Περισσότεροι από 66.000 άνθρωποι συμμετείχαν σε μία από τις μεγαλύτερες μελέτες που έγιναν ποτέ για την παραπληροφόρηση. Τα αποτελέσματα έδειξαν ξεκάθαρα πως πιο πιθανό να πέσουν θύματα fake news (ψευδών ειδήσεων) είναι τα άτομα της Γενιάς Z (γεννημένοι από το 1997 έως το 2012), οι γυναίκες, οι λιγότερο μορφωμένοι και όσοι έχουν πιο συντηρητικές πολιτικές απόψεις.
Η μελέτη, δημοσιεύτηκε στο Personality and Individual Differences , υπογραμμίζει τη σημασία της κατανόησης του ποιος κινδυνεύει περισσότερο προκειμένου να αναπτυχθούν αποτελεσματικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων. Οι ερευνητές ήθελαν να κατανοήσουν δύο βασικά πράγματα: Πόσο καλά πιστεύουν οι άνθρωποι ότι μπορούν να εντοπίσουν ψεύτικες ειδήσεις και πόσο πιθανό είναι διαφορετικές ομάδες ανθρώπων να πέσουν θύματα παραπληροφόρησης.
Στο πλαίσιο της μελέτης οι ερευνητές αξιοποίησαν ένα ειδικά σχεδιασμένο τεστ, το Misinformation Susceptibility Test (MIST), το οποίο περιλαμβάνει πραγματικούς και ψεύτικους τίτλους ειδήσεων. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να ξεχωρίσουν τι είναι αλήθεια και τι όχι.
Το δυνατό χαρτί της αυτογνωσίας
Παρά την αυξημένη ευαλωτότητα, οι Gen Z και οι γυναίκες είχαν ένα βασικό πλεονέκτημα: ήξεραν ότι δεν τα καταφέρνουν καλά. Αναγνώριζαν τις αδυναμίες τους στην κρίση των ειδήσεων, σε αντίθεση με άλλες ομάδες, όπως οι πιο ακραία συντηρητικοί ή τα άτομα με υψηλό επίπεδο μόρφωσης, που συχνά υπερεκτιμούσαν τις δυνατότητές τους.
«Ανεξαρτήτως του ποιος είσαι ή τι νομίζεις ότι ξέρεις, κανείς μας δεν είναι άτρωτος στην παραπληροφόρηση. Όλοι εκτιθέμεθα σε αυτήν σε τακτική βάση, και όλοι είναι πιθανό να την πιστέψουμε κάποια στιγμή», σημειώνει ο Dr. Friedrich Götz, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά, επικεφαλής της μελέτης μαζί με την Yara Kyrychenko από το πανεπιστήμιο του Cambridge.
Η μεγάλη έκπληξη
Η μελέτη δείχνει ξεκάθαρα ότι η εξοικείωση με τα ψηφιακά μέσα δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και καλύτερη κρίση. Παρά την κοινή πεποίθηση ότι οι νέοι, λόγω της υψηλής χρήσης του διαδικτύου, είναι πιο ικανοί στην αναγνώριση παραπληροφόρησης, η έρευνα αποδεικνύει το αντίθετο. Οι Gen Z απέδωσαν χειρότερα από άλλες ηλικιακές ομάδες.
Όπως εξηγεί ο Dr. Götz, «υπάρχει ακόμη η διαδεδομένη αντίληψη ότι οι νέοι είναι καλύτεροι στην πλοήγηση των ψηφιακών περιβαλλόντων. Αυτό όμως έχει καταρριφθεί εδώ και καιρό στην επιστημονική κοινότητα — απλώς δεν έχει φτάσει ακόμα στο ευρύ κοινό».
Η μελέτη έδειξε επίσης ότι τα άτομα με πιο συντηρητικές πολιτικές απόψεις είχαν μεγαλύτερη δυσκολία στον εντοπισμό fake news – ειδικά όσο πιο ακραία ήταν η ιδεολογική τους θέση. Αντίστοιχα, όσοι δεν είχαν πανεπιστημιακή εκπαίδευση σημείωσαν χειρότερες επιδόσεις.
Αντίθετα, οι άνθρωποι με υψηλότερο επίπεδο μόρφωσης τα πήγαν καλύτερα στο τεστ, αλλά πίστευαν υπερβολικά στις ικανότητές τους, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια σημαντική απόκλιση ανάμεσα στην αυτοεκτίμηση και την πραγματικότητα, καθώς και αυτοί έπεσαν θύματα των fake news.
Fake news: Απειλή για τη δημοκρατία – και εργαλείο στα χέρια των ισχυρών
Η παραπληροφόρηση δεν είναι απλώς ένα προσωπικό ρίσκο – είναι κοινωνικό πρόβλημα. «Η αίσθησή μου», υπογράμμισε ο Dr. Götz, «είναι ότι δεν προσπαθούν όλες οι δημοκρατίες να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα. Ακόμη χειρότερα, σε έναν πολωμένο κόσμο, κάποιοι – και πολιτικοί ανάμεσά τους – μπορεί να το χρησιμοποιούν σκόπιμα ως όπλο».
«Αν οι αρχές επιθυμούν πραγματικά να λύσουν αυτό το πρόβλημα, τότε μπορούν να χρησιμοποιήσουν και αυτή τη μελέτη για να ενημερώσουν το κοινό και να προχωρήσουν σε στοχευμένες παρεμβάσεις».
Η επίγνωση ως «ασπίδα» στα fake news
Η βασική διαπίστωση της μελέτης είναι πως η αυτογνωσία λειτουργεί ως ασπίδα απέναντι στα fake news. Όσοι γνωρίζουν ότι κινδυνεύουν να ξεγελαστούν, είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν αξιόπιστες πηγές και να αμφισβητήσουν αυτά που διαβάζουν.
Σε έναν κόσμο γεμάτο πληροφόρηση – αλλά και παραπληροφόρηση – το πρώτο και σημαντικότερο βήμα είναι να έχουμε επίγνωση της κατάστασης. Και αυτό αποτελεί και ένα σημαντικό πλεονέκτημα.
