Η ανατρεπτική τέχνη του γκράφιτι

Η τέχνη του δρόμου έχει τη ρετσινιά ότι είναι προκλητική, ασεβής, βλάσφημη, αιρετική και παράνομη φυσικά, την ίδια ώρα που καταστρέφει τη δημόσια περιουσία και επιφέρει βανδαλισμούς σε κοινόχρηστους χώρους.

Και κάποτε έτσι ήταν ακριβώς! Γιατί το γκράφιτι πρωτοχρησιμοποιήθηκε πράγματι από συμμορίες και σπείρες του δρόμου για να σηματοδοτούν τις ζώνες επιρροής τους μέσα στα αστικά περιβάλλοντα και όπως ξέρουμε οι κακοποιοί δεν νοιάζονται για την καλλιτεχνική αρτιότητα των σημαδιών που αφήνουν στους τοίχους.

Τα χρόνια πέρασαν βέβαια από τότε και τα ορνιθοσκαλίσματα απέκτησαν προοδευτικά αισθητική περιβολή, αποτελώντας ένα πλούσιο σε εκφραστικότητα και δυναμική μέσο, την ίδια ώρα που είναι εδώ για να μεταδώσει κοινωνικούς προβληματισμούς και πολιτικό μήνυμα. Μια σωστή τέχνη δηλαδή εξ ορισμού!

Ή πάλι και όχι, αν πιστέψουμε τουλάχιστον τους σφοδρούς πολέμιους της street art, από δημοτικά συμβούλια και ιδιοκτήτες κατοικιών δηλαδή, που ορκίζονται ότι τίποτα το δημιουργικό δεν έχει ο βανδαλισμός, εξισώνοντας την τέχνη του δρόμου με την ίδια την καταστροφική μανία μιας μερίδας της νεολαίας.

Τι κι αν ο θεσμός της τέχνης έχει ήδη αποδεχθεί το γκράφιτι ως παιδί του φιλοξενώντας το σε μουσεία και γκαλερί; Τι κι αν τόνοι μελάνης έχουν χυθεί από κριτικούς τέχνης και κοινωνικούς αναλυτές προσπαθώντας να εξηγήσουν ότι το παράνομο είναι συνώνυμο της εφήμερης αυτής τέχνης; Τι κι αν περίφημοι παραδοσιακοί καλλιτέχνες της σύγχρονης εποχής έχουν ξεπηδήσει από τον χώρο του γκράφιτι και επιστρέφουν συχνά-πυκνά εκεί; Σε όποιον δεν αρέσει αυτή η μορφή τέχνης σπεύσει να την αναθεματίσει, λες και η αισθητική του καθενός είναι το μέτρο του παντός.

Αν τα γκράφιτι ήταν όμως ωραία, αισθητικά άρτια δηλαδή, μεταμορφώνοντας μουντούς τοίχους φτωχογειτονιών, και γίνονταν κατόπιν άδειας (μην πούμε ακόμα και έπειτα από πρόσκληση), χάνοντας έτσι το παράνομο και θρασύ της φύσης τους, τότε θα ήταν τέχνη; Αν μάλιστα μετέδιδαν ηθικά, πολιτικά και κοινωνικά σχόλια από πάνω, τότε δύσκολα θα τα χαρακτήριζε κανείς βανδαλισμό, αφού η ίδια η πράξη της καταστροφής θα είχε καταστρατηγηθεί.

Όχι βέβαια ότι τα χρειάζεται το γκράφιτι όλα αυτά, καθώς λειτουργεί πράγματι στο χάσμα μεταξύ συντηρητικών ηθών και απόλυτης απελευθέρωσης. Τα έργα του δεν θα είχαν εξάλλου την ίδια απήχηση αν έχαναν αυτή την αίσθηση της θρασύτητας και του βανδαλισμού που είναι σύμφυτα με την ύπαρξή του. Αν δεν σε έκανε να αντιπαρατεθείς με τον εαυτό σου δηλαδή για να βγάλεις συμπέρασμα, τότε δεν θα άξιζε πράγματι η ζωγραφική με σπρέι πάνω σε τοίχους.

Κι έτσι πολλές χώρες, κεντρικές κυβερνήσεις και δημοτικές αρχές συνεχίζουν να είναι αμήχανες σχετικά με τον τρόπο υποδοχής του γκράφιτι. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, ο νόμος είναι πολύ αυστηρός, την ίδια ώρα που οι Αρχές της Μπογκοτά καλωσορίζουν τους καλλιτέχνες του δρόμου να αφήσουν το σημάδι τους στην πόλη. Όσο για την περιβόητη βρετανική σκηνή της τέχνης του δρόμου, αυτή ξεκίνησε πριν από 45 περίπου χρόνια, στον απόηχο του παρισινού Μάη του 1968, όταν το Λονδίνο γέμισε από οργισμένες πολιτικές δηλώσεις με ποιητική διάθεση, καθώς οι γκραφιτάδες εδώ ήταν νεαροί ποιητές, λογοτέχνες, θεατρικοί συγγραφείς, πολιτικοί ακτιβιστές και απηχούσαν τις ιδέες των Καταστασιακών του Γκι Ντεμπόρ.

Οι γκραφιτάδες δεν ήταν ποτέ ένα τσούρμο παλιόπαιδα που κατέστρεφαν δημόσιες περιουσίες, ήταν από τις πρώτες στιγμές κάτι πολύ περισσότερο από αυτό, απλώς αργήσαμε εμείς να το αντιληφθούμε. Κι έτσι σήμερα έχουμε αναγορεύσει το γκράφιτι ως την πιο προσβάσιμη και ενταγμένη στο καθημερινό μας περιβάλλον μορφή τέχνης. Κι εκεί ακριβώς εδράζεται η στιγμιαία δύναμή της: τη βλέπεις παντού, αντιπαρατίθεσαι μαζί της και ακούς το μήνυμά της θες δεν θες. Η βίαιη αυτή εισβολή στην επικράτειά μας είναι η αιχμή του δόρατος του street art.

Τελειώνοντας, είτε πιστεύει κανείς ότι το γκράφιτι είναι φτηνός βανδαλισμός είτε πολλά βήματα παραπάνω από αυτό, κανείς δεν μπορεί να μην αποδεχτεί τη δημιουργικότητα και τις σχεδιαστικές ικανότητες που εμπλέκονται. Οι καλύτεροι γκραφιτάδες διαθέτουν απίστευτες απεικονιστικές δυνατότητες και περίσσιο ταλέντο στο να μεταδίδουν τα κοινωνικο-πολιτικά τους μηνύματα με αισθητικά άρτιο τρόπο. Ας δούμε μια σειρά από θρυλικούς καλλιτέχνες του δρόμου που συσκοτίζουν τα όρια μεταξύ γκράφιτι και παραδοσιακής ζωγραφικής, την ίδια στιγμή που προσφέρουν στις πλατιές μάζες κάτι που σπανίως θα ξεχάσουν…

Μπάνκσι (ταυτότητα άγνωστη)

Ο δημοφιλέστερος και πιθανότατα πιο αναγνωρίσιμος καλλιτέχνης του δρόμου σε παγκόσμιο επίπεδο είναι εξίσου γνωστός για τον πετυχημένο τρόπο να κρατά μυστική την ταυτότητά του όσο και για την ανεπανάληπτη σατιρική και πολιτικοποιημένη δουλειά του. Τα μνημειώδη στένσιλ και η μαύρη αίσθηση του χιούμορ του τον έχουν φέρουν στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη, κι αυτό για να δημιουργήσει έργα με παγκόσμιο αντίκτυπο, όπως τα εννιά γκράφιτι που φιλοτέχνησε πάνω στο Τείχος της Ντροπής της Δυτικής Όχθης που δημιούργησαν διεθνή αίσθηση.

Αν και ο αγαπημένος του καμβάς είναι η πόλη του Λονδίνου, εκεί που έχουν φιγουράρει οι γνωστότερες δουλειές του, παρά το γεγονός ότι πρόσφατα χτύπησε και τις ΗΠΑ, με τα στένσιλ του να εμφανίζονται σε Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες και Σαν Φρανσίσκο. Τα έργα του είναι τόσο γνωστά που όχι μόνο πιάνουν πια δεκάδες χιλιάδες ευρώ σε δημοπρασίες (οι μεταξοτυπίες των γκράφιτί του) και αποτελούν προνόμιο για ένα σπίτι να φιλοξενεί στον εξωτερικό του τοίχο δημιουργία του Μπάνκσι (οι οικίες αυτές βγαίνουν συχνά σε δημοπρασίες!), αλλά εγείρουν και πολεμικές διαμάχες στα δημοτικά συμβούλια των πόλεων για το αν πρέπει να καθαριστούν οι τοίχοι από τον «βανδαλισμό» ή αν αντιθέτως πρέπει να διατηρηθούν και να προστατευτούν κιόλας.

Μέχρι και ολόκληροι τοίχοι έχουν ξεθεμελιωθεί για να πουληθούν, για τέτοια επιτυχία μιλάμε. Το κοινωνικό σχόλιο της δουλειάς του είναι πάντως εδώ για να υπενθυμίσει ότι μπορεί να έχει μπει πια στα μεγάλα σαλόνια της άρχουσας τάξης, το έργο του δεν προορίζεται όμως για την οικονομική ελίτ. Δύσκολα θα αποκαλούσες τον Μπάνσκι «βάνδαλο», αν και ο ίδιος έτσι θέλει να βλέπει τον εαυτό του, ως «ποιοτικό βάνδαλο» όμως…

David Choe

Ο επίσης γνωστότατος καλλιτέχνης του δρόμου βρίσκεται στο ακριβώς αντίθετο πόλο του ερμητικού Μπάνκσι. Ο πομπώδης αμερικανός γκραφιτάς με την πρωτόγνωρη επιτυχία ζήτησε να πληρωθεί σε μετοχές της εταιρίας όταν τον κάλεσαν να φιλοτεχνήσει την πρόσοψη του στρατηγείου του κολοσσού της κοινωνικής δικτύωσης Facebook! Κατόπιν πούλησε τις μετοχές και έγινε εκατομμυριούχος, αν και αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Ο γκραφιτάς που τρύπωνε άλλοτε στα πιο απόμερα μέρη του Λος Άντζελες για να διακοσμήσει όπως έλεγε τις μουντές συνοικίες της πόλης απολαμβάνει πια παραδοσιακή φήμη και φτιάχνει πλέον σκηνικά για ταινίες, εξώφυλλα δίσκων και ζωγραφίζει πορτρέτα του Ομπάμα.

Παρά την επιτυχία του στην κανονική αγορά, δεν ξεχνά ποτέ τις καταβολές του και δικά του γκράφιτι και στένσιλ υπάρχουν πια διάσπαρτα από την Αγγλία και τη Γαλλία μέχρι και την Ιαπωνία, καθώς πολλές πόλεις εκλαμβάνουν ως τιμή να τον καλέσουν για μια του δουλειά (ή να τη διατηρήσουν όπως μπορούν). Οι ίδιες πόλεις που κάποτε μπογιάτιζαν δηλαδή στα γρήγορα τις δημιουργίες του…

Blek le Rat (Xavier Prou)

Ο θρυλικός γάλλος street artist θεωρείται εν πολλοίς ο πατέρας του στένσιλ, της τεχνικής δηλαδή που έχουν μιμηθεί και κοπιάρει αβέρτα όλοι, ακόμα και ο μεγάλος Μπάνκσι. Γεννημένος ως Xavier Prou, ο Blek είναι ένας ακόμα μυθικών διαστάσεων γκραφιτάς που βρήκε τον δρόμο προς τις γκαλερί και τα μουσεία τέχνης και απολαμβάνει πια φήμη και κύρος.

Περιθωριακός άλλοτε καλλιτέχνης του δρόμου, ο Blek le Rat ήταν από τους πρώτους που έπεισε με τη δουλειά του το παραδοσιακό κοινό ότι το γκράφιτι είναι τέχνη, μια εφήμερη δημιουργία που συλλαμβάνει ωστόσο κάτω από το εφήμερο της πόλης και της ίδιας της ζωής. Το παρατσούκλι του έλκει το όνομά του από τα ποντίκια που συνήθιζε να ζωγραφίζει στους δρόμους του Παρισιού όταν πρωτοξεκίνησε, καθώς έτσι έβλεπε ο κόσμος αυτόν και τους ομοίους του καλλιτέχνες του δρόμου: ως αρουραίους που λυμαίνονταν τις ευνομούμενες πολιτείες!

Τα πράγματα έχουν αλλάξει όμως δραστικά και ο Blek δεν έχει να αποδείξει πια τίποτα, καθώς η δουλειά του φιλοξενείται στα μεγαλύτερα μουσεία του πλανήτη. Παρά την επιτυχία του ωστόσο, ο ίδιος συνεχίζει να δραστηριοποιείται στον δρόμο και νέα του γκράφιτι εμφανίζονται μαγικά σε Παρίσι, Λονδίνο, Βερολίνο και Νέα Υόρκη, αν και καμιά δημοτική αρχή δεν σκέφτεται πια να τα εξαφανίσει από προσώπου γης…

Retna (Marquis Lewis)

Άλλος ένας γκραφιτάς από τη φοβερή σκηνή του Λος Άντζελες, αυτός έχει διακοσμήσει την πόλη με μια εντυπωσιακότατη συλλογή παραστάσεων που χαρακτηρίζονται από τις καλλιγραφικές γραμματοσειρές του, οι οποίες φέρνουν στον νου ιερογλυφικά, ασιατική καλλιγραφία και άλλους τύπους κλασικών πια γραφών.

Τα χαρακτηριστικά του γράμματα συνδυάζονται συχνά με ρεαλιστικότατα πορτρέτα δημιουργώντας μια από τις πιο αναγνωρίσιμες τεχνοτροπίες του γκράφιτι. Γιατί ναι, έχει και τέτοιες η τέχνη του δρόμου.

Η δουλειά του γέμισε το Λος Άντζελες πριν περάσει από τη Νέα Υόρκη και το Μαϊάμι μέχρι την Ταϊπέι και τη Βαρκελώνη. Και βέβαια απολαμβάνει σήμερα εμπορική επιτυχία στις παραδοσιακές αγορές τέχνης, καθώς ήταν ένας από τους πρωτεργάτες που έπεισαν πολλούς (και σίγουρα τους θεσμούς της τέχνης) ότι το γκράφιτι δεν είναι καταστροφή δημόσιας περιουσίας αλλά πολλά περισσότερα…

Moose (Paul Curtis)

Ο βρετανός γκραφιτάς Paul Curtis, γνωστός στον παραβατικό κόσμο του δρόμου ως Moose, έχει αναπτύξει ένα εντελώς προσωπικό και μοναδικό ιδίωμα στο γκράφιτι. Αντί να χρησιμοποιεί σπρέι και στένσιλ, ο Moose έχει στο οπλοστάσιό του εργαλεία που συναντάμε σε πλυντήρια αυτοκινήτων και συνεργεία καθαρισμού!

Κι αυτό γιατί είναι εμπνευστής μιας νέας τεχνοτροπίας που ονομάζει «αντίστροφο γκράφιτι», ένα στιλ τέχνης του δρόμου που σχηματίζει τις μορφές του αφαιρώντας βρομιά και χρώματα από επιφάνειες. Γι’ αυτό και ο ίδιος επιμένει εξάλλου πάντα να δηλώνει ότι είναι περισσότερο οδοκαθαριστής παρά καλλιτέχνης! Η τεχνική του βρήκε σύντομα μιμητές, καθώς πολλοί έσπευσαν να ακολουθήσουν το οικολογικό του μήνυμα. Οι δημοτικές αρχές δεν ήξεραν μάλιστα αρχικά τι να του προσάψουν, καθώς δεν κατέστρεφε τίποτα, καθαρίζοντας απλώς με καλλιτεχνική προσέγγιση ήδη βρόμικες επιφάνειες. Τα δικά του γκράφιτι είναι μάλιστα ακόμα πιο εφήμερα από τα παραδοσιακά σπρέι, την ίδια ώρα που ακόμα και ο νόμος για βανδαλισμό δημόσιας περιουσίας στέκεται εδώ αμήχανος, καθώς κείται στην γκρίζα του περιοχή.

Τα οικολογικά γκράφιτι του Moose μιμήθηκαν ευρέως και οι διαφημιστές, με αντίστοιχες δουλειές να παρουσιάζονται για λογαριασμό του BBC, των Starbucks και της Microsoft! Ο τύπος έφερε έναν άνεμο ανανέωσης στο εσωτερικό της κοινότητας των καλλιτεχνών του δρόμου, συμβάλλοντας εποικοδομητικά στον δημόσιο διάλογο για τα όρια του γκράφιτι και την καταστροφή ή τη δημιουργία που αυτό ευαγγελίζεται…

Eduardo Kobra

Ο βραζιλιάνος street artist αφήνει αμήχανους ακόμα και τους σφοδρότερους πολέμιους του γκράφιτι, καθώς τα εντυπωσιακότατα έργα του δύσκολα θα τα αναγόρευες σε όρους καταστροφής και βανδαλισμού!

Τεράστιες, πολύχρωμες και ρεαλιστικότατες αναπαραστάσεις έχουν κρύψει τη μαυρίλα και την εγκατάλειψη σε κτίρια και τοίχους του Σάο Πάολο, της γενέτειράς του, που περιλαμβάνουν ακόμα και πορτρέτα μεγάλων προσωπικοτήτων, όπως μια από τις πρόσφατες δουλειές του-φόρο τιμής στον βραζιλιάνο αρχιτέκτονα Oscar Niemeyer. Το πολύχρωμο μοτίβο του Kobra έχει εμφανιστεί ακόμα και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως η εμβληματική εκδοχή του με τους πατέρες της Αμερικής του Όρους Rushmore που μπορεί να βρεθεί στο Λος Άντζελες.

Τα δικά του γκράφιτι είναι μάλιστα ενταγμένα στην τεχνική του 3D, κάτι που σημαίνει ότι ιδωμένες από κατάλληλη γωνία οι μορφές μοιάζουν να ξεπηδούν από τους τοίχους και τα πεζοδρόμια που κοσμούν. Η ευκολία με την οποία διατρέχει τα στιλ και η μαεστρία της τεχνοτροπίας του τον μετατρέπουν σε έναν από τους πλέον πολύπλευρους γκραφιτάδες της οικουμένης…

Ash (Victor Ash)

Άλλος ένας μυθικών διαστάσεων καλλιτέχνης του δρόμου που ξεπήδησε από την underground σκηνή του Παρισιού ήδη από τη δεκαετία του 1980 ακόμα. Στην πορεία της μακράς και επιτυχημένης καριέρας του, ο Ash άλλαξε το στιλ του από τα οργισμένα και τραχιά γκράφιτι της πρώτης περιόδου σε ολοένα και πιο εικαστικές δημιουργίες, με στόχο πια την αισθητική απόλαυση του παρατηρητή.

Αν και ποτέ δεν έχασε το προκλητικό και αιρετικό της ματιάς του. Οι πιο πρόσφατες δουλειές του έλαβαν χώρα σε Γαλλία, Γερμανία και Δανία, την ίδια στιγμή που έχει βαλθεί να μεταμορφώσει καλλιτεχνικά τα καταφύγια και τα άλλα πολεμικά απομεινάρια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που είναι διάσπαρτα στη Γερμανία.

Από κοινού με τον Blek le Rat, ο Ash είναι ένας από τους ευρωπαίους πιονέρους του γκράφιτι που δεν έχει επηρεάσει μόνο τις κατοπινές γενιές των street artists αλλά και μια μακρά σειρά παραδοσιακών εικαστικών και ζωγράφων…

Escif (ταυτότητα άγνωστη)

Όποιος έχει επισκεφθεί τη Βαλένθια της Ισπανίας δεν μπορεί να μην έχει σκοντάψει πάνω σε μια από τις αναγνωρίσιμες δημιουργίες του καλλιτέχνη του δρόμου που υπογράφει ως Escif.

Τα σχέδιά του έχουν κατακλύσει κυριολεκτικά την πόλη και έχουν βαλθεί να κάνουν τον κοινωνικό και πολιτικό σχολιασμό καθημερινό φαινόμενο για τους πολίτες της Βαλένθια, φέρνοντάς τους έτσι συνεχώς αντιμέτωπους με καυτά θέματα της σύγχρονης ζωής.

Πολλοί μάλιστα κριτικοί τέχνης αναγνωρίζουν εκλεκτικές συγγένειες ανάμεσα στον γκραφιτά και τους γνωστότερους ισπανούς ζωγράφους, κυρίως σε όρους φαντασίας, εικαστικής ιδιοτροπίας και «σκοτεινιάς». Πρόσφατα ο γκραφιτάς βρέθηκε στο Κατοβίτσε της Πολωνίας και χάρισε στην πόλη μια τεραστίων διαστάσεων δημιουργία του, που έχει μετατραπεί σε κεντρικό αξιοθέατο της πόλης…

Διαβάστε όλα τα θέματα της ενότητας Weekend του newsbeast.gr