Οι ηγέτες του ΝΑΤΟ θα συναντηθούν την επόμενη εβδομάδα στο Βίλνιους για την ετήσια Σύνοδο Κορυφής της Συμμαχίας. Εκεί – εκτός των άλλων – αναμένεται να παρουσιαστούν τα σχέδια προετοιμασίας για το ενδεχόμενο ενός νέου παγκοσμίου πολέμου, αλλά και θα εκφραστεί η υποστήριξη στην Ουκρανία. Το ΝΑΤΟ απέχει πλέον πολύ από το να χαρακτηριστεί «εγκεφαλικά νεκρό», όπως είχε πει ο Εμανουέλ Μακρόν το 2019, όμως η αναγέννησή του συνοδεύεται και από ένα σημαντικό πρόβλημα: Την αποτυχία να πείσει τον υπόλοιπο κόσμο πλην της Δύσης να ταχθεί με το μέρος στη σύγκρουση με τη Ρωσία.

«Σε έναν κόσμο ταχέως εξελισσόμενης ισχύος, μια σιωπηλή επανάσταση αναδιαμορφώνει την πολυμέρεια και αφήνει πίσω τη Δύση και τους θεσμούς της. Παραφράζοντας τον υπουργό Εξωτερικών της Ινδίας, τα προβλήματα της Δύσης δεν είναι πλέον προβλήματα του κόσμου», σχολιάζει ο Μαρκ Λέοναρτ, Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, σε άρθρο του στο Project Syndicate.

Και είναι γεγονός πως για τους περισσότερους που «πόνταραν» σε μια παγκοσμιοποίηση με δυτικούς όρους μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αυτή η εξέλιξη αποτελεί μια τεράστια έκπληξη.

Μπορεί η «αποκάλυψη» της νέας πραγματικότητα να έγινε με την απροθυμία πολλών χωρών της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής να συμπλεύσουν με το ΝΑΤΟ ενάντια στη Ρωσία στον πόλεμο της Ουκρανίας, όμως ως χώρα «κλειδί» αποδεικνύεται η Κίνα.

Το Πεκίνο, αφού ενίσχυσε τη δυναμική του στους διεθνής θεσμούς υπό τη Δύση, κατάφερε (εν μέρει σιωπηλά) να δημιουργήσει και να δυναμώσει – ιδιαίτερα μετά την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 – παράλληλους διεθνής θεσμούς, όπως ο όμιλος BRICS, η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, και η Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων. Πρόκειται για τους εναλλακτικούς θεσμούς απέναντι στη G7, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα.

Η άνοδος του Παγκόσμιου Νότου

Σε πολλούς τομείς η Δύση έχει ήδη αρχίσει να συμβιβάζεται με την πραγματικότητα ενός πιο κατακερματισμένου κόσμου, όπως αυτή διαμορφώνεται με την ενίσχυση του «παγκόσμιου νότου». Όμως ποιος πραγματικά είναι αυτός ο «παγκόσμιος νότος»;

Ο όρος χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει μια σειρά χωρών που στο παρελθόν αποκαλούνταν ως «τρίτος κόσμος», «αναπτυσσόμενες», «λιγότερο ανεπτυγμένες» ή «υπανάπτυκτες». Πολλές από αυτές τις χώρες – αλλά σε καμία περίπτωση όλες – βρίσκονται στο νότιο ημισφαίριο, στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Ο όρος δεν αφορά λοιπόν τη γεωγραφία, αλλά υποδηλώνει ένα μείγμα πολιτικών, γεωπολιτικών και οικονομικών κοινών στοιχείων μεταξύ των εν λόγω εθνών.

Και ενώ οι όροι που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν εμπεριείχαν σε μεγάλο βαθμό το στοιχείο της οικονομικής αδυναμίας ως κοινό χαρακτηριστικό των χωρών, αυτό δεν ισχύει για τον «Παγκόσμιο Νότο». Σίγουρα υπάρχουν πολλές φτωχότερες χώρες με σκληρές συνθήκες διαβίωσης, όμως, όπως σημειώνεται σε άρθρο – ανάλυση στο The Conversation, από τις αρχές του 21ου αιώνα, η «μετατόπιση του πλούτου», όπως την έχει αναφέρει η Παγκόσμια Τράπεζα, από τον Βόρειο Ατλαντικό στην Ασία, έχει ανατρέψει μεγάλο μέρος της συμβατικής αντίληψης σχετικά με το πού παράγεται ο πλούτος του κόσμου.

«Ασιατικός αιώνας» σε έναν «μεταδυτικό κόσμο»;

Μέχρι το 2030 προβλέπεται ότι τρεις από τις τέσσερις μεγαλύτερες οικονομίες θα προέρχονται από τον «Παγκόσμιο Νότο». Πρόκειται για τις Κίνα, Ινδία, ΗΠΑ και Ινδονησία. Ήδη το ΑΕΠ από την άποψη της αγοραστικής δύναμης των χωρών BRICS που κυριαρχούνται από τον «Παγκόσμιο Νότο» – Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική – ξεπερνά αυτό της G7 του Παγκόσμιου Βορρά. Πλέον υπάρχουν περισσότεροι δισεκατομμυριούχοι στο Πεκίνο παρά στη Νέα Υόρκη.

Αυτή η οικονομική στροφή συμβαδίζει και με την ενίσχυση της γεωπολιτικής δύναμης. Η διεύρυνση που βρίσκεται στα σκαριά με νέες χώρες συμμάχους αναμένεται να ενισχύσει περαιτέρω τους BRICS που σήμερα αντιστοιχούν σε πάνω από 41% του παγκόσμιου πληθυσμού. Πόσο μάλλον όταν μεταξύ άλλων έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον τους για ένταξη χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος, το Ιράν και η Αργεντινή.

Προφανώς τα εμπόδια, οι αδυναμίες, οι δυσκολίες και οι προκλήσεις ποικίλουν, καθιστώντας την πορεία σύνθετη και απρόβλεπτη. Όμως οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου διεκδικούν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στην παγκόσμια σκηνή. Αυτές οι ριζικές αλλαγές έχουν οδηγήσει αναλυτές να εκτιμούν πως έρχεται ένας «ασιατικός αιώνας» και άλλους να μιλούν για έναν «μεταδυτικό κόσμο». Όπως καταλήγει ο Τζορτζ Χάινε, ανώτερος ερευνητής του Κέντρου για την Κίνα και την Παγκοσμιοποίηση και συνεργάτης του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, το σίγουρο είναι πως ο «Παγκόσμιος Νότος» επιδεικνύει μια πολιτική και οικονομική δύναμη που οι «αναπτυσσόμενες χώρες» και ο «τρίτος κόσμος» δεν είχαν ποτέ.