Πώς θα σας φαινόταν εάν σας έλεγαν ότι η σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας, το σημαντικότερο σύμβολο του Μεγαλονήσου το οποίο εξακολουθεί να μην αναγνωρίζει η Τουρκία, έχει σχεδιαστεί από έναν… Τουρκοκύπριο; Μπορεί να ακούγεται παράλογο, αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Μάλιστα δεν δημιούργησε μονάχα τη σημαία, αλλά και τον θυρεό της χώρας καθώς επίσης και το σχέδιο της πρώτης κυπριακής λίρας με την οποία συναλλασσόταν ο πληθυσμός.
Η προκήρυξη του διεθνούς διαγωνισμού
Πάμε όμως να τα πάρουμε με τη σειρά. Βρισκόμαστε στις αρχές του έτους 1960, λίγους μόλις μήνες πριν την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας που αποτίναζε την βρετανική αποικιοκρατία και οι προετοιμασίες για τη δημιουργία του κράτους είναι πυρετώδεις.
Στο πλαίσιο αυτό, ο 37χρονος καλλιτέχνης Ισμέν Βεχίτ Γκιουνέι βλέπει στην τοπική εφημερίδα μια καταχώρηση που καλούσε τους ενδιαφερόμενους να υποβάλουν τα σχέδιά τους, για τη νέα σημαία της χώρας.
Οι κανονισμοί του διεθνούς διαγωνισμού ήταν σχετικά απλοί. Δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουν το μπλε ή το κόκκινο χρώμα (καθώς αυτά βρίσκονται στις σημαίες της Ελλάδας και της Τουρκίας αντίστοιχα) και να μην απεικονίζονται σταυροί και ημισέληνοι.
Από νωρίς είχε κλίση στη ζωγραφική
Ο Γκιουνέι από μικρός είχε κλίση στη ζωγραφική. Είχε γεννηθεί στη Λεμεσό την 15η Ιουλίου 1923 (εννέα ημέρες δηλαδή πριν υπογραφεί η Συνθήκη της Λωζάνης που καθόριζε το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων), και ήταν ο πρώτος Τουρκοκύπριος ζωγράφος που παρουσίασε το 1947 έκθεση με έργα του.
Ένα χρόνο αργότερα θα αποφοιτούσε από το Teachers Training College και θα ξεκινούσε να εργάζεται ως δάσκαλος καλλιτεχνικών.
Ο διαγωνισμός για τη δημιουργία της νέας σημαίας του κέντρισε αμέσως το ενδιαφέρον. Μέχρι τότε, οι Ελληνοκύπριοι χρησιμοποιούσαν την ελληνική σημαία και οι Τουρκοκύπριοι την τουρκική. Η κοινή σημαία και των δύο κοινοτήτων που θα ζούσαν υπό τη σκέπη του ίδιου κράτους, αποτελούσε μια πρόκληση.
Αράδιασε μπροστά του χαρτιά και άρχισε να σχεδιάζει. Σκέφτηκε διάφορες εκδοχές μέχρι να καταλήξει στην ιδανική που έλαβε την έγκριση του πρώτου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, αρχιεπισκόπου Μακάριου Γ’, και του αντιπροέδρου της, δρ. Φαζίλ Κιουτσιούκ. Ο καλλιτέχνης παρέδωσε το τελικό σχέδιο γεμάτος αγωνία.
Τι συμβολίζει η σημαία
Είχε αποτυπώσει σε ένα λευκό ορθογώνιο τον χάρτη του νησιού με πορτοκαλί χρώμα που προσιδιάζει με αυτό του χαλκού, καθώς σύμφωνα με μια εκδοχή, το όνομα Κύπρος προέρχεται από τα ορυχεία χαλκού που διέθετε η περιοχή.
Εδώ αξίζει να ανοίξουμε μια μικρή παρένθεση προκειμένου να αναφέρουμε ότι οι ρίζες της λέξης, βρίσκονται στο σουμεριακό zubar (= χαλκός) και το kubar (= μπρούντζος). Μάλιστα χρησιμοποιούνταν ευρέως η λατινική φράση «aes Cyprium» (= μέταλλο της Κύπρου) που αργότερα συντομεύτηκε προκειμένου να δώσει τη λέξη cuprum (χαλκός).
Κάτω από τον χάρτη της Κύπρου ο Γκιουνέι τοποθέτησε δύο πράσινα κλαδιά ελιάς που αντιπροσωπεύουν την ελληνοκυπριακή και την τουρκοκυπριακή κοινότητα οι οποίες ζουν μαζί ειρηνικά. Το δε λευκό φόντο χρησιμοποιήθηκε για να συμβολίσει την κάθαρση όλων των προβλημάτων με τη δημιουργία του νέου κράτους.
Πρώτος ανάμεσα σε 500 συμμετέχοντες
Το σχέδιο άρεσε στους ιθύνοντες που το ξεχώρισαν ανάμεσα σε 500 συμμετοχές. Ο Τουρκοκύπριος καλλιτέχνης έλαβε ως βραβείο 50 λίρες και μια συγχαρητήρια επιστολή από τον Μακάριο Γ’.
Σύμφωνα με τουρκοκυπριακά μέσα ενημέρωσης πάντως, ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας είχε υποσχεθεί στον βραβευθέντα ότι θα λάμβανε 20 λίρες τον χρόνο, κάτι όμως που δεν έγινε ποτέ. Απλώς το αναφέρουμε ως μια ακόμη εκδοχή της απέναντι πλευράς. Παράλληλα ο Μακάριος του ανέθεσε να σχεδιάσει επίσης τον θυρεό της νέας Δημοκρατίας, ένα σετ αναμνηστικών γραμματοσήμων και την κυπριακή λίρα, έργα τα οποία έγιναν αφιλοκερδώς.
Γιατί έβαλε τον χάρτη στη σημαία
Όπως και να ‘χει, η Κύπρος μόλις είχε γίνει η πρώτη χώρα στον κόσμο που απεικόνισε στη σημαία το χάρτη της. Ο Ισμέτ Γκιουνέι σε μεταγενέστερη συνέντευξή του θα δήλωσε ότι συμπεριέλαβε στη σημαία το χάρτη της Κύπρου επειδή θεωρούσε πως «με αυτόν τον τρόπο θα ενίσχυε την ταυτότητα του νέου κράτους που ήταν μικρό και άγνωστο», ώστε να το μάθει ο κόσμος.
Σε μια ανάλογη κίνηση προχώρησε το 2008 και το Κόσοβο με τη δική του σημαία, αν και σε αυτή την περίπτωση έχουμε να κάνουμε με ένα μερικώς αναγνωρισμένο κράτος.
Οι Βρετανοί αποικιοκράτες φεύγουν από τη Μεγαλόνησο
Η σημαία που σχεδίασε ο Γκιουνέι θα γινόταν γνωστή σε ολόκληρο τον κόσμος μέσα στις επόμενες εβδομάδες από την έγκρισή της.
Τη νύχτα της 15ης προς τη 16η Αυγούστου 1960, στις δύο μετά τα μεσάνυχτα, ο 53χρονος κυβερνήτης της αποικιοκρατούμενης ακόμη Κύπρου, ονόματι Χιου Μάκιντος Φουτ, διάβαζε στην αίθουσα του Μεταβατικού Υπουργικού Συμβουλίου (στο σημερινό μέγαρο που στεγάζει τη Βουλή των Αντιπροσώπων) μια σημαντικότατη προκήρυξη της βασίλισσας της Μεγάλης Βρετανίας Ελισάβετ Β’. Σύμφωνα με αυτή, εγκαταλειπόταν η αγγλική κυριαρχία στο νησί, προκειμένου να δημιουργηθεί το νέο ανεξάρτητο κράτος, βάσει των όσων είχαν συμφωνηθεί τον προηγούμενο χρόνο στο πλαίσιο των Συνθηκών Ζυρίχης και Λονδίνου. Εγγυήτριες δυνάμεις θα ήταν η Ελλάδα, η Τουρκία και η Μεγάλη Βρετανία.
Πού εστάλη η πρώτη σημαία
Λίγο πριν το μεσημέρι της 16ης Αυγούστου στο μέγαρο του Κυβερνείου γινόταν η υποστολή της βρετανικής σημαίας και κυμάτισε για πρώτη φορά επίσημα η κυπριακή.
Πριν καν κλείσουν 24 ώρες από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, ο σερ Χιου Μάκιντος Φουτ είχε εγκαταλείψει την περιοχή ενώ το νέο έμβλημα κυμάτιζε σε όλα τα δημόσια κτίρια. Η πρώτη κυπριακή σημαία που στάλθηκε στο εξωτερικό, ήταν αυτή που δωρίσθηκε στο Κέντρο Ηθικού Επανοπλισμού της Ελβετίας, το οποίο εγκύπτει στις ηθικές αξίες και την αποκατάστασή τους.
Το φέρετρο τυλίχθηκε με τα τουρκοκυπριακά σύμβολα
Ο Τουρκοκύπριος καλλιτέχνης θα πεθάνει από καρκίνο στις 23 Ιουνίου 2009. «Δεν τύλιξε το φέρετρό του η σημαία που έφτιαξε. Πέθανε σαν να ήταν εχθρός του η σημαία εκείνη» θα έγραφε στην εφημερίδα «Πολίτης» της Μεγαλονήσου ο συμπατριώτης του Σενέρ Λεβέντ.
Το φέρετρο είχε τυλιχθεί με την τουρκική σημαία και με αυτή του τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους που είναι παραπλήσια με την πρώτη. Όταν ο εκλιπών είχε ερωτηθεί το 2003 από δημοσιογράφους πώς νιώθει για τη σημαία που σχεδίασε, την ώρα μάλιστα που οι Τουρκοκύπριοι συμπατριώτες του όχι απλώς δεν την αναγνώριζαν αλλά δημιούργησαν μια δική τους απάντησε ότι νιώθει υπερήφανος για τη σημαία που έφτιαξε, «κυρίως τώρα που θα κυματίσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
Μύθος ή πραγματικότητα; Μήπως από πίσω κρύβονταν οι Βρετανοί;
Πόσο ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα ο τρόπος δημιουργίας της κυπριακής σημαίας; Η αλήθεια είναι πως όσο ζούσε ο Γκιουνέι δεν αμφισβητήθηκαν τα λεγόμενά του, ούτε από τους Ελληνοκύπριους ούτε από τους Τουρκοκύπριους, ούτε από τους Έλληνες, ούτε από τους Τούρκους.
Οφείλουμε να καταγράψουμε πάντως ότι το 2013 η κυπριακή εφημερίδα «Σημερινή», επικαλούμενη τα αρχεία του βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών (Foreign Office) ανέφερε πως το σχέδιο της σημαίας είχε δημιουργηθεί εξαρχής από τους Άγγλους και απλώς άφησαν προς τα έξω να φανεί, πως δημιουργήθηκε με τη συνεργασία του τότε προέδρου της Κύπρου Μακάριου και του αντιπροέδρου Κιουτσιούκ που επέλεξαν το έργο του Γκιουνέι ώστε να μην καταδειχθεί η ανάμειξη του Λονδίνου ακόμη και στην επιλογή των συμβόλων.
Αν συνέβη έτσι πάντως, ξέχασαν να επιλέξουν και εθνικό ύμνο για τη νέα χώρα που έγινε αμέσως μέλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Όταν ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος ως πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας πραγματοποίησε το πρώτο ταξίδι στο εξωτερικό και ρωτήθηκε από τους δημοσιογράφους ποιος θα είναι ο εθνικός ύμνος, χωρίς περιστροφές απάντησε «ο ίδιος με τον ελληνικό». Πράγματι, στις 18 Νοεμβρίου 1966 το Υπουργικό Συμβούλιο της Κύπρου αποφάσιζε την υιοθέτηση του ελληνικού ύμνου ως εθνικού ύμνου του νεοσύστατου κράτους.
- Ο Γεώργιος Σαρρής είναι δημοσιογράφος – μέλος της ΕΣΗΕΑ, τιμηθείς από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το Βραβείο Αθ. Μπότση για την αντικειμενική και με πληρότητα παρουσίαση ιστορικών πολιτικών θεμάτων.
