Καλό θα είναι να ξεκαθαρίσουμε κάτι από την αρχή, αν περιμένετε σε αυτό το κείμενο να διαβάσετε για πολυδιαφημισμένα, πολύβουα και άκρως τουριστικά μέρη της Κρήτης το πιθανότερο είναι πως θα σπαταλήσετε άσκοπα το χρόνο σας.
Εδώ θα ανακαλύψετε (όσοι δεν είστε από την Κρήτη ή την έχετε επισκεφθεί ελάχιστα) εκείνα τα μέρη, τον τρόπο ζωής αλλά και διασκέδασης που οι κάτοικοι του νησιού έχουν κρατήσει μακριά από τον τουρισμό. Γιατί η αλήθεια είναι πως καλός ο τουρισμός (και το χρήμα που φέρνει στις τοπικές κοινωνίες) αλλά η αλλοίωση των βασικών χαρακτηριστικών που προκαλεί σε έναν τόπο είναι δεδομένα.
Εδώ θα μιλήσουμε για γεύσεις, αρώματα, μουσικές και αισθήσεις που παραμένουν αναλλοίωτα και συνεχίζουν μια μακραίωνη παράδοση που χάνεται μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Για μυστικές αλλά πανέμορφές διαδρομές που ξεκινούν από κάποιο κακοτράχαλο ορεινό χωριό για να φτάσουν σε κάποιο μιτάτο στην κορυφή του Ψηλορείτη για να συναντήσουν εκεί τον αρχέγονο ήχο της κρητικής λύρας, να συνοδεύεται από γνήσια τσικουδιά και αρώματα που απλόχερα χαρίζει η Κρήσσα γη.
Για να μη ξεκινήσουμε κατ’ ευθείαν από τα βαθιά, ας μιλήσουμε πρώτα για τα μέρη που πρέπει να επισκεφθείτε για να αποκτήσετε μια άλλη εικόνα της μεγαλονήσου. Ας προσπαθήσουμε να απεμπλακούμε από τα γνωστά και τετριμμένα.
Καλή η Κνωσσός και η Φαιστός , εξαιρετικό το φαράγγι της Σαμαριάς, μαγευτικό το οροπέδιο του Λασιθίου και η σπηλιά που γεννήθηκε ο Δίας. Καμία αντίρρηση αλλά αυτή είναι η αλφαβήτα. Αν κάποιος θελήσει να ανακαλύψει τα μυστικά αυτού του νησιού θα πρέπει να στρέψει το βλέμμα ψηλά. Όχι στον ουρανό. Πιο χαμηλά. Στα ορεινά χωριά που συνεχίζουν και επιμένουν να ζουν μακριά από τον τουρισμό, συνεχίζοντας την μακραίωνη παράδοση των Κρητών.
Στον δρόμο προς τον Ψηλορείτη υπάρχουν τα Λιβάδια, το Πέραμα, το Πάνορμο, τα παρεξηγημένα Ζωνιανά με το υπέροχο σπήλαιο Σφεντόνη και πολλά άλλα ορεινά χωριά που θα πρέπει οπωσδήποτε να κάνετε μια στάση. Να πάτε στο καφενείο του χωριού να πιείτε μια ρακή. Το πιθανότερο είναι πως οι ντόπιοι θα έχουν αρχίσει το γλέντι (που δεν είναι ακριβώς γλέντι αλλά καθημερινότητα) πίνοντας και τραγουδώντας μαντινάδες με τη συνοδεία μιας λύρας και ενός λαούτου. Ναι, δεν καλλιεργούν όλοι χασίς, ούτε είναι κακοποιοί.
Θα σας υποδεχθούν με χαμόγελο και σίγουρα θα σας κεράσουν να πιείτε. Να πιείτε, αλλιώς θα παρεξηγηθούν.
Ανεβείτε προς τον Ψηλορείτη και πηγαίνετε να δείτε από κοντά τα μιτάτα των βοσκών. Αν είστε τυχεροί θα πέσετε πάνω στην ώρα που κάνουν το αντικριστό (θα μιλήσουμε στα φαγητά για αυτό) που είναι μια ολόκληρη τελετουργία.
Αλλά δεν είναι μόνο ο Ψηλορείτης και τα χωριά του. Αν θέλετε να πάρετε μια μυρωδιά από πραγματική Κρήτη να πάτε στα χωριά στις Αρχάνες, στο Χουδέτσι (αν είστε τυχεροί θα ακούσετε και τον Ιρλανδό καλλιτέχνη Ross Daly να κουρδίζει τις λύρες του), στα Πεζά και στους Άνω και Κάτω Ασίτες στο Ηράκλειο. Χωριά όπου μπορείτε να δείτε από το μουσείο του Νίκου Καζαντζάκη, και μοναστήρια μέχρι απέραντους μυρωδάτους αμπελώνες αλλά και ελαιοτριβεία όπου μπορείτε να μάθετε και να δείτε όλα τα στάδια που οι ελιές μετατρέπονται σε λάδι.
Πρέπει να πάρετε το καραβάκι για να πάτε στα λουτρά των Σφακίων, τον Πλακιά και βέβαια τα ιστορικά και απροσκύνητα Ανώγεια στο Ρέθυμνο αλλά μη ξεχάσετε να επισκεφθείτε τον Μακρύγιαλο, το εκπληκτικό χαροψώρι στο Λασίθι.
Αν πάλι έχετε διάθεση για περιπέτεια και κάτι εναλλακτικό μπορείτε να πάτε στο Κουφονήσι, το Γαϊδουρονήσι ή το νησί της Καλυψώς, τη Γαύδο.
Ξεκινάμε από τα εύκολα. Πίνουμε ρακές και τοπικά κρασιά. Ρακή αυθεντική φτιαγμένη στα καζάνια των χωρικών με αγάπη και μεράκι γιατί από εκεί πίνουν οι φίλοι και οι συγγενείς. Αν πέσετε σε μερακλήδες (διόλου απίθανο, δηλαδή), μαζί με τη ρακή θα σας προσφέρουν, αν είναι η εποχή τους, φρέσκα κουκιά και φρέσκιες αγκινάρες για να συνοδεύσετε τη ρακή. Τοπικά κρασιά για να μυρίσετε τα αρώματα και να γευτείτε τα δώρα της γης. Συνήθως είναι κλεισμένα σε βαρέλια στα υπόγεια των σπιτιών. Μπορεί να τα βγάλουν μετά από χρόνια γι’ αυτό με… ρέγουλα.
Και προσοχή αν πάτε σε αυτά τα μέρη και ζητήσετε ρακόμελο το πιθανότερο είναι πως θα σας περάσουν για άρρωστους και θα σας «πλακώσουν» στις εντριβές. Στα παραδοσιακά μέρη του νησιού το ρακόμελο το πίνουν όταν είναι άρρωστοι για να γίνουν καλά…
Τα σύνθετα ξεκινάνε στα φαγητά. Αν πάτε στα κατάλληλα μέρη μπορεί όταν φύγετε από την Κρήτη εκτός από τις αναμνήσεις να πάρετε μαζί σας και καμιά δεκαριά κιλά! Αρχικά, μην πάτε στην Κρήτη και φύγετε χωρίς να φάτε το αντικριστό, που είπαμε νωρίτερα. Το αντικριστό είναι το… σουβλιστο των κρητικών. Απλά δεν το σουβλίζουν. Κόβουν το αρνί ή το κατσίκι σε μεγάλα κομμάτια (συνήθως 2 ή 4) τα βάζουν αντικριστά το ένα από το άλλο και ανάβουν μια μεγάλη φωτιά στη μέση για να ψηθεί αντιστρέφοντας κάθε φορά τις πλευρές προκειμένου να ψηθεί από παντού.
Το κρητικό τυρί είναι must! Όπως και τα χορτοπιτάκια, τα καλιτσούνια ή τα μυζηθροπιτάκια στα οποία οι νοικοκυρές προσθέτουν από πάνω κρητικό μέλι. Επιπλέον, στα μέρη που είπαμε παραπάνω θα βρείτε παραδοσιακό οφτό, φάβα, κουκιά, σύγλινο (χοιρινό σε ξύδι και μπαχαρικά), σαλάτα με σταμναγκάθι, βραστή κατσίκα, κουνέλια (στιφάδο ή λεμονάτα ή ακόμα και τηγανιτά), χοχλιούς μπουρμπουριστούς (με κόκκινο κρασί και δεντρολίβανο), απάκι, ζυγούρι βραστό με μακαρόνια και μπόλικο τριμμένο τυρί. Και αυτά είναι μόνο μερικά από τα φαγητά. Η λίστα είναι ατελείωτη. Όρεξη να έχετε και θα βρείτε άλλα τόσα…
Αλήθεια τώρα υπάρχει κόσμος που πάει στην Κρήτη και πηγαίνει σε μπαράκια και κλάμπ δίπλα στην παραλία; Γιατί να το κάνουν άραγε αυτό στον εαυτό τους; Τέλος πάντων… Κρήτη σημαίνει λύρα και λαούτο. Σημαίνει κοντυλιές και μαντινάδες. Είναι τα γλέντια που ξεκινάνε νωρίς το απόγευμα και τελειώνουν νωρίς το πρωί, με το πρώτο φως το ήλιου.
Αν πάτε στα χωριά που είπαμε νωρίτερα (ή και σε πολλά άλλα παρόμοια που δεν αναφέρθηκαν γιατί δεν γινόταν μέσα σε 1.200 λέξεις), σίγουρα θα βρείτε παρέες μουσικών να στήνουν ένα «καλό παρέακι» για να περάσουν όμορφα τις ώρες τους μαζί με τους χωρικούς. Ένα τρανό παράδειγμα είναι το καφενείο του Μίχαλου στο Περαχώρι στα Ανώγεια. Εκεί από το τίποτα και χωρίς αφορμή έχουν στηθεί μερικά από τα πιο θρυλικά γλέντια.
Επιπλέον, στην Κρήτη δεκαπενταύγουστος σημαίνει πανηγύρια. Σε πολλά χωριά μια εξέδρα στήνεται στην κεντρική πλατεία, τα καζάνια παίρνουν φωτιά και οι μουσικοί τις θέσεις τους. Αν βρεθείτε εκείνες τις ημέρες (από τις αρχές μέχρι και περίπου τα τέλη του μήνα) στη μεγαλόνησο θα δείτε τους δρόμους γεμάτους αφίσες που προαναγγέλλουν το που θα έχει γλέντι και ποιοι μουσικοί θα αναλάβουν τη διασκέδαση σας. Μη χάσετε την ευκαιρία.
Τέλος, αν είστε τυχεροί μπορεί να πέσετε ακόμα και σε κάποιο γάμο που, επίσης, γίνεται στην πλατεία του χωριού. Κανείς δεν θα σας διώξει. Η Κρήτη είναι το νησί του Ξένιου Δία και οι Κρήτες έχουν τη φιλοξενία στο αίμα τους. Γλέντι μέχρι τελικής πτώσης όπου πέρα από το ότι θα διασκεδάσετε έως ότου δεν θα αντέχετε άλλο, θα έχετε την ευκαιρία να φάτε και το παραδοσιακό γαμοπίλαφο. Είπαμε, όρεξη να έχετε και χρόνο να γνωρίσετε την «άλλη» Κρήτη. Όλα τα άλλα βρίσκονται.
