Το όνειρό σας ήταν να μεγαλώσετε, να τελειώσετε το λύκειο, να μπείτε στο Πανεπιστήμιο. Αργότερα να βρείτε μια καλή δουλειά, που θα σας εξασφάλιζε το πολύτιμο πτυχίο και να βγάζετε ένα καλό μισθό. Ωθούμενοι πάντοτε από την ορμητικότητα μιας οικογένειας, η οποία σε κάθε σας βήμα αγωνιούσε για τη στιγμή που θα κάνατε το άλμα για την τριτοβάθμια εκπαίδευση ως εφαλτήριο μίας λαμπρής σταδιοδρομίας. Στη συνέχεια κάποιοι διαπιστώσατε ότι ο προγραμματισμός σχολείο-πανεπιστήμιο-πτυχίο-δουλειά δεν απέδωσε. Συνέντευξη στο Γιώργο Λαμπίρη – Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος Πρόσφατα ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), απένειμε… τη δική του διάκριση στην Ελλάδα. Η έρευνα του Οργανισμού φέρνει τη χώρα μας στην πρώτη θέση μεταξύ εκείνων με την υψηλότερη ανεργία αποφοίτων πανεπιστημίου. Ένας στους πέντε βρίσκεται αυτή τη στιγμή χωρίς δουλειά, ποσοστό 19,4%. Ο Χρήστος Τσάγκος, πρόεδρος της νεοφυούς εταιρείας επιχειρηματικού λογισμικού, Nubis, και του Σωματείου Νεανικής Επιχειρηματικότητας, λέει χαρακτηριστικά ότι μεγάλα ονόματα της τεχνολογίας όπως ο Gates ή ο Jobs δεν ήταν πτυχιούχοι. Υποστηρίζει μάλιστα πως η εκπαίδευση στο επιχειρείν πρέπει να γίνεται από τις πρώτες σχολικές τάξεις και πως τα πάντα είναι ζήτημα νοοτροπίας. Ποια είναι από τα βασικότερα συστατικά που πρέπει να διαθέτει ένας επιχειρηματίας; Ο ίδιος απαντάει ότι πρέπει να αντέχει στην αποτυχία και να μη φοβάται να ρισκάρει. Έχοντας θητεύσει σε εταιρείες όπως η Microsoft Hellas, όπου διετέλεσε διευθύνων σύμβουλος, όντας στέλεχος της Intel στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και αρκετών ακόμα τεχνολογικών κολοσσών, αποφάσισε να επιχειρήσει και ο ίδιος. Πριν από περίπου δύο χρόνια ίδρυσε τη Nubis, εξασφαλίζοντας χρηματοδότηση 1.000.000 ευρώ από ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια! Η startup του Χρήστου Τσάγκου δραστηριοποιείται στην παροχή υπηρεσιών για επιχειρήσεις μέσω cloud, χωρίς να απαιτείται η εγκατάσταση εφαρμογών σε κάποιον υπολογιστή. 
– Κύριε Τσάγκο πώς θα μπορέσουμε να περιορίσουμε τη διαρροή ταλέντων από την Ελλάδα προς το εξωτερικό;
Για να γίνει αυτό θα πρέπει να αλλάξει εντελώς η δομή της οικονομίας μας. Είναι απαραίτητο να αφήσουμε νέες επιχειρήσεις να αναπτυχθούν και αυτό ίσως είναι ένα από τα λίγα θετικά πράγματα που γίνονται στη χώρα μας στα χρόνια της κρίσης. Τα τελευταία 2-3 χρόνια έχει αναπτυχθεί ένα ολόκληρο οικοσύστημα καινοτομίας στην Ελλάδα. Για πρώτη φορά έχουμε επενδυτικά funds, τα οποία έχουν στραφεί προς τις startup εταιρείες και τις χρηματοδοτούν προκειμένου να μπορέσουν να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους. Αυτή τη στιγμή πραγματοποιούνται πολλοί διαγωνισμοί, οι οποίοι προσφέρουν το έδαφος σε νέες πρωτοβουλίες να αναπτυχθούν. Ήμουν από αυτούς που οργάνωσαν τον πρώτο διαγωνισμό καινοτομίας στην Ελλάδα πριν από περίπου εννέα χρόνια. Τότε φαινόταν ως κάτι αρκετά περίεργο, επειδή όμως ήταν πολύ πετυχημένος ακολούθησαν και άλλοι. Σε αυτούς, κάποιος ο οποίος έχει μία καλή ιδέα, μπορεί να την παρουσιάσει και να την αναδείξει. Αυτό που συνέβαινε παλαιότερα μετά από διαγωνισμούς ήταν ότι όσοι είχαν τις ιδέες δεν είχαν τα χρήματα για να τις υλοποιήσουν. Επίσης δεν υπήρχαν οι δεξιότητες για να αναπτύξουν τη δραστηριότητα της εταιρείας. Αντιθέτως, σήμερα υπάρχουν αρκετά mentoring skills. Εξειδικευμένα στελέχη της αγοράς διαθέτουν το χρόνο τους για να βοηθήσουν νέα παιδιά να στήσουν την επιχείρησή τους και να προχωρήσουν κάνοντας τα σωστά βήματα.
Υπάρχουν σημαντικά κενά στην ελληνική εκπαίδευση. Ένα από αυτά είναι η έλλειψη ομαδικότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι η ελληνική οικονομία κατά τα ¾ αποτελείται από μονοπρόσωπες εταιρείες.
– Αρκεί να επενδύσουμε σε ένα πτυχίο για να πούμε ότι θα πετύχουμε επαγγελματικά; Ή μήπως όλα ξεκινούν από τις πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης στο σχολείο;
Στην Ελλάδα έχουμε θεοποιήσει το πτυχίο. Απόδειξη είναι το γεγονός ότι είμαστε η τρίτη χώρα σε αριθμό πτυχίων, αλλά διαθέτουμε μία χρεοκοπημένη οικονομία. Αυτό που πρέπει να κάνουμε, είναι να προσφέρουμε στα παιδιά μας τα βιώματα και τις δεξιότητες για να εξελιχθούν. Υπάρχουν σημαντικά κενά στην ελληνική εκπαίδευση. Ένα από αυτά είναι η έλλειψη ομαδικότητας. Ακόμα περνάμε όλο το εκπαιδευτικό σύστημα χωρίς να δουλέψουμε για κάτι με το διπλανό μας. Έτσι ο ανταγωνισμός είναι πάντα υπαρκτός. Ότι πρέπει να γράψουμε καλύτερα εξετάσεις από κάποιον άλλο για να μπούμε στο πανεπιστήμιο. Γι’ αυτό το γεγονός ότι δεν καλλιεργείται το ομαδικό πνεύμα δημιουργεί δυσλειτουργίες. Δεν είναι τυχαίο ότι η ελληνική οικονομία κατά τα ¾ αποτελείται από μονοπρόσωπες εταιρείες. Δεν βλέπουμε εύκολα εταιρείες που βασίζονται σε ομάδες, οι οποίες κλιμακώνονται και βελτιώνονται διαρκώς. Λείπει το βίωμα της ομαδικότητας. Αυτό που κάνει το Σωματείο Επιχειρηματικότητας Νέων, είναι ότι βάζει όλα τα παιδιά να δουλέψουν μαζί. Τα παροτρύνουμε να βρουν μία ιδέα, και να δημιουργήσουν στη συνέχεια μία ομάδα με καταμερισμό ευθυνών. Άλλος θα είναι ο διευθυντής παραγωγής, άλλος ο διευθυντής πωλήσεων, άλλος ο διευθυντής μάρκετινγκ. Τους ζητάμε να στήσουν μία εικονική εταιρεία και να λειτουργήσουν στα πρότυπα μίας πραγματικής επιχείρησης. Κάθε χρόνο μάλιστα πηγαίνουμε στο Mall, όπου τους ζητάμε να εκθέσουν τις ιδέες τους – σε ειδικά διαμορφωμένα περίπτερα – και να διαπιστώσουν εάν έχουν απήχηση στο κοινό. Αμέσως μετά ετοιμάζουν ένα ολοκληρωμένο επιχειρηματικό πλάνο, στο οποίο εξηγούν πόσο πούλησαν ένα προϊόν και τι σκοπεύουν να κάνουν στη συνέχεια. Οι παγκόσμιες έρευνες δείχνουν ότι εάν κάποιος έχει περάσει από αυτό το βίωμα σε μικρή ηλικία έχει αρκετές πιθανότητες να το αναπαράγει ως ενήλικας. Έτσι έχουμε να συνδέσουμε αυτά τα παιδιά με την αγορά εργασίας. Γι’ αυτό άλλωστε αποφασίσαμε ότι εκτός από ό,τι συμβαίνει μέσα στο σχολείο τα φέρνουμε κάθε φορά σε επαφή με μία κοιτίδα επιχειρηματικότητας. Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Ο τομέας της τεχνολογίας κινήθηκε από κορυφαίες προσωπικότητες όπως ο Bill Gates, o Steve Jobs και τον Larry Ellison. Κανένας από αυτούς δεν είναι πτυχιούχος πανεπιστημίου. Αυτή η τεράστια βιομηχανία, η οποία ξεκίνησε από το τίποτα, στήθηκε από ανθρώπους που δεν είχαν πτυχία. Τα παιδιά, τα οποία θα στήσουν τις επιχειρήσεις το μέλλοντος δεν είναι απαραίτητο να βγουν από τα ελληνικά πανεπιστήμια. Μπορούν να προκύψουν από κοιτίδες καινοτομίας. Είναι εύκολο να βρει ένα νέο παιδί, ένα χώρο στον οποίο μπορεί να αναπτύξει αυτό που έχει στο μυαλό του. 
– Οι Αμερικάνοι έχουν ως μία από τις βασικές αρχές της οικονομίας τους, πως όταν κάποιος πέφτει, ακόμα και άτσαλα, θα πρέπει να ξανασηκώνεται και να συνεχίζει απτόητος. Πώς μπορούμε να μάθουμε ότι ακόμα και οι αποτυχίες ή οι δυσκολίες δεν μπορούν και δεν πρέπει να μπαίνουν εμπόδιο στο δρόμο μας;
Μας λείπει πάρα πολύ αυτή η νοοτροπία στην Ελλάδα. Η αποτυχία εδώ τιμωρείται, ενώ εάν κάποιος αποτύχει είναι σαν να κουβαλάει ένα στίγμα. Αν όμως δείτε τις παγκόσμιες στατιστικές, θα πρέπει κάποιος να αποτύχει 2,7 φορές κατά μέσο όρο πριν φτάσει στην επιτυχία. Πρέπει να ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας να ρισκάρουν, ακόμα και αν αποτύχουν.
-Έχετε ζήσει πολλά χρόνια στο εξωτερικό, εργαζόμενος σε μεγάλες εταιρείες. Γιατί παρόλ’ αυτά επιλέξατε να γυρίσετε στην Ελλάδα;
Πιστεύω ότι υπάρχει πολύ ταλέντο στη χώρα μας και θέλω να προσφέρω. Είναι χαρακτηριστικό πως το Σωματείο Επιχειρηματικότητας Νέων έφτασε σήμερα να έχει εκπαιδεύσει 60.000 παιδιά. Θεωρώ ότι εάν κάνουμε μία προσπάθεια θα υπάρξει κάποια στιγμή το ποθητό αποτέλεσμα.
Η αστάθεια στη φορολογία και στη νομοθεσία είναι ένα πολύ κρίσιμο θέμα. Έχουμε πολλή ανάγκη από ένα σταθερό φορολογικό σύστημα.
– Πώς να εμπιστευθώ ως νέος επιχειρηματίας ένα ασταθές οικονομικό και πολίτικό περιβάλλον όπως αυτό της Ελλάδας;
Η αστάθεια στη φορολογία και στη νομοθεσία είναι ένα πολύ κρίσιμο θέμα. Απασχολεί τόσο τις νεοφυείς επιχειρήσεις όσο και μεγάλες εταιρείες, οι οποίες επιθυμούν να επενδύσουν στη χώρα μας. Έχουμε πολλή ανάγκη από ένα σταθερό φορολογικό σύστημα. Εξάλλου ένα επιχειρηματικό πλάνο δημιουργείται με βάση κάποιες παραδοχές. Όταν οι παραδοχές αυτές αλλάζουν συνεχώς, ο επιχειρηματίας βρίσκεται στον αέρα. Έτσι, πολλά ελληνικά startup αναγκάζονται να επιλέξουν ως φυσική τους έδρα τις χώρες του εξωτερικού. 
– Συγκεκριμένα βήματα για να μπορέσουμε να παρακάμψουμε τα εμπόδια υπάρχουν;
Το ένα βήμα είναι αυτό που σας είπα. Η μεταφορά έδρας στο εξωτερικό. Δυστυχώς. Οι νέοι επιχειρηματίες -αλλά και οι παλαιότεροι- επιλέγουν ένα σταθερό οικονομικό και γεωγραφικό πλαίσιο. Άλλωστε ο κόσμος είναι αρκετά εκπαιδευμένος στο ότι αλλού μπορεί να βρίσκεται η έδρα των πωλήσεων και αλλού να αναπτύσσεται η υποστήριξη της εταιρείας. Πρακτικά έχουμε πλέον τη δυνατότητα να αναπτύξουμε ένα προϊόν στην Ελλάδα και να το πουλήσουμε σε κάποια άλλη χώρα. Αυτό ως γεγονός δεν είναι αρνητικό δεδομένου ότι δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, ενώ παράλληλα κρατάμε εντός συνόρων κάποια από τα «έξυπνα» παιδιά, τα οποία υπό άλλες συνθήκες θα έφευγαν.
Η τεχνολογία είναι ένας ραγδαία αναπτυσσόμενος χώρος. Οτιδήποτε κάνουμε στη ζωή μας μπορούμε να το πετύχουμε με καινοτόμες διαδικασίες.
– Ποιοι είναι οι τομείς με τις καλύτερες προοπτικές για το μέλλον;
Η τεχνολογία είναι σε κάθε περίπτωση ένας ραγδαία αναπτυσσόμενος χώρος. Επίσης είναι εκείνη που επιτρέπει και σε άλλες πιο παραδοσιακές μορφές επιχειρείν, να κάνουν τις δουλειές τους πιο γρήγορα και πιο αποδοτικά. Πάντως οτιδήποτε κάνουμε στη ζωή μας μπορούμε να το πετύχουμε με καινοτόμες διαδικασίες. Δεν υπάρχουν μόνο καινοτόμοι κλάδοι αλλά και καινοτόμες μέθοδοι. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμα και στην κτηνοτροφική παραγωγή μπορούμε να εισάγουμε νέες πρακτικές. Σημασία δεν τι κάνουμε αλλά πώς το κάνουμε.
– Αναλύστε μας λίγο τον όρο start-up, τον οποίο ακούμε συχνά το τελευταίο διάστημα. Κατά τον Paul Graham -ιδρυτή μιας από τις κορυφαίες νεοφυείς επιχειρήσεις του κόσμου- είναι η εταιρεία που έχει σχεδιαστεί για να αυξηθεί ταχύτατα. Εάν λοιπόν ασπαστούμε την ερμηνεία του Graham πώς μπορούμε να ξέρουμε ότι μία εταιρεία αυτής της μορφής θα είναι όντως πετυχημένη και μπορεί να αναπτυχθεί;
Η startup είναι μία νεοφυής επιχείρηση με νέες, καινοτόμες ιδέες. Παρόλ’ αυτά τα πρώτα προβλήματα εμφανίζονται όταν μία startup προσπαθεί να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί σε εμπορική επιχείρηση. Όταν περάσουμε στο στάδιο της πρώτης εμπορικής εφαρμογής, γίνονται εμφανείς οι πρώτες αστάθειες. Πώς δηλαδή θα προσεγγίσουμε έναν πελάτη, πώς θα τον πείσουμε ή πώς θα πουλήσουμε το προϊόν μας; Πρόκειται για τις βασικές παραμέτρους, οι οποίες δημιουργούν έναν οικονομικό κύκλο μέσα σε μία startup και την κάνουν βιώσιμη. 
– Πρόσφατα ανακοινώθηκαν τα νέα προγράμματα ενίσχυσης επιχειρηματικότητας μέσω ΕΣΠΑ με 11 μήνες καθυστέρηση. Μήπως τελικά θα πρέπει να αποφεύγουμε χρηματοδοτικές πηγές που σχετίζονται με το κράτος και να προσφεύγουμε σε ιδιωτικά επενδυτικά σχήματα;
Παρά το γεγονός ότι έχει ωριμάσει ο σχεδιασμός των ΕΣΠΑ, όλα τα ευρωπαϊκά προγράμματα δεν είχαν κάποιο θετικό αποτέλεσμα για την ελληνική οικονομία στο σύνολό τους. Έγιναν πολλές αιτήσεις, δόθηκαν πολλές χρηματοδοτήσεις, όμως δεν είδαμε να βγαίνει κάτι από αυτό. Είναι γεγονός ότι βοηθούν κάποιες ήδη υπάρχουσες εταιρείες να επιβιώσουν και να αντεπεξέλθουν στην οικονομική κρίση. Δεν έχουν όμως βοηθήσει επί της ουσίας τη νεανική επιχειρηματικότητα. Εάν δούμε άλλωστε τη δομή τους, είναι βασισμένη στο γεγονός ότι πρώτα πρέπει να αποδείξει κάποιος ότι μπορεί να κάνει κάτι, και μετά έρχεται η χρηματοδότηση. Αυτό που ζητάμε είναι ένα αντίστροφο σύστημα. Να έρχεται πρώτα η χρηματοδότηση για να μπορεί ο επιχειρηματίας να ξεκινήσει, κάνοντας βήματα τα οποία δεν θα μπορούσε να υλοποιήσει εξαρχής χωρίς οικονομική στήριξη. Στην πραγματικότητα λοιπόν τα ΕΣΠΑ απευθύνονται σε έτοιμες επιχειρήσεις και όχι σε αναδυόμενες. Αντιθέτως τα ιδιωτικά funds δίνουν σημαντική βοήθεια – από τη στιγμή της έναρξης μιας επιχείρησης -, ενώ ακόμα και εάν αποτύχουν σε κάποιο εγχείρημά τους, τα νέα παιδιά θα έχουν αποκομίσει σημαντικές εμπειρίες.
Η οικογενειακή δομή στην Ελλάδα δεν ενθαρρύνει το ρίσκο. Αντιθέτως ωθεί τους νέους να αναζητούν διαρκώς την ασφάλεια.
– Πόσο σημαντική είναι η ανάληψη ρίσκου για μια επιχείρηση;
Είναι πολύ σημαντική. Μαζί με την κουλτούρα της αποτυχίας, την οποία αναφέραμε νωρίτερα είναι τα δύο σημαντικότερα ζητήματα, στα οποία πρέπει να επικεντρώσουμε. Δυστυχώς η οικογενειακή δομή στην Ελλάδα δεν ενθαρρύνει το ρίσκο. Αντιθέτως ωθεί τους νέους να αναζητούν διαρκώς την ασφάλεια, γεγονός το οποίο μας έχει οδηγήσει σε στασιμότητα. Τι περισσότερο από τους Έλληνες έχουν οι Μαλτέζοι, οι Λετονοί, οι Βούλγαροι;. Σας αναφέρω τα τρία αυτά παραδείγματα, καθώς σύμφωνα με την αξιολόγηση του Innovation Union Scoreboard 2015 που είχε δημοσιεύσει η Κομισιόν το Μάιο, ανήκουν στους λαούς με σημαντική βελτίωση σε επίπεδο καινοτομίας, ενώ η Ελλάδα ανήκει στις χώρες, οι οποίες επιβράδυναν το ρυθμό βελτίωσης επιδόσεων στο συγκεκριμένο τομέα. Έχουν άλλη κουλτούρα ως λαοί. Εκεί ενθαρρύνεται πολύ περισσότερο η ανάληψη ρίσκου σε σχέση με την Ελλάδα. Στη χώρα μας η επιχειρηματικότητα είναι ενοχοποιημένη σε κάποιο βαθμό. Το να είναι κανείς επιχειρηματίας διαθέτει συχνά με ορισμένες αρνητικές προσλαμβάνουσες, ενώ κάποιοι θεωρούν την επιχειρηματικότητα άμεσα συνυφασμένη με τη διαπλοκή. Επιπλέον οι χώρες αυτές διαθέτουν ευνοϊκό φορολογικό περιβάλλον με μικρό κόστος για τις νέες εταιρείες. Το γεγονός αυτό δίνει πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξή τους.
– Τις ευκαιρίες τις δημιουργούμε ή απλά περνάει μία από μπροστά μας, την αρπάζουμε στα χέρια μας και προχωράμε;
Τις δημιουργούμε. Και ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι ο τομέας της τεχνολογίας, ο οποίος ξεκίνησε από το μηδέν. Έχουμε τα μυαλά να δημιουργήσουμε ευκαιρίες, αρκεί να τους προσφέρουμε το πλαίσιο και την υποστήριξη για να πετύχουν. Εάν έρθουν οι δύο πρώτες μεγάλες επιτυχίες – που κατά τη γνώμη μου δεν θα αργήσουν – τότε θα δημιουργηθεί ένα θετικό ρεύμα και θα ακολουθήσουν και άλλοι νέοι άνθρωποι τον ίδιο δρόμο. Αυτός είναι ο τρόπος για να βγούμε από την κρίση. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend
