Ως «έτος διεύρυνσης» χαρακτηρίζεται το 2023 για τους BRICS, της ομάδας των Κίνας, Ρωσίας, Ινδίας, Βραζιλίας και Νότιας Αφρικής. Οι πέντε χώρες θα συζητήσουν το ενδεχόμενο ένταξης νέων μελών, με φόντο τις παγκόσμιες εξελίξεις όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη νέα ψυχροπολεμική φάση που διανύουν οι σχέσεις της Δύσης με τη Μόσχα και το Πεκίνο. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, την «πόρτα» του μπλοκ φέρονται να έχουν χτυπήσει χώρες όπως το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, η Αργεντινή, η Αίγυπτος ακόμα και η Τουρκία.
Αντίβαρο στην κυριαρχία της Δύσης
Η διεύρυνση της ομάδας των BRICS (που έχει πάρει το όνομα από το ακρωνύμιο των χωρών που συμμετέχουν Brazil, Russia, India, China και South Africa), όπως επισημαίνει το Bloomberg, εκτιμάται πως θα ωφελήσει πρωτίστως το Πεκίνο. Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, που ηγείται στην παρούσα φάση των BRICS, επιχειρεί να αναπτύξει νέες «σφαίρες επιρροής» ώστε να ενισχύσει τη θέση της στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα και να αντιμετωπίσει την κυριαρχία του δυτικού μπλοκ των G7 και των οικονομικών και στρατιωτικών οργανισμών που ελέγχει, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΝΑΤΟ.
Είναι χαρακτηριστικό πως ενώ οι BRICS αντιπροσωπεύουν περίπου το 27% του παγκόσμιου χάρτη και το 42% του παγκόσμιου πληθυσμού, τα μέλη τους κατέχουν λιγότερο από 15% των ψήφων στην Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ.
Στον αντίποδα, οι ΗΠΑ και οι ισχυρές χώρες της Ευρώπης επιδιώκουν να συσφίξουν τις δικές τους συμμαχίες και να εμποδίσουν την εξάπλωση της Κίνας, σχηματίζοντας νέα διεθνή μπλοκ και υπογράφοντας συμφωνίες εμπορίου και ασφαλείας, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις καταγράφονται και αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα. Ενδεικτική ήταν η οικοδόμηση της στρατιωτικής συνεργασίας στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού με τη συμφωνία ασφάλειας γνωστή ως «AUKUS», μεταξύ της Αυστραλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ, η οποία προκάλεσε τη «μήνη» της Γαλλίας.
Το σχέδιο διεύρυνσης και οι επιφυλάξεις
Η συζήτηση για διεύρυνση των BRICS ξεκίνησε από πέρυσι, όταν το Πεκίνο είχε την προεδρία του γκρουπ. Ωστόσο δεν είχε την ίδια «θερμή» ανταπόκριση από όλα τα μέλη. Ορισμένες πλευρές ανησυχούν για τον κίνδυνο να μειωθεί η επιρροή τους στις αποφάσεις του μπλοκ, ιδιαίτερα σε περίπτωση που ενταχθούν στενοί σύμμαχοι του Πεκίνου. «A priori» η Κίνα αποτελεί την «ατμομηχανή» της συμμαχίας, καθώς το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν είναι υπερδιπλάσιο του συνολικού μεγέθους των υπόλοιπων τεσσάρων μελών των BRICS. Αναλυτικότερα, η Κίνα αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 70% της οικονομικής δύναμης του γκρουπ, η Ινδία περίπου το 13%, η Ρωσία και η Βραζιλία περίπου το 7% η καθεμία και η Νότια Αφρική το 3%.
Στους επιφυλακτικούς της διεύρυνσης, σύμφωνα Bloomberg, είναι η Βραζιλία, η οποία αν και δηλώνει σύμφωνη επί της αρχής με την επέκταση, σύμφωνα με δύο αξιωματούχους που θέλησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους, φέρεται να εκφράζει ανησυχίες σχετικά με τη «γεωγραφική κλίση» της διεύρυνσης προς την Ασία. Επίσημα δεν έχει γίνει κάποιο σχόλιο, ωστόσο οι ίδιες ανώνυμες πηγές αναφέρουν πως η Βραζιλία θα ήθελε να ενταχθούν και χώρες της Λατινικής Αμερικής. Η Ινδία, από την πλευρά της, εκφράζει ερωτήματα σχετικά με τα κριτήρια ένταξης των χωρών. Η χώρα φέρεται να επιθυμεί την καθιέρωση μιας διαδικασίας, ώστε να διαπιστώνεται αν τα υποψήφια κράτη πληρούν μια σειρά κριτηρίων.
Ο Ανίλ Σουκλάλ, διπλωματικός εκπρόσωπος της Νότιας Αφρικής στους BRICS, της χώρας που ανέλαβε για το 2023 την εκ περιτροπής προεδρία της ομάδας των πέντε, υπογράμμισε πως «η πρόταση για διεύρυνση θα αποτελέσει ένα από τα βασικά θέματα της ατζέντας του οικονομικού μπλοκ για φέτος». «Υπάρχουν πολλές χώρες που μας έχουν προσεγγίσει», ανέφερε σε συνέντευξη Τύπου στο Γιοχάνεσμπουργκ, σημειώνοντας πως «έχουμε κάνει αρκετά βήμα ώστε να εξετάσουμε αυτό το ενδεχόμενο».
«Ζούμε σε ένα κόσμο γεμάτο προκλήσεις και δεν ξέρουμε ποια θα είναι η επόμενη», δήλωσε ο Σουκλάλ, εκτιμώντας πως οι BRICS «μπορούν και πρέπει να παίξουν ένα ρόλο για να διασφαλίσουν ότι θα υπάρξει μια πιο δίκαιη, χωρίς αποκλεισμούς και με διαφάνεια, παγκόσμια αρχιτεκτονική».
Ο Σουκλάλ σημείωσε ακόμη πως το θέμα της διεύρυνσης θα εξεταστεί σε μια σειρά συναντήσεων το επόμενο διάστημα, οι οποίες θα «οδηγήσουν» το γκρουπ στη Σύνοδο Κορυφής του Αυγούστου. Μάλιστα, όπως ανακοίνωσε, η Νότια Αφρική, ως προεδρεύουσα χώρα, θα προσκαλέσει και πολλούς Αφρικανούς ηγέτες, στο πλαίσιο του «ανοίγματος» της επιρροής των BRICS.
Σύμφωνα με αξιωματούχους, μεταξύ των χωρών που έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για ένταξη στους BRICS είναι η Τουρκία, η Αργεντινή, το Μεξικό, το Ιράν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αλγερία, η Αίγυπτος, το Μπαχρέιν και η Ινδονησία, η Σαουδική Αραβία, αλλά και άλλες χώρες από την Ανατολική και τη Δυτική Αφρική, οι οποίες ωστόσο δεν κατονομάστηκαν.
Από την πλευρά της, η πρόεδρος του Διεθνούς Φόρουμ των BRICS, Πουρνίμα Ανάντ, εστίασε κυρίως στο ενδιαφέρον της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας. Τις προθέσεις των τριών χωρών επιβεβαίωσε πρόσφατα και ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ.
«Τα τελευταία δύο χρόνια, ο αριθμός των χωρών που θέλουν να συμμετάσχουν στους BRICS έχει αυξηθεί σημαντικά. Υπάρχουν περισσότερες από 20 χώρες που ενδιαφέρονται», τόνισε. «Σοβαρές χώρες με αυτοσεβασμό καταλαβαίνουν πολύ καλά τι διακυβεύεται», ανέφερε ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών και πρόσθεσε: «Αντιλαμβάνονται την αυθαιρεσία των ισχυρών του τρέχοντος διεθνούς νομισματικού συστήματος και θέλουν να δημιουργήσουν μηχανισμούς για να εξασφαλίσουν βιωσιμότητα που θα προστατεύεται από την εξωτερική οδηγία».
«Όλες αυτές οι χώρες έχουν δείξει το ενδιαφέρον τους. Πιστεύω ότι αυτό είναι ένα καλό βήμα γιατί η επέκταση είναι πάντα θετική και σίγουρα θα ενισχύσει την παγκόσμια επιρροή των BRICS», σημείωσε και η Ανάντ.
Υπενθυμίζεται πως κατά τη διάρκεια της 14ης Συνάντησης Ηγετών BRICS στο Πεκίνο στα τέλη Ιουνίου, ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ είχε τονίσει την πρόθεση για επιτάχυνση της διαδικασίας επέκτασης του οργανισμού. Τον Μάιο του τρέχοντος έτους, οι υπουργοί Εξωτερικών του Καζακστάν, της Σαουδικής Αραβίας, της Αργεντινής, της Αιγύπτου, της Ινδονησίας, της Νιγηρίας, της Σενεγάλης, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Ταϊλάνδης και άλλων χωρών είχαν προσκληθεί και παρευρέθηκαν για πρώτη φορά σε Σύνοδο Υπουργών Εξωτερικών των BRICS.
Με το βλέμμα σε Τουρκία, Αίγυπτο και Σαουδική Αραβία
Μερικά χρόνια πριν, το 2018, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, προσκεκλημένος στη 10η σύνοδο κορυφής των BRICS, στο Γιοχάνεσμπουργκ, είχε δηλώσει: «Μακάρι (τα μέλη της BRICS) να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να μας επιτρέψουν (την Τουρκία) να μπούμε και να έχουμε μια θέση στους BRICS». Όπως είχε επισημάνει, η Τουρκία εκλαμβάνει τη συμμετοχή στη Σύνοδο Κορυφής των BRICS ως μια ευκαιρία για ενίσχυση οικονομικής, επενδυτικής και αναπτυξιακής συνεργασίας, συμπληρώνοντας μάλιστα πως επιδίωξή του είναι η Τουρκία να ενισχύσει τη συνεργασία με τα κράτη BRICS στον ενεργειακό τομέα.
Με δεδομένες τις προσπάθειες των δύο ισχυρών παγκόσμιων μπλοκ (Δύσης και Κίνας – Ρωσίας) να εδραιώσουν τα «στρατόπεδά» τους, διευρύνοντας τα δίκτυα συμμαχιών τους, είναι αυτονόητη η στόχευση των BRICS για «στρατολόγηση» κομβικών χωρών με σημαντική γεωστρατηγική θέση και σημαντικές οικονομικές δυνατότητες. Χώρες όπως η Τουρκία, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία και συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που φαίνεται – τουλάχιστον στην παρούσα φάση – να ισορροπούν μεταξύ των δύο πόλων της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής πραγματικότητας.
Η Σαουδική Αραβία είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς αργού πετρελαίου στον κόσμο, κατέχοντας το 15% των παγκόσμιων αποθεμάτων και ιδρυτικό μέλος του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών. Η Αίγυπτος, με πληθυσμό πάνω από 100 εκατομμύρια, είναι επίσης σημαντικός παραγωγός και εξαγωγέας πετρελαίου, με σημαντικό ρόλο στην περιοχή της Βόρειας Αφρικής και της ανατολικής Μεσογείου.
Η Τουρκία, η οποία έχει πληθυσμό άνω των 85 εκατομμυρίων, είναι μέλος του ΝΑΤΟ και έτσι κατέχει ιδιαίτερο διπλωματικό και γεωστρατηγικό ρόλο στην αντιπαράθεση μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ως σημαντική περιφερειακή δύναμη διατηρεί πολιτικούς, οικονομικούς και στρατιωτικούς δεσμούς με πολλά κράτη, ακόμη κι αν αυτά έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα, αποφεύγοντας την ταύτιση με ένα «άρμα» στην εξωτερική πολιτική. Είναι ενδεικτική η στάση της στον πόλεμο στην Ουκρανία, όπου διεκδικεί και ρόλο μεσολαβητή.
Το ίδιο πράττουν σε μεγάλο βαθμό και η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία επιχειρώντας να διατηρήσουν μια διπλωματική ισορροπία και να προωθήσουν τα εθνικά τους συμφέροντας ανεξάρτητα από τις πολιτικές, στρατιωτικές και οικονομικές ατζέντες των μεγάλων δυνάμεων ή ορθότερα, εκμεταλλευόμενες ανά περίσταση αυτές τις ατζέντες.
Την τελευταία δεκαετία, η τάση στις σχέσεις της Τουρκίας, της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας με τη Ρωσία, την Κίνα και την Ινδία κρίνεται ως αρκετά θετική με ανάπτυξη όλο και πιο σημαντικών δεσμών σε εμπόριο και άμυνα. Άγκυρα, Ριάντ και Κάιρο, μπορεί να διατηρούν παραδοσιακές σχέσεις με τη Δύση, ωστόσο δεν περιορίζονται σε αυτές και αναζητούν εναλλακτικούς εταίρους, ιδιαίτερα στην τρέχουσα ρευστή διεθνή κατάσταση. Η ένταξη στους BRICS, εκτιμούν ορισμένοι αναλυτές, θα μπορούσε να αποφέρει πολιτικά και οικονομικά οφέλη, αλλά είναι άγνωστο αν τελικά θα προχωρήσουν σε αυτήν την κίνηση, καθώς αξιολογούν και τη στάση της Δύσης.
Η γέννηση των BRICS, το «χαρτί» της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας και το σχέδιο για ενιαίο νόμισμα
Η συμμαχία δημιουργήθηκε επίσημα το 2009 από τη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδία και τη Βραζιλία. Ένα χρόνο αργότερα προστέθηκε στο μπλοκ και η Νότια Αφρική. Σε πρώτη φάση τα μέλη των BRICS ανέπτυξαν στενότερες οικονομικές σχέσεις, μέσω αναπτυξιακών, εμπορικών και νομισματικών συμφωνιών, ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από το δολάριο. Βασικά δομικά χαρακτηριστικά των χωρών μελών του γκρουπ που τους οδήγησαν σε συνεργασία ήταν οι ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες τους, οι σημαντικές στρατιωτικές δυνατότητες τους και η αυξανόμενη πολιτική επιρροή τους στους θεσμούς παγκόσμιας διακυβέρνησης. Οι δεσμοί που σφυρηλατήθηκαν με τα χρόνια εκτιμάται ότι συνέβαλαν σημαντικά και στον περιορισμό των επιπτώσεων των κυρώσεων που επιβλήθηκαν από τη Δύση στη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Όπως σημείωσε ο διπλωμάτης Ανίλ Σουκλάλ για τους δεσμούς των χωρών – μελών των BRICS: «Πολύ συχνά μου κάνουν την ερώτηση: “Είστε τόσο διαφορετικοί σε τόσους πολλούς τομείς, πώς θα λειτουργήσετε;”. Η απάντησή μου είναι πως υπάρχουν πολύ περισσότερα σημεία σύγκλισης παρά απόκλισης».
Το 2017, οι BRICS έκαναν ένα ακόμη βήμα για την εμβάθυνση της συνεργασίας τους, δημιουργώντας τη «Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα» ως αντίβαρο στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Μπαγκλαντές και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εντάχθηκαν στον εν λόγω θεσμό το 2021 και το ίδιο έπραξαν λίγο καιρό αργότερα και η Αίγυπτος και η Ουρουγουάη.
Στόχος της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, όπως αναφέρεται στην ιδρυτική διακήρυξη, είναι «η εξασφάλιση πόρων για έργα υποδομής και βιώσιμης ανάπτυξης στα μέλη των BRICS και άλλες αναδυόμενες οικονομίες και αναπτυσσόμενες χώρες». Αναμφισβήτητα η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα αποτελεί ένα από τα πιο φιλόδοξα σχέδια της Κίνας για αλλαγή του status quo μέσω και του «νέου δρόμου του Μεταξιού» (One Belt, One Road).
Μέχρι σήμερα τα έργα που έχει υπογράψει η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα περιορίζονται κυρίως στις χώρες των BRICS. Ωστόσο αναζητώντας «ευκαιρίες», βάσει και των κινεζικών επιδιώξεων στον παγκόσμιο Νότο, εκτιμάται πως τα επόμενα χρόνια θα επεκτείνει τις χρηματοδοτικές της δραστηριότητες πέρα από τη συμμαχία των πέντε, «ποντάροντας» σε περιοχές που συχνά υποτιμούνται από τις δυτικές χώρες.
Ως μια τέτοια «ευκαιρία» για παράδειγμα αναγνωρίστηκε η Αίγυπτος, η οποία εκτιμάται πως τα επόμενα 20 χρόνια – βάσει και της ανάγκης εκσυγχρονισμού της – θα χρειαστεί 230 δισεκατομμύρια δολάρια για χρηματοδότηση υποδομών και αναπτυξιακών έργων.
Εκτός από τη διεύρυνση στο τραπέζι των BRICS έχει πέσει μια ακόμη πρόταση που εάν εγκριθεί θα αλλάξει ριζικά τη συμμαχία, ανοίγοντας νέα κεφάλαια συνεργασίας και ολοκλήρωσης. Σύμφωνα με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, εξετάζεται η ιδέα δημιουργίας ενός ενιαίου αποθεματικού νομίσματος. Και αυτό το θέμα, όπως είπε, θα τεθεί υπό συζήτηση στη Σύνοδο Κορυφής του Αυγούστου. Πρόκειται για το σχέδιο «R5» (όλα τα νομίσματα των BRICS ξεκινούν από το γράμμα «R»), το οποίο ενισχύεται από τις αυξητικές τάσεις των εμπορικών σχέσεων εντός της συμμαχίας, αλλά και από τη δυναμική των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που σχετίζονται με τις χώρες – μέλη και θα μπορούσαν να υποστηρίξουν το εγχείρημα, με «ναυαρχίδα» τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα.
