Φλώρινα, Δεκέμβριος του 1990. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ετοιμάζεται για τη νέα ταινία του, «Το μετέωρο βήμα του πελαργού», που είναι να γυριστεί στην ακριτική πόλη. Πρωταγωνιστής αυτής ο σπουδαίος ηθοποιός, Μαρτσέλο Μαστρογιάννι έχοντας στο πλευρό του τη Ζαν Μορό.
Μητροπολίτης Φλωρίνης ήταν ο Αυγουστίνος Καντιώτης, ένας ιδιαίτερα θρήσκος εκπρόσωπος του κλήρου και όπως τον χαρακτήριζαν οι αντίπαλοι κι «εθνικιστής». Λένε, μάλιστα, πως ο μητροπολίτης ήταν και βαθύτατα αντί-σκοπιανός, σε μία περίοδο, άλλωστε, που το «Σκοπιανό» ήταν εθνικό ζήτημα και το πιο «καυτό» θέμα στην πολιτική ατζέντα.
Άγνωστο πώς, το σενάριο της ταινίας έφτασε στα χέρια του μητροπολίτη, πριν καν ξεκινήσουν τα γυρίσματα και ο ιερέας όχι μόνο το απέρριψε θεωρώντας το «αντί-εθνικό» και «αντί-χριστιανικό», αλλά έφτασε στα άκρα, αφορίζοντας τον Αγγελόπουλο και όλους τους συντελεστές της ταινίας. Τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν έκαναν τον γύρο, όχι μόνο του ελληνικού Τύπου, αλλά και του διεθνή, ενώ μία πόλη – η Φλώρινα – χωρίστηκε στα δύο, όπως άλλωστε και η Ελλάδα.
Τον γύρο του Τύπου, του διαδικτύου – κι εννοείται και στα social media, όπου στήθηκε “πάρτι” – έκανε και ο πρόσφατος αφορισμός του πρώην Μητροπολίτη Καλαβρύτων κι Αιγιαλείας, Αμβρόσιου σε Κυριάκο Μητσοτάκη, Νίκη Κεραμέως και Νίκο Χαρδαλιά. Βέβαια, η Ιερά Σύνοδος με ανακοίνωσή της ξεκαθάρισε πως «μόνο η Ολομέλεια των μητροπολιτών έχει την αρμοδιότητα επιβολής του αφορισμού σε βάρος μέλους της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος». Άρα, ο συγκεκριμένος αφορισμός είναι ανυπόστατος.
Ωστόσο, η πρόσφατη ιστορία έφερε στο μυαλό των περισσοτέρων την ιστορία με το Νίκο Καζαντζάκη. (Σύμπτωση; Αν και ο συγγραφέας ποτέ δεν αφορίστηκε από την Εκκλησία, ο νεαρός τότε Μητροπολίτης Φλώρινας Καντιώτης δήλωνε πως προσωπικά ο ίδιος θα μεταβεί στην Κρήτη, ώστε να εμποδίσει την νεκρώσιμη ακολουθία). Έφερε όμως και αυτή του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Μάλιστα, αρκετοί έσπευσαν να κάνουν συγκρίσεις με κοινά σημεία αναφοράς, ανάμεσα στους δύο Μητροπολίτες, Αμβρόσιο και Αυγουστίνο Καντιώτη.
Το σενάριο που «άναψε» φωτιές
Ένας πολιτικός, μετά από μία συνεδρίαση στη βουλή όπου εκφωνεί μάλλον μια ποιητική ανακοίνωση παρά έναν πολιτικό λόγο, εγκαταλείπει το κοινοβούλιο και το σπίτι του κι εξαφανίζεται χωρίς ν’ αφήσει κανένα ίχνος. Ένας δημοσιογράφος που κάνει ρεπορτάζ στην παραμεθόριο για τους εγκλωβισμένους στα σύνορα μετανάστες και πρόσφυγες διαφόρων φυλών, συναντά έναν άντρα που η εξωτερική του εμφάνιση ταιριάζει με τα χαρακτηριστικά του αγνοούμενου πολιτικού.
Παρά τις έρευνές του και μια συνάντηση που καταφέρνει να οργανώσει ανάμεσα στον άγνωστο και τη Γαλλίδα γυναίκα του πολιτικού, η ταυτότητα του αγνώστου παραμένει ανεξακρίβωτη. Η γυναίκα δεν τον αναγνωρίζει, κι εκείνος δεν φαίνεται διατεθειμένος ούτε για μια στιγμή να μας δώσει ένα σημάδι ότι δεν πρόκειται για τον πολιτικό που αγνοείται.
Αυτό είναι το στόρι της βραβευμένης ταινίας του Αγγελόπουλου, που άγνωστο πώς έφτασε στα χέρια του μητροπολίτη Φλωρίνης, πριν καν ξεκινήσουν τα γυρίσματα στο κοντινό Αμύνταιο. Ο Αυγουστίνος Καντιώτης στην πλοκή της ταινίας «είδε» Σκοπιανούς πράκτορες, αλλά κι ένα έργο «αντί-χριστιανικό» και «αντί-εθνικό». Και δεν άργησε να απειλήσει ακόμη και με αφορισμό τον Αγγελόπουλο, αν προχωρούσε στα γυρίσματα της ταινίας.
Στο πλευρό του, ο 84χρονος τότε μητροπολίτης είχε πολλούς πιστούς, ανάμεσά τους και αρκετούς νέους. Ο σκηνοθέτης από την πλευρά του, όχι μόνο δεν πτοήθηκε από τις απειλές του αφορισμού, αλλά σύντομα το έκανε θέμα σε διεθνές επίπεδο, δίνοντας στο περίεργο αυτό περιστατικό, ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις.
Ο Ακίρα Κουροσάβα στο πλευρό του Αγγελόπουλου
Οι απειλές του μητροπολίτη δεν πτόησαν τον Αγγελόπουλο. Αντίθετα, πείσμωσαν τον ίδιο και τους συνεργάτες του, οι οποίοι επίσης απειλήθηκαν με αφορισμό. Το θέμα πήρε γρήγορα διαστάσεις και στο εξωτερικό. Άλλωστε, ο Αγγελόπουλος υπήρξε ένας καταξιωμένος σκηνοθέτης και η καλλιτεχνική του ευφυΐα και ματιά αναγνωρίζονταν από σημαντικούς ανθρώπους, όπως ο Ακίρα Κουροσάβα.
Με τον διάσημο σκηνοθέτη ο Αγγελόπουλος υπήρξε καλός φίλος κι έτσι δεν άργησε να έρθει το μήνυμα συμπαράστασης από την Ιαπωνία. Επιπλέον, το γεγονός ότι στην ταινία πρωταγωνιστούσε ο Μαρτσέλο Μαστρογιάννι ήταν ένας ακόμη λόγος η ιστορία του «αφορισμού» να γίνει παντού γνωστή και να καταφθάνουν μηνύματα συμπαράστασης.
Στην Ελλάδα, στο πλευρό του Αγγελόπουλου τάχθηκαν πολιτικοί της Αριστεράς, ενώ αριστερές οργανώσεις έκαναν πορείες στη Φλώρινα κατά του μητροπολίτη. Η πόλη σύντομα χωρίστηκε στα δύο, ενώ μεγάλη μερίδα του κόσμου τάχθηκε στο πλευρό του Καντιώτη.
Πένθιμες καμπάνες, μαύρες σημαίες και πλακάτ
Στα μέσα Δεκεμβρίου 1990, ο Αγγελόπουλος επέστρεψε στη Φλώρινα για τα γυρίσματα. Αλλά μία μεγάλη μερίδα κόσμου της πόλης τού επεφύλαξε υποδοχή με μαύρες σημαίες και πλακάτ. Υπήρχαν ακόμη και καρικατούρες που παρίσταναν τον σκηνοθέτη σαν άλλον προδότη να κρατά σε ένα σακούλι 600 εκατομμύρια δραχμές.
Συνθήματα όπως «αναρχία, ανθελληνισμός, αθεΐα, ακολασία», δονούσαν την εκρηκτική ατμόσφαιρα, οι καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα, ενώ ακούγονταν και τα ανάλογα εμβατήρια. Ακόμη και αυτοκίνητα με ντουντούκες επιστρατεύτηκαν, καλώντας τον κόσμο στην τελετή «αφορισμού», που θα λάμβανε χώρα στη Μητρόπολη.
Ο «αφορισμός» που έμεινε στην ιστορία
Το ημερολόγιο έγραφε 16 Δεκεμβρίου. Στο μητροπολιτικό ναό της Φλώρινας είχαν μαζευτεί περί τα 1000 άτομα, ανάμεσά τους και πολλοί νέοι, για να παρακολουθήσουν τον αφορισμό του Αγγελόπουλου και των υπόλοιπων μελών της ταινίας. Το κλίμα ήταν παραπάνω από εκρηκτικό.
Από άμβωνος ο Μητροπολίτης έλεγε με δυνατή φωνή πως «θα πέσουν κεραυνοί», με το πλήθος από κάτω να φωνάζει «αφορεσμένοι, αφορεσμένοι». Ο αφορισμός έλαβε τέλος και την επόμενη μέρα έκανε το γύρο του Τύπου. Πανεπιστημιακοί θεολόγοι εξηγούσαν πως ο «αφορισμός» δεν ήταν έγκυρος, καθώς ο Καντιώτης δεν είχε τη σύμφωνη γνώμη των 2/3 της Ιεραρχίας, που απαιτούνταν.
Ο Μητροπολίτης είχε δώσει περιθώριο σε όλο το καστ – και στον ίδιο τον Αγγελόπουλο – ένα περιθώριο δύο χρόνων για να μετανοήσουν, προκειμένου να αρθεί ο αφορισμός τους. Αλλά, λέγεται πως κανείς τους δεν μετάνιωσε για τη συμμετοχή του στο «Μετέωρο βήμα του πελαργού».
«Αφορισμός κάτω από τέτοιους όρους είναι τιμή», δήλωνε ο καταξιωμένος σκηνοθέτης. Ανάμεσα στους «αφορισμένους» του καστ ήταν και η 14χρονη τότε ηθοποιός, Χρύσα Δωρικού, η οποία είχε δεχθεί επιθέσεις για τη συμμετοχή της στην ταινία. Όπως έχει εξηγήσει η ίδια σε συνεντεύξεις της, τότε ήταν μικρή για να κατανοήσει ακριβώς τι είναι ο «αφορισμός», ενώ πλέον, όπως έχει αποκαλύψει, δεν είναι «αφορισμένη». Το 2009 η ιερά Σύνοδος τής ανακοίνωσε την άρση του.
