Πώς μπορεί να γίνει κάποιος έμπορος όπλων;

Τι κάνει άραγε ένας έμπορος όπλων και γιατί είναι εξαιρετικά δύσκολο να έχει κάποιος από εμάς στον κύκλο των επαφών του κάποιον από αυτούς; Κι αν αυτό που κάνει τελικά είναι σχετικά απλό, πουλάει όπλα δηλαδή, τα πώς και τα γιατί, καθώς και όλες οι άλλες πτυχές του επαγγέλματός του, παραμένουν μυστήριο για τους περισσότερους από μας. Βλέπετε το εμπόριο όπλων μοιάζει με εξωτική δραστηριότητα, καθώς η μόνη επαφή που έχουμε είναι είτε από τον κινηματογράφο είτε την ειδησεογραφία, όταν πιαστεί κάποιος με μερικές εκατοντάδες χιλιάδες όπλα χωρίς παραστατικά. Ειδάλλως, το εμπόριο όπλων είναι για μας μια δραστηριότητα που συντελείται σε λόμπι πανάκριβων ξενοδοχείων και περιλαμβάνει καραβιές χρημάτων, συνομιλίες με μοχθηρούς πολέμαρχους, διεθνές μυστήριο, ίντριγκα, επαγγελματικά ταξίδια αμφιβόλου αποτελέσματος και μερικές ανατριχιαστικές ιστορίες να διηγείσαι στα παιδιά σου. Εδώ δεν θα μιλήσουμε βέβαια για το κρατικό εμπόριο όπλων, που είναι φυσικά μια άλλη ιστορία και μονοπωλείται από τις ΗΠΑ εξάλλου, που όπως μας λέει το παρατηρητήριο παγκόσμιας διακίνησης οπλισμού Stockholm International Peace Research Institute, συνεχίζει να είναι ο Νο 1 προμηθευτής διεθνώς, πόσο μάλλον αν μιλάμε για βαρύ οπλισμό. Πώς μπορεί να γίνει όμως ένας ιδιώτης έμπορος όπλων; Ανοίγει απλώς ένα μαγαζάκι, μια εταιρία εν προκειμένω, και πέφτει με τα μούτρα στο εμπόριο; Τόσο απλά;

Είτε το πιστεύετε είτε όχι, η εμπορία όπλων είναι ένα απόλυτα νόμιμο επάγγελμα στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Και όταν λέμε στις περισσότερες, λίγα είναι τα κράτη που έχουν νομοθετήσει κατά της εμπορίας ή της διαμεσολάβησης σε συμφωνίες πώλησης όπλων, ακόμα και παράνομες. Κι εδώ κρύβεται το μεγάλο «τυράκι» όταν μιλάμε για εμπόριο όπλων από ιδιώτες, πως μιλάμε ουσιαστικά για μεσίτες όπλων, μεσάζοντες δηλαδή που δεν χρειάζονται τίποτα περισσότερο από ένα κινητό τηλέφωνο, ένα laptop και έναν τραπεζικό λογαριασμό. Κάθε φορά εξάλλου που ένας έμπορος όπλων βρεθεί μπλεγμένος και τρέξει να κρυφτεί εκμεταλλευόμενος τα παραθυράκια του διεθνούς νόμου, δεν είναι ότι έχει παραβιάσει κάποια ειδική νομοθεσία κατά της εμπορίας όπλων, αλλά αντιθέτως νόμους που αφορούν στο εξαγωγικό Δίκαιο της χώρας ή κυρώσεις που έχουν επιβάλει τα Ηνωμένα Έθνη και απέτυχε να τηρήσει. Δεν είναι λίγοι μάλιστα οι ειδικοί που μας λένε πως αυστηρότεροι νόμοι και σοβαρότεροι ελεγκτικοί μηχανισμοί θα μπορούσαν να σταματήσουν εύκολα το (παράνομο) εμπόριο όπλων, μόνο που αυτό είναι το ένοχο μυστικό του κλάδου, η ίδια η βάση της λειτουργίας του: παρά το γεγονός ότι όλοι παραδεχόμαστε ότι κάνουν κάτι κακό και συνηθίζουμε να τους απεχθανόμαστε, τα κράτη, κάθε κράτος του πλανήτη, όσο μικρό ή μεγάλο κι αν είναι, θέλει και χρειάζεται εμπόρους όπλων. Αυτός είναι ουσιαστικά ο λόγος που οι περισσότεροι έμποροι όπλων, ακόμα και όσοι αναμειγνύονται σε παράνομες πρακτικές προμήθειας οπλισμού, λειτουργούν κανονικά τις επιχειρήσεις τους και στέλνουν τα κοντέινέρ τους χωρίς ιδιαίτερα εμπόδια και παρεμβάσεις. Και σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, και με τη σιωπηλή επιδοκιμασία όλων… Παρά το γεγονός ότι όπως ακριβώς θα περίμενε κανείς, στατιστικά στοιχεία για το εμπόριο όπλων από ιδιώτες δεν υπάρχουν, αν πιστέψουμε έναν από τους γνωστότερους (δημοσίως τουλάχιστον) διακινητές όπλων, τον Γάλλο Jean Bernard Lasnaud, κάπου 1-2,5 εκατ. δολάρια είναι το κέρδος του μεσολαβητή σε κάθε παρτίδα που αποστέλλεται στο όνομά του. Αν πάλι πουλάς όπλα σε εχθρούς της δημοκρατίας και της νομιμότητας, όπως έκανε ο Viktor Bout στους ταλιμπάν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, τότε θα βγάλεις πολλά περισσότερα εκατομμύρια, ακόμα και 50 που «καθάρισε» ο Bout μόνο από τους μουσουλμάνους εξτρεμιστές. Μια άλλη πτυχή της δουλειάς του ιδιώτη εμπόρου όπλων, του διαμεσολαβητή ουσιαστικά σε μια συμφωνία πώλησης οπλισμού, είναι πως βγάζει πολλά εξτραδάκια ακόμα πουλώντας τις υπηρεσίες του σε κατασκευαστές όπλων, είτε οπλοβιομηχανίες ιδιωτικών συμφερόντων είτε κρατικές βιομηχανίες αμυντικών συστημάτων. Η Boeing, για παράδειγμα, σε μια από τις πλέον πολύκροτες υποθέσεις των τελευταίων χρόνων, προσέφυγε στη δικαιοσύνη κατά του διεθνούς εμπόρου όπλων Dale Stoffel, επειδή αθέτησε λέει τη συμφωνία που είχαν. Τι συμφωνία είχαν; Την προμήθεια της Boeing με 34 ρωσικούς πυραύλους, τους οποίους θα χρησιμοποιούσαν για να τεστάρουν τα αμυντικά συστήματα του αμερικανικού Ναυτικού! Η ατζέντα του εμπόρου όπλων δεν έχει πρακτικά τέλος. Κι αυτό γιατί εμείς μπορεί να τον θεωρούμε ως τον άνθρωπο που μεσολαβεί για να μεταφερθεί μια παρτίδα όπλων από το ένα σημείο του πλανήτη στο άλλο, συχνά μάλιστα χωρίς να παραβιάζονται οι διεθνείς νόμοι, ουσιαστικά όμως δεν είναι παρά έμπορος πολέμου. Ό,τι χρειάζεσαι για να διεξάγεις τον πόλεμό σου, είτε μιλάμε για τον εθνικοαπελευθερωτικό σου αγώνα είτε για να στήσεις το δικό σου καρτέλ, ένας έμπορος όπλων με διασυνδέσεις θα σου παραδώσει τα πάντα, από άρματα μάχης και πυραύλους μέχρι αεροπλάνα, στολές, στρατιωτικές μερίδες φαγητού, ακόμα και φάρμακα για τους τραυματίες σου. Όσο θα υπάρχουν πόλεμοι, τρομοκρατία και περιφερειακές αναταραχές, θα υπάρχουν και έμποροι όπλων να κάνουν τη βρόμικη δουλειά. Έτσι καταφτάνουν συνήθως τα όπλα του πρώην «κόκκινου» ανατολικού μπλοκ της Ευρώπης στις τέσσερις γωνιές της οικουμένης, με πτήσεις charter ή μέσα σε αμπάρια πλοίων, αν και οι καλύτεροι του είδους έχουν δικούς τους στόλους. Για να μιλήσουμε για τον Viktor Bout ξανά, οι εκτιμήσεις μάς λένε για 40-60 δικά του αεροπλάνα που διανέμουν όπλα παντού στον χάρτη. Με τον απλό τρόπο που θα περίμενε κανείς, κάνοντας μια αίτηση! Στις περισσότερες χώρες θα υποβληθείς βέβαια σε μια ανακρισούλα στο τοπικό αστυνομικό τμήμα (όπως στη Βρετανία, για παράδειγμα), για να δουν ότι δεν έχεις ποινικό μητρώο και δεν μπαινοβγαίνεις στη φυλακή, το όλο πράγμα ωστόσο αν είσαι νόμιμος δεν θα τραβήξει πολύ, έχοντας απλώς να κάνει με τον συνήθη γραφειοκρατικό Λεβιάθαν της εκάστοτε χώρας. Σε κάποια έθνη θα σου ζητήσουν και μερικά ακόμα χαρτιά, πιστοποιητικά που εκδίδονται καταβάλλοντας το κατάλληλο αντίτιμο κοντολογίς, τίποτα το ανησυχητικό. Μπορεί να περάσεις και από μια τελική συνεντευξούλα με τον φορέα που εκδίδει την άδεια, κι αυτό είναι όλο. Αφού λυθούν λοιπόν τα τυπικά της απόκτησης άδειας και στήσεις την εταιρία σου, είσαι έτοιμος να ξεκινήσεις. Και δεν χρειάζεσαι μάλιστα επαφές και διασυνδέσεις, ούτε καν να ξέρεις το αντικείμενο της εμπορικής σου δραστηριότητας! Μπορείς να εμπορεύεσαι όπλα και να τα διακινείς χωρίς να γνωρίζεις τη διαφορά του πυροβόλου από το πολυβόλο. Κανείς δεν θα ζητήσει πτυχία ή πιστοποιητικά γνώσης, παρά το προϊόν ετοιμοπαράδοτο στον χώρο του. Είπαμε, η εμπορία όπλων είναι ελεύθερη στις περισσότερες γωνιές του πλανήτη και όταν μιλάμε για μεσιτική δουλειά, οι περιορισμοί είναι ακόμα λιγότεροι. Μια εταιρία χρειάζεσαι ως έδρα, παράκτια συνήθως για ακόμα μεγαλύτερη ευκολία, και έναν τραπεζικό λογαριασμό. Θα χρειαστεί ενδεχομένως να μάθεις για τα εθνικά εμπάργκο όπλων, τους περιορισμούς στις εισαγωγές/εξαγωγές και τις κυρώσεις που έχει επιβάλει ο ΟΗΕ στα πιο «θερμά» σημεία του κόσμου, κι αυτά είναι πιθανότατα όλα σε επίπεδο διαδικαστικών. Μόλις μάθεις να αποφεύγεις τις κακοτοπιές, καθώς ως αρχάριος δεν θα εμπλακείς σε παράνομο εμπόριο όπλων, είναι σαν να θες να αποκτήσεις άδεια πώλησης τσιγάρων για να προμηθεύεις τα περίπτερα της γειτονιάς σου! Και η αναλογία δεν είναι καθόλου τυχαία, καθώς στις ΗΠΑ, τον βασιλιά του κλάδου, είτε σε κρατικό είτε σε ιδιωτικό επίπεδο, η εμπορία όπλων υπόκειται σε παραπλήσιες δικλείδες με την πώληση καπνού. Αν και η πραγματική δουλειά του εμπόρου όπλων αρχίζει από κει κι έπειτα. Και όπως μας έχουν πει αρκετοί που κάνουν αυτή τη δουλειά, δεν χρειάζεται καν να έχεις πελάτη ή προμηθευτή για να ξεκινήσεις. Τυπικά πάντως, με το γράμμα του νόμου, πρώτα χρειάζεσαι έναν αγοραστή (συνήθως κάποιο Υπουργείο Αμύνης), ο οποίος θα υπογράψει ένα συμβόλαιο προμήθειας οπλισμού. Άλλες πάλι κρατικές υπηρεσίες προβαίνουν σε ανοιχτούς διαγωνισμούς, απλοποιώντας ακόμα περισσότερο τα διαδικαστικά. Με το συμβόλαιο ανά χείρας, ξεκινά το ευκολότερο κομμάτι της δουλειάς, η προμήθεια της παρτίδας από κάποιον αναγνωρισμένο κατασκευαστή όπλων. Όταν κλείσει η συμφωνία, αποστέλλονται τα όπλα με τα νόμιμα παραστατικά τους, κι έτσι περνούν από σύνορα και τελωνειακούς ελέγχους. Η πραγματική πρόκληση για τον νόμιμο έμπορο όπλων είναι το πώς θα τα μεταφέρει στον προορισμό τους εύκολα και φτηνά, ώστε να βγάλει ακόμα μεγαλύτερο κέρδος από την απλή προμήθεια του μεσάζοντα. Και όπως κάθε έμπορος έξαλλου, πρέπει να εξασφαλίσει τη μακροημέρευση της επιχείρησής του, βρίσκοντας τους επόμενους πελάτες. Τα πράγματα δεν είναι φυσικά τόσο ρόδινα όσο παρουσιάζονται στα «εγχειρίδια για τον αρχάριο», καθώς οι οπλοβιομηχανίες έχουν συνήθως τις δικές τους εμπορικές ομάδες και δεν θα ασχοληθούν με τον μεσάζοντα. Πολλοί πάντως κατασκευαστές δεν έχουν διεθνή εκπροσώπηση, κι αυτοί είναι οι ιδανικοί για τον νεοφώτιστο που δεν ξέρει ακόμα τα πώς και τα γιατί. Σύντομα θα μάθει βέβαια για την περίσσεια όπλων που πωλούνται περισσότερο ή λιγότερο νόμιμα σε τοπικές και διεθνείς αγορές από βαλκανικές χώρες (Σερβία και Βοσνία έχουν εδώ την τιμητική τους), το πρώην ανατολικό μπλοκ, ακόμα και την Κίνα. Όπλα με αμφίβολη συνήθως προέλευση, αν και αυτό δεν είναι σίγουρα θέμα του μεσάζοντα. Και ακόμα λιγότερο του πελάτη. Βουλγαρία και Λευκορωσία, ας πούμε, βγάζουν συχνά σε πλειστηριασμούς τα όπλα τους, αν και εδώ το ΝΑΤΟ παρακολουθεί στενά τη διαδικασία, η νομιμότητα θα έχει λοιπόν τον πρώτο λόγο. Μια βόλτα όμως σε κάποια έκθεση οπλισμού θα φέρει τον νεοφώτιστο έμπορο σε επαφή με όλα τα πρόσφατα τεχνολογικά καλούδια της βιομηχανίας θανάτου και θα του εξασφαλίσει τους πολυπόθητους προμηθευτές για να ξεκινήσει. Η αγορά μάλιστα του Καλάζνικοφ μαθαίνουμε είναι κορεσμένη, καθώς αυτή η κακή τάση των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης να υφαρπάζονται τα AK-47 από τις στρατιωτικές αποθήκες τα έχουν φέρει στα χέρια ακόμα και σχολιαρόπαιδων της Υεμένης. Δεν θα βγάλει κέρδος ο νεόκοπος έμπορος όπλων από την πώλησή τους. Θα βγάλει ωστόσο αν πεταχτεί μέχρι εκείνες τις γωνιές του κόσμου όπου τα συνήθη κελεύσματα για νομιμότητα και διαφάνεια στις συναλλαγές όπλων δεν φτάνουν. Στις χώρες που έχουν γραμμένους λίγο-πολύ όρους όπως «κυρώσεις», «εμπάργκο» ή «ανθρώπινα δικαιώματα», καθώς εκεί κρύβεται το άφθονο παραδάκι για τον έμπορο όπλων. Εκεί που δεν θα σε ρωτήσουν πού τα βρήκες, παρά μόνο πόσο τα πουλάς. Η πώληση σε αυτές τις χώρες θα εξασφαλίσουν στον έμπορο μια από αυτές τις βιλάρες σε κάποιον εξωτικό παράδεισο που βλέπουμε συνήθως στις ταινίες, αν και αργότερα θα τον βάλουν στις λίστες με τους πλέον καταζητούμενους της Interpol. Αυτός ο έμπορος θα χρειαστεί να μάθει και μερικές ακόμα πτυχές του κλάδου του, καθώς πλέον κινείται σε ταραγμένα ύδατα και νεφελώδεις ουρανούς. Πώς ξεπλένεις αυτά τα λεφτά; Πώς τα κρύβεις σε παρασκηνιακές διαδρομές σε παράκτιες χώρες; Ένας έμπορος όπλων 33 χρονών, κάποιος Dave Chesson, «ανακρίθηκε» από το Forbes το 2016 και μας είπε πως το εμπόριο όπλων δεν έχει τόσο να κάνει με σκοτεινές επαφές και παρασκηνιακούς κύκλους, παρά με την ικανότητά σου να κινείσαι αποφασιστικά μέσα στον κυκεώνα των διεθνών σχέσεων, να ξέρεις τους νομικούς περιορισμούς και να συντονίζεις τη δράση σου με τις εκάστοτε κρατικές υπηρεσίες. Ο Chesson ήταν αξιωματικός του αμερικανικού Ναυτικού και πέρασε καιρό στη Νότια Ασία. Κάποια στιγμή έφυγε από τον στρατό για να ανοιχτεί στην περιπέτεια της πώλησης όπλων. Και μας λέει πως ο χώρος δεν είναι όσο μαύρος, σκοτεινός και φονικός απεικονίζεται συνήθως από το σινεμά ή την ειδησεογραφία. Φτάνει να είσαι νόμιμος, πάντα. Μας λέει, ας πούμε, πως δεν υπάρχει τίποτα πιο εξοργιστικό σε μια πώληση όπλων από το γεγονός να μην μπορείς να χρησιμοποιήσεις το όπλο σου μόλις το πάρεις στα χέρια σου. Σαν να αγοράζεις ένα τηλεκατευθυνόμενο και να του λείπει το τηλεχειριστήριο! Ή να μην έχει μπαταρίες. Αυτό ισχύει και στον κλάδο που μας ενδιαφέρει, είτε μιλάμε για ένα απλό πιστόλι είτε για κάποιο αμυντικό σύστημα εκατοντάδων εκατομμυρίων. Η εμπορία όπλων λειτουργεί μας λέει όπως και κάθε άλλη νόμιμη επαγγελματική δραστηριότητα. Ο πελάτης πρέπει να μείνει ευχαριστημένος για να σε ξαναπροτιμήσει και να σε προτείνει και σε άλλους και το βάρος πρέπει ακριβώς να δοθεί στην άρτια εξυπηρέτηση των αναγκών του. Αλλά και στον τρόπο παρουσίασης του προϊόντος σου, καθώς συνήθως δεν μιλάς με καταρτισμένους οπλουργούς, παρά με εξτρεμιστές, πολέμαρχους ή επιτελείς υπουργείων. Κάτι αντίστοιχο μας λέει και ο James Shakarji, σύμβουλος οπλοβιομηχανίας, που μας λέει πως το μόνο που χρειάζεσαι για να γίνεις έμπορος όπλων είναι να μάθεις τα διαδικαστικά του κλάδου, όπως θα έκανες και σε κάθε άλλη επιχειρηματική πρωτοβουλία. Λέει πάντως πως το εμπόριο όπλων είναι ουσιαστικά ευκολότερο(!) από τόσες άλλες δραστηριότητες, καθώς ούτε προϊόν χρειάζεσαι ούτε προμηθευτή αρχικά, παρά τη δήλωσή σου και μόνο πως έχεις αγοραστή! Πες, μας συμβουλεύει, πως θες να πουλήσεις όπλα σε μια ξένη κυβέρνηση, κάτι που λέγεται συχνότερα απ’ όσο νομίζουμε. Πήγαινε λοιπόν στην πρεσβεία τους και δήλωσε πως έχεις μια παρτίδα όπλων που μπορεί να τους ενδιαφέρει. Αυτοί θα σε φέρουν σε επαφή με τον στρατιωτικό ακόλουθο ή κάποιον μεσάζοντα, δεν θα σε διώξουν πάντως. Και μετά μας διηγείται πώς προκύπτει το μαγικό. Θα σου ζητήσουν, μας λέει, περισσότερες πληροφορίες για το προϊόν σου, κι έτσι θα πρέπει να απευθυνθείς σε κάποιον κατασκευαστή ή προμηθευτή. Και θα το κάνεις εύκολα πια, έχοντας τη συνομιλία σου με την πρεσβεία να ξεκλειδώσει πράγματα και καταστάσεις. Ενώ ουσιαστικά δεν έχεις τίποτα ακόμα στα χέρια σου. Στον στρατιωτικό ακόλουθο θα πεις λοιπόν ότι εκπροσωπείς την τάδε εταιρία, αφήνοντας σκοπίμως θολό το τοπίο. Δεν είναι μας λέει καθόλου ασυνήθιστο να εμφανίζονται ως πλασιέ κατασκευαστών όπλων άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση με τις οπλοβιομηχανίες, όντας απλώς μεσάζοντες που κάνουν τα πρώτα τους βήματα. Ακόμα και κάρτες έχουν τυπωμένες με το λογότυπο της φίρμας, πλαστές όλες τους. Άλλοι πάλι φτιάχνουν ακόμα και καταλόγους με τα όπλα που πουλάνε, τα οποία αφήνουν στις πρεσβείες. Αν μάλιστα, μας λέει, φροντίσουμε να φτιάξουμε και μια κανονική εταιρία, που να έχει έδρα και ιστοσελίδα, τότε το μεγαλύτερο κομμάτι της δουλειάς έχει ήδη γίνει. Γιατί είναι η εμπιστοσύνη αυτή που θα λειτουργήσει, όχι το ίδιο το προϊόν. Αν η πρεσβεία αποφασίσει να αγοράσει, και οι πρεσβείες μας λέει αγοράζουν όπλα για διάφορους λόγους, περισσότερο ή λιγότερο νόμιμους, ειδικά σε μικρές χώρες, τότε θα σου περάσουν μια προκαταβολή στον τραπεζικό σου λογαριασμό. Και με τον πελάτη εξασφαλισμένο, κανένας προμηθευτής δεν θα σου πει «όχι», αφήνοντάς σε απλώς να παζαρέψεις την τιμή. Κι αν μάλιστα ο πελάτης δεν έχει τον τρόπο να φέρει το πακέτο στον τόπο του ή δεν θέλει να το κάνει ο ίδιος, μας λέει ο Shakarji, τότε το κέρδος για τον έμπορο είναι ακόμα μεγαλύτερο. Κι αν το θέμα της πρεσβείας δεν δουλέψει, υπάρχουν πάντα πρόθυμοι υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι να προσεγγίσεις, δικτάτορες και πολέμαρχοι. Ένα e-mail με τον κατάλογο των προϊόντων σου φτάνει μας λέει τις περισσότερες φορές ώστε να σε πλησιάσουν οι ίδιοι. Και όπως διατείνεται με νόημα, ποια άλλη δουλειά αφήνει τέτοια κέρδη χωρίς να χρειάζεται κανένα τυπικό προσόν παρά μόνο την ικανότητά σου στις διαπραγματεύσεις; Και την τόλμη φυσικά να ανοιχτείς σε μια επιχειρηματική δραστηριότητα που στους περισσότερους φαντάζει εγκληματική, παράνομη ή ανήθικη. Όσο θα υπάρχουν πόλεμοι, η αγορά θα παραμένει αναγκαστικά ανοιχτή. Και πίσω από κάθε σύγκρουση του πλανήτη, θα υπάρχει πάντα ένας έμπορος όπλων να κινεί τα νήματα…