«Η Κόκκινη Ορχήστρα στοίχισε στη Γερμανία τη ζωή 200.000 στρατιωτών», είπε θυμωμένος ο ναύαρχος Βίλχελμ Κανάρις, ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Αντικατασκοπείας του γερμανικού Γενικού Επιτελείου (Abwehr).
Δεν ήταν λίγοι αυτοί που αναρωτήθηκαν ποια ήταν η Κόκκινη Ορχήστρα, καθώς το Γ’ Ράιχ έκανε ό,τι μπορούσε για να μην έρθει ποτέ στο φως η αντίσταση που δεχόταν από μερίδα του γερμανικού λαού. Κάτι τέτοιο χαλούσε τη γενική εικόνα της πλήρους συμμόρφωσης του κόσμου στα ναζιστικά ιδεώδη.
Κι όμως, μεταξύ 1933-1944 μια γερμανική αντίσταση κατά των ναζί αναδύθηκε στην καρδιά του Βερολίνου, διεξάγοντας έναν άλλο πόλεμο στο περιθώριο του Β’ Παγκοσμίου.
Ήδη από τη σταδιακή άνοδο των εθνικοσοσιαλιστών κατά τη δεκαετία του 1930, δεν έβλεπαν όλοι οι Γερμανοί με καλό μάτι τη μισαλλόδοξη ρητορεία τους. Κάποιοι μάλιστα προσπάθησαν ενεργά να σταματήσουν τους Ναζί.
Δεν ήταν αυτοί η Κόκκινη Ορχήστρα όμως. Η Κόκκινη Ορχήστρα ήταν κάτι διαφορετικό. Μια πραγματική αντιστασιακή ομάδα που δρούσε παρανόμως και μυστικά και μετρούσε στις τάξεις της καλλιτέχνες, δημοσιογράφους, εργάτες, ακόμα και κρατικούς αξιωματούχους.
Το μόνο κοινό τους; Να γκρεμίσουν τον Χίτλερ από την εξουσία. Και ήταν διατεθειμένοι να το πληρώσουν με τη ζωή τους. Όπως και θα γινόταν τελικά.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο βέβαια, η ιστορία της Κόκκινης Ορχήστρας έμελλε να διαστρεβλωθεί κατάφωρα. Ήταν βλέπετε αυτό το «κόκκινο» του ονόματός της και οι πρόδηλες σχέσεις κάποιων παρακλαδιών της με τον κομμουνισμό που θα προσυπέγραφαν τον δραστικό παραγκωνισμό της.
Το μόνο πρόβλημα; Πως ήταν η Γκεστάπο αυτή που σκάρωσε το όνομα (Die Rote Kapelle) για τη γερμανική αντίσταση, όχι τα μέλη της! Ο μηχανισμός του Γ’ Ράιχ προσπάθησε από την πρώτη στιγμή να δυσφημίσει την οργάνωση και τι πιο ταιριαστό να τους παρουσιάσεις ως «προδότες κομμουνιστές» που έκαναν κατασκοπεία για χάρη της ΕΣΣΔ;
Μόνο που η πραγματικότητα ήταν ακόμα πιο περίπλοκη απ’ όσο θα ήθελαν ενδεχομένως όλοι, φίλοι ή εχθροί της Αντίστασης. Μέσα στην κόλαση του Β’ Παγκοσμίου και το χάος που ακολούθησε μετά, στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, τα πράγματα έχασαν την αρχική τους σημασία ή απέκτησαν καινούρια. Οι ήρωες ήταν τώρα προδότες και τανάπαλιν.
Κομμουνιστές είχε η Κόκκινη Ορχήστρα, όπως και ανθρώπους που έδιναν πληροφορίες στους Σοβιετικούς. Οι Ναζί ήταν εξάλλου κοινός εχθρός. Μόνο που το μπουκέτο των αντιστασιακών οργανώσεων που θα έμενε γνωστό ως Κόκκινη Ορχήστρα ήταν απείρως πιο πολυσυλλεκτικό.
Άνθρωποι με διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις απάρτιζαν τη γερμανική αντίσταση κατά των Ναζί και όλοι τους είχαν ένα κοινό: θεωρούσαν τους εαυτούς τους πατριώτες.
Η ιστορία τους είναι περίπλοκη και δύστροπη στη νηφάλια ιστορική αξιολόγηση, λειτουργεί ωστόσο ως υπόμνηση πως δεν ήταν όλοι οι Γερμανοί με τους Ναζί…
Η ομάδα Schulze-Boysen/Harnack: Όταν ο απλός Γερμανός αποφασίζει να τα βάλει με το καθεστώς
Το 1933, ο Arvid Harnack και η σύζυγός του Mildred Fish-Harnack συνυπέγραψαν την ίδρυση μιας αντιστασιακής ομάδας κατά του ναζισμού στο Βερολίνο.
Εκείνος, μαρξιστής οικονομολόγος, ήταν ανώτερος υπάλληλος στο υπουργείο Οικονομικών και εκείνη, υπήκοος Αμερικής, έμπειρη δασκάλα αγγλικών.
Η ομάδα έδρασε μυστικά και ήταν αεικίνητη: τύπωνε και μοίραζε εμπρηστικές μπροσούρες ελπίζοντας να προκαλέσει κοινωνική αναταραχή.
Βοηθούσε εβραίους και άλλους εχθρούς του Γ’ Ράιχ να γλιτώσουν από τις διώξεις, κατέγραφε εξαντλητικά τις θηριωδίες των Ναζί και μετέδιδε ευαίσθητες πληροφορίες στους Συμμάχους.
Η ομάδα ενώθηκε κάποια στιγμή με την οργάνωση του υποσμηναγού της Λουφτβάφε, Harro Schulze-Boysen, ο οποίος έφτασε μάλιστα να υπηρετεί στον κλειστό κύκλο συνεργατών του Χέρμαν Γκέρινγκ.
Πέρα από τις αριστερές τους καταβολές, Harnack και Schulze-Boysen ήταν δύο τελείως διαφορετικές προσωπικότητες και αυτό υπογραμμίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την εντυπωσιακή ανομοιογένεια των στελεχών της Κόκκινης Ορχήστρας.
Ο Harnack ήταν ένας ήπιων τόνων άνθρωπος και ταγμένος οικονομολόγος, ενώ ο Schulze-Boysen ένας πραγματικός αστός που αγαπούσε την προσωπική προβολή και την μποέμικη ζωή. Τους ένωνε μόνο η περιφρόνηση που ένιωθαν αμφότεροι για το δολοφονικό καθεστώς.
Μέσω ενός δαιδαλώδους δικτύου από φίλους, ομοϊδεάτες και συνεργάτες, κατάφεραν να φτιάξουν έναν αντιστασιακό κύκλο που έμελλε να παρεμποδίσει με αναρίθμητους τρόπους το καθεστώς.
Η ομάδα αριθμούσε περισσότερα από 150 μέλη, με το 40% να είναι γυναίκες, και ενοχλούσε τις επιχειρήσεις των Ναζί για σειρά ετών. Οι γυναίκες είχαν μάλιστα προβεβλημένο ρόλο, στρατολογώντας νέα μέλη και βοηθώντας τους κυνηγημένους του Γ’ Ράιχ.
Μέσω της αμερικανής συζύγου του Harnack, η αμερικανική πρεσβεία του Βερολίνου μάθαινε τα πάντα από πρώτο χέρι. Ο Harnack είχε πρόσβαση στα οικονομικά του Ράιχ, ακόμα και σε απόρρητα έγγραφα, την ίδια ώρα που ο Schulze-Boysen έβλεπε να περνούν από τα χέρια του όλες οι διαβαθμισμένες πληροφορίες για τις κινήσεις του στρατού και την πολεμική στρατηγική του Χίτλερ.
Μέχρι τις αρχές του 1940 και οι δύο ομάδες, που λειτουργούσαν ημι-αυτόνομα, είχαν καταφέρει να φτιάξουν ένα αποτελεσματικό δίκτυο κατασκοπείας, μεταφέροντας αποφασιστικής σημασίας πληροφορίες στους Συμμάχους.
Στους Αμερικανούς αυτοί και όχι στους Σοβιετικούς. Τα 150 γνωστά μέλη είχαν άλλωστε λίγους κομμουνιστές στις τάξεις τους. Ακόμα και συντηρητικοί χριστιανοί της Γερμανίας συνωμοτούσαν πλάι-πλάι με εβραίους και άθεους κατά του ναζισμού.
Και δεν ήταν οι μόνοι…
Η ομάδα Trepper και οι «Κόκκινοι Τρεις»: Πώς προσελκύεις κατασκόπους στην Αντίσταση
Η Κόκκινη Ορχήστρα δεν έδρασε μόνο εντός γερμανικού εδάφους, αλλά είχε και αναρίθμητα παρακλάδια εκτός συνόρων. Και η αντιστασιακή οργάνωση του Leopold Trepper παραμένει ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα.
Ο Trepper ήταν ένας πολωνοεβραίος εμιγκρές και φανατικός κομμουνιστής που εντάχθηκε κάποια στιγμή στα μέσα της δεκαετίας του 1930 στην υπηρεσία πληροφοριών του Κόκκινου Στρατού. Με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου, οι σοβιετικοί σύνδεσμοί του τον επιστράτευσαν στην ενεργό δράση.
Του έφτιαξαν μια εταιρία στις Βρυξέλλες, που έβγαζε υποτίθεται αδιάβροχα παλτό, και από κει ο Trepper έστησε ένα ευρύ δίκτυο ανεξάρτητων κατασκοπευτικών κύκλων που έφταναν από το Βέλγιο ως τη Γαλλία και την Ολλανδία.
Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1940, ο Trepper επέβλεπε 7 τέτοιους αντιστασιακούς θύλακες, συλλέγοντας πρακτικά πληροφορίες από κάθε γωνιά της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Επικοινωνούσε με τους Σοβιετικούς μέσω ραδιοφώνου και στις επαφές του περιλαμβάνονταν πια ακόμα και υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι του Γ’ Ράιχ. Και το δίκτυο του Trepper μπόρεσε να μεταφέρει ζωτικής σημασίας πληροφορίες για τις πολεμικές κινήσεις του Χίτλερ.
Η τραγική ειρωνεία εδώ είναι ότι οι Σοβιετικοί δεν ήταν πάντα πρόθυμοι να λάβουν τα ραβασάκια του Trepper.
Όταν, ας πούμε, εκείνος συγκέντρωσε πληροφορίες ότι οι Γερμανοί σκέφτονταν να αιφνιδιάσουν τους Σοβιετικούς εισβάλλοντας στην Ένωση, ο στρατιωτικός ακόλουθος της ΕΣΣΔ στη Γαλλία του είπε: «Κακόμοιρε φίλε μου, θα στείλω τα μηνύματά σου μόνο και μόνο για να σε κάνω χαρούμενο».
«Παραξενεύομαι που ένας έμπειρος πράκτορας σαν τον Trepper αφήνει τη βρετανική προπαγάνδα να τον αποπροσανατολίζει. Μπορείτε να του επαναλάβετε την ακλόνητη πεποίθησή μου: ο πόλεμος στα Ανατολικά δεν θα ξεσπάσει πριν το 1944», είπε στις 20 Ιουνίου 1941 ο ίδιος ο Στάλιν!
Ο Trepper δεν έπρεπε να συλλέγει μόνο ευαίσθητες πληροφορίες, αλλά και να πείθει τη Μόσχα για τη σπουδαιότητά τους.
Όσο γίνονταν αυτά, άλλη μια αντιστασιακή ομάδα με ξεκάθαρες σχέσεις με την ΕΣΣΔ κατέστρωνε σχέδια στην ουδέτερη Ελβετία από το 1936. «Κόκκινοι Τρεις» την έλεγαν και είχε επικεφαλής έναν ούγγρο εμιγκρέ ονόματι Alexander Radο.
Το 1939, ο Radο ένωσε τις δυνάμεις του με τον Rudolf Roessler, έναν σφοδρό αντιναζιστή Γερμανό που ζούσε στη Λουκέρνη και διατηρούσε καλές διασυνδέσεις με τον κρατικό μηχανισμό του Γ’ Ράιχ.
Ακόμα κι εκεί υπήρχαν άνθρωποι που είχαν απογοητευτεί με την πορεία που είχε πάρει το Ναζιστικό Κόμμα και ήταν πρόθυμοι να βοηθήσουν εκ των έσω για την ανατροπή του.
Το 1943, ο λεγόμενος και «Κύκλος της Λουκέρνης» βοήθησε την Κόκκινη Ορχήστρα να σημειώσει μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της.
Όσο οι Γερμανοί ετοιμάζονταν να επιτεθούν στον Κόκκινο Στρατό στο Κουρσκ, οι αντιστασιακοί της Λουκέρνης αναχαίτισαν την πληροφορία και ενημέρωσαν τους Σοβιετικούς για την «Επιχείρηση Ακρόπολη» (Operation Zitadelle) των χιτλερικών δυνάμεων.
Οι Σοβιετικοί είχαν στα χέρια τους όλη τη στρατηγική για την προγραμματισμένη γερμανική εισβολή πριν καν αυτή συμβεί. Η ναζιστική επιχείρηση απέτυχε παταγωδώς και μαζί της έγινε συντρίμμια και το όνειρο του Αδόλφου να κατακτήσει τη Ρωσία.
Η Κόκκινη Ορχήστρα και οι τελευταίες νότες της
Η πολύτιμη λειτουργία της Κόκκινης Ορχήστρας αποδείχτηκε περίτρανα το 1941, με τη γερμανική επίθεση στη Ρωσία. Ο αντιστασιακός κύκλος είχε ενημερώσει και προειδοποιήσει έγκαιρα τη Μόσχα για την εισβολή και στο φως των ζοφερών εξελίξεων, αποδείχτηκε πως είχαν ολότελα δίκιο.
Θέλοντας τώρα να αντλήσουν περισσότερες πληροφορίες από την οργάνωση, οι Σοβιετικοί θα έκαναν ένα μοιραίο λάθος. Έστειλαν ένα μήνυμα σε κατασκόπους του Trepper που περιείχε τις διευθύνσεις τριών βασικών μελών.
Όταν έμαθε ο Trepper την γκάφα ολκής των Σοβιετικών, ούρλιαξε: «Δεν είναι δυνατόν. Έχουν τρελαθεί!». Οι Γερμανοί μυρίστηκαν πως κάτι ύποπτο συνέβαινε και σύντομα θα αποκωδικοποιούσαν κι άλλα σοβιετικά μηνύματα.
Το 1942 χαρακτηρίστηκε από κύματα συλλήψεων δεκάδων, ίσως και εκατοντάδων, μελών της ευρύτερης οργάνωσης. Ο Schulze-Boysen και η γυναίκα του συνελήφθησαν κοντά στα τέλη Αυγούστου και λίγες μέρες μετά πιάστηκαν και οι Harnack.
Μέσα σε μερικές εβδομάδες, η αντίσταση του Βερολίνου είχε εξαρθρωθεί. Δεκάδες μέλη εκτελέστηκαν.
Ο Trepper συνελήφθη τον Δεκέμβριο και οι Ναζί μετέδιδαν με καμάρι πως είχε προδώσει με χαρά τους παλιούς του συντρόφους μετά την αιχμαλωσία του. Ο βαθμός της συνεργασίας του ωστόσο με το Γ’ Ράιχ ελέγχεται ιστορικά, καθώς δεν αποκλείεται να ήταν άλλη μια προπαγάνδα των χιτλερικών.
Ο Trepper κατάφερε πάντως να ξεφύγει από τη δαγκάνα των Ναζί το 1943 και προσπάθησε να ξαναφτιάξει την Κόκκινη Ορχήστρα. Οι περισσότεροι από τους παλιούς συνδέσμους ήταν όμως αιχμάλωτοι ή νεκροί και η αντίσταση είχε πρακτικά τελειώσει.
Ο Schulze-Boysen, ο Harnack, οι γυναίκες τους και άλλα 50 μέλη του βερολινέζικου βραχίονα δικάστηκαν για εθνική προδοσία και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Η Mildred Fish-Harnack φώναξε πριν πεθάνει: «Και είχα αγαπήσει τη Γερμανία τόσο πολύ».
Την αποκεφάλισαν τον Φεβρουάριο του 1943, δυο μήνες μετά την εκτέλεση του συζύγου της.
Παρά το γεγονός ότι το μόνο που ήθελαν ήταν να γκρεμίσουν τον Χίτλερ, τα μέλη της Κόκκινης Ορχήστρας δεν συγκέντρωναν πάντα θετικό πρόσημο για τη δράση τους.
Μετά τον πόλεμο μάλιστα και στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η συνεισφορά της κηλιδώθηκε από την επίμονη πεποίθηση ότι τα μέλη της ήταν κομμουνιστές.
Κι εδώ υπήρξε μια αγαστή σύμπνοια Ναζί και Συμμάχων. Τον μύθο της κομμουνιστικής Αντίστασης τον προπαγάνδισαν μεν οι χιτλερικοί, οι μυστικές υπηρεσίες των Συμμάχων τον κράτησαν ωστόσο ζωντανό καθ’ όλο τον Ψυχρό Πόλεμο.
Η συνεισφορά της CIA είναι εδώ καθοριστική. Μέλη της οργάνωσης που είχαν επιβιώσει έφτασαν να θεωρούνται ακόμα και σοβιετικοί πράκτορες από τους νικητές του πολέμου.
Ακόμα χειρότερα, στη μεταπολεμική ιστορία της Κόκκινης Ορχήστρας μπλέχτηκαν και τα πολιτικά.
Για τους Δυτικογερμανούς, η Ορχήστρα ήταν μια ενοχλητική υπενθύμιση ότι αντίσταση μπορούσε πράγματι να γίνει κατά του Χίτλερ. Γιατί τότε τόσοι πολλοί Γερμανοί τον άφησαν να κάνει ό,τι ήθελε;
Για τους Ανατολικογερμανούς, από την άλλη, ξεχάστηκε η Ορχήστρα και έμεινε μόνο η Κόκκινη.
Αυτό το ετερόκλητο μωσαϊκό των αντιστασιακών ομογενοποιήθηκε: ήταν όλοι τους κομμουνιστές. Ήρωες κομμουνιστές. Πολύ βολικό για να νομιμοποιηθεί ο σοβιετικός ζυγός στο κρατίδιο.
Θα έπρεπε να επανενωθούν οι δύο Γερμανίες ώστε να καταλαγιάσουν τα ψυχροπολεμικά πνεύματα και να εκτιμηθεί με νηφαλιότητα η ιστορική δράση της γερμανικής αντίστασης απέναντι στους Ναζί.
Σήμερα οι ιστορικοί έχουν καταλήξει σε μια καταρχήν συμφωνία: η Κόκκινη Ορχήστρα ήταν ένα εκτεταμένο και πολύπλοκο πλέγμα ανθρώπων που, παρά τους διαφορετικούς στόχους και καταβολές του καθενός, μοιράζονταν μια κοινή πεποίθηση: πως ο ναζισμός έπρεπε πάση θυσία να νικηθεί…
