο του Πόρου και ονομάστηκε αρχικά «Όθων» ή «KING OTHON», για να καλύψει τις ανάγκες του Πολεμικού Ναυτικού. Μετονομάστηκε «ΠΑΤΡΙΣ» μετά τη φυγή του Όθωνα, προκειμένου να μην δημιουργείται καμία σύνδεση με το όνομα του μονάρχη.

Τη νύχτα της 23ης Φεβρουαρίου του 1868, ενώ βρισκόταν ένα μίλι έξω από την Κέα, το «ΠΑΤΡΙΣ», έπεσε σε καταιγίδα. Στη διάρκεια της πορείας του, η νυχτερινή βάρδια ειδοποίησε τη γέφυρα ότι το πλοίο βρισκόταν πολύ κοντά στην ξηρά. Πριν μπορέσει να ελιχθεί αποτελεσματικά, προσέκρουσε στον ύφαλο του Κούνδουρου νοτιοδυτικά της Κέας.

Αρκετά μέλη του πληρώματος υπό την επήρεια πανικού επιβιβάστηκαν στις λέμβους και έφτασαν στην ξηρά όπου τις εγκατέλειψαν. Μετά από εντολή του πλοιάρχου Αγγελικάρα, οι λέμβοι επέστρεψαν στο πλοίο, και όλοι οι επιβάτες επιβιβάστηκαν σταδιακά, εγκαταλείποντας το πλοίο, χωρίς να υπάρξουν ανθρώπινες απώλειες.

Οι μαρτυρίες των επιζώντων

Ο Θωκταρίδης, αναζητώντας τα χνάρια των επιζώντων ήρθε κατά καιρούς σε επικοινωνία με κάποιους από αυτούς καθώς και με συγγενείς τους, σε μία προσπάθεια να καταγράψει την ιστορία των ναυαγίων.

«Θυμάμαι πολύ χαρακτηριστικά έναν παππού πάνω από 90 ετών.  Όταν  τον ρώτησα “γιατί βοηθήσατε το ναυαγό, Τζον Κέιπς, του “Περσεύς”, ενώ ξέρατε ότι αν σας συλλάμβαναν οι Γερμανοί θα σας εκτελούσαν;”, μου απάντησε: “θα ήταν εντροπή να μην τον βοηθούσα”.

«Περιγράφω το συγκεκριμένο περιστατικό και ακόμα και σήμερα ανατριχιάζω. Αν τον παρέδιδε θα έπαιρνε τα εύρετρα από τους Γερμανούς τη στιγμή που βρισκόταν σε έξαρση ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Εκείνος όμως προτίμησε να νοιώθει καλά με τη συνείδησή του».

Ναυάγια στη χοάνη της χαλυβουργίας

Τμήματα ναυαγίων, των ελληνικών «υποβρύχιων μουσείων» κατέληξαν με την άδεια διαφόρων κυβερνήσεων στη χοάνη των εταιρειών επεξεργασίας μετάλλου.

 Όπως λέει ο ναύαρχος, Κωνσταντίνος Μαζαράκης «μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο – καθότι μιλάμε για ναυάγια αποτελούμενα από μεταλλικά μέρη -, δόθηκαν άδειες από τις εκάστοτε κυβερνήσεις για διάφορες επιχειρήσεις ναυαγιαιρέσεων. Τα τμήματα πολλών ναυαγίων κατέληγαν κατά καιρούς για λιώσιμο στη χαλυβουργική. Πρόκειται για μία οικονομική δραστηριότητα, η οποία κατέστρεψε μεγάλο μέρος των ναυαγίων που βρίσκονται στον ελληνικό βυθό. Παρόλ’ αυτά αρκετά τμήματά τους  δεν ανελκύθηκαν, και παραμένουν στο βυθό έως και αυτή τη στιγμή. Άλλα πλοία όπως ο «Βρετανικός» ή το «ΠΑΤΡΙΣ», που βρίσκονταν σε πιο δυσπρόσιτα και βαθιά νερά, παρέμειναν ανέπαφα», εξηγεί ο κύριος Μαζαράκης.

Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον

Αρκετά συχνά αναπτύσσονται συζητήσεις για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που φέρνει ένα ναυάγιο, το οποίο βρίσκεται στο βυθό. Όπως λέει ο ναύαρχος, «Κάθε ναυάγιο από τη στιγμή που θα περάσουν οι πρώτοι μήνες, κατά τους οποίους εμφανίζεται ως ξένο σώμα στο βυθό, ενσωματώνεται στη συνέχεια στο φυσικό περιβάλλον και δημιουργείται ένας ύφαλος. Γύρω από αυτόν αναπτύσσεται θαλάσσια ζωή σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με το υπόλοιπο θαλάσσιο περιβάλλον. Γεννιούνται διάφοροι οργανισμοί, όπως σφουγγάρια αλλά και αποικίες ψαριών δεδομένου ότι πρόκειται για ένα προστατευμένο περιβάλλον, στο οποίο δεν έχουν πρόσβαση οι καταστροφικές ανεμότρατες».

Τα αίτια των ναυαγίων

Συνήθως τα ναυάγια που συναντάει κανείς ανήκουν σε δύο κατηγορίες. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Μαζαράκη, πρόκειται τόσο για πολεμικά ναυάγια μετά από κάποια μάχη, αλλά και για περιπτώσεις που οφείλονται σε ανθρώπινο λάθος.

«Η αλήθεια είναι ότι τα περισσότερα σχετίζονται με σφάλματα χειρισμού. Σε μία από αυτές περιπτώσεις ανήκει και το ΚΛΕΙΩ. Σύμφωνα με την ιστορία, ο υποπλοίαρχός του πλοίου αποκοιμήθηκε κατά τη βάρδια του με αποτέλεσμα το ΚΛΕΙΩ να παρεκκλίνει της πορείας του και δυο ώρες αργότερα να προσκρούσει στη βραχονησίδα Δίψα κοντά στο Μαραθώνα. Ατυχήματα ή δυστυχήματα, τα οποία συμβαίνουν στην πλειοψηφία τους κατά τις νυχτερινές ώρες. Αυτό που αναφέρουν μάλιστα σε εκθέσεις τους, οι επιτροπές διερεύνησης ατυχημάτων, είναι ότι οι πιο επικίνδυνες ώρες είναι από τις 2 το πρωί έως και τα ξημερώματα», αναφέρει ο Κωνσταντίνος Μαζαράκης.

Το ανεξερεύνητο ΗΡΑΚΛΕΙΟ

«Πλοία όπως το Ηράκλειο που είχε βυθιστεί παλαιότερα, προκάλεσαν μεγάλο θόρυβο στην εποχή τους. Το κουφάρι του βρίσκεται σε μεγάλο βάθος γι’ αυτό και δεν υπάρχει υποβρύχιο φωτογραφικό υλικό», σημειώνει ο ναύαρχος.
Το συγκεκριμένο ναυάγιο είναι μία από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες στις ελληνικές θάλασσες. Το πλοίο βυθίστηκε το πρωί της 6ης Δεκεμβρίου του 1966, κοντά στην βραχονησίδα Φαλκονέρα, 23 μίλια βορειοδυτικά της Μήλου.

Το επιβατηγό – οχηματαγωγό που πραγματοποιούσε δρομολόγιο από τα Χανιά στον Πειραιά, βυθίστηκε λόγω μετατόπισης φορτίου με αποτέλεσμα να βρουν το θάνατο 224 επιβάτες.

Ανέγγιχτα ναυάγια στη μνήμη των νεκρών

Η συζήτηση πολλές φορές περιστρέφεται γύρω από τις μεθόδους αντιμετώπισης και ερευνών σε πολύνεκρα ναυάγια, όταν τα θύματα βρίσκονται μέσα στο κουφάρι.  Όπως λέει ο κύριος Μαζαράκης, «συχνά αντιμετωπίζουμε ένα ναυάγιο ως μνημείο. Γι’ αυτό και αποφεύγουμε να “ενοχλήσουμε” τους νεκρούς του. Μία τέτοια περίπτωση είναι και το κουφάρι του oχηματαγωγού Μέρλιν, το οποίο βυθίστηκε έξω από τον Πειραιά το Νοέμβριο του 1972, όπου δεν έγινε καμία έρευνα μέχρι και σήμερα στο κουφάρι του».

Το Μέρλιν βυθίστηκε όταν βρέθηκε σε κοινή πορεία πλεύσης με τη ναυαρχίδα του Νιάρχου «World HERO». Τα δύο πλοία συγκρούστηκαν και το δεξαμενόπλοιο εμβόλισε το Μέρλον. Από τα μέλη του πληρώματος, 44 άτομα εγκλωβίστηκαν και πέθαναν μέσα στο κουφάρι, ενώ κατάφεραν να διασωθούν άλλα 14.

Οι εικόνες που φέρνει κατά καιρούς στην επιφάνεια ο Θωκταρίδης από το βυθό της ελληνικής θάλασσας είναι εκτός από ναυάγια της πολεμικής περιόδου και μεγάλος αριθμός πλοίων που βυθίστηκαν σε καιρό ειρήνης, από ανθρώπινο λάθος. Ο ίδιος, βουτάει 30 χρόνια στο βυθό. Παρά το γεγονός ότι οι εικόνες και τα βιώματα που έχει αποκομίσει, αυξάνονται, ο ίδιος παραδέχεται φοβάται το υγρό στοιχείο. Όπως τονίζει λίγο πριν κλείσουμε το τηλέφωνο: «Τη θάλασσα τη σέβομαι και τη φοβάμαι. Μπορεί να με γοητεύει, αλλά όπως κάθε τι που προκαλεί τη γοητεία, έτσι κι εκείνη απαιτεί σεβασμό», επαναλαμβάνει.

* Οι έγχρωμες φωτογραφίες ναυαγίων και το βίντεο είναι από το προσωπικό αρχείο του δύτη, Κώστα Θωκταρίδη

Διαβάστε όλα τα θέματα της ενότητας Weekend του newsbeast.gr