Ο χάρτης της ακροδεξιάς και του εθνικισμού στην Ευρώπη

Εθνικιστικά και ακροδεξιά κόμματα σε ολόκληρη την Ευρώπη κερδίζουν διαρκώς εκλογικό έδαφος, με τη Γηραιά Ήπειρο να παρακολουθεί αμήχανη τις εξελίξεις, βλέποντας τα φαντάσματα του παρελθόντος να βγαίνουν και πάλι στην επιφάνεια. Στελέχη ακροδεξιών και εθνικιστικών κομμάτων σε ολοένα και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες καταλαμβάνουν κρίσιμα κυβερνητικά πόστα. Άλλα μετατρέπονται στις κύριες αντιπολιτευτικές φωνές των χωρών τους. Κόμματα που άλλοτε βρίσκονταν στο περιθώριο του πολιτικού τοπίου της Ευρώπης, γιγαντώνονται σήμερα και να αποτελούν ισχυρά ρεύματα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, εκμεταλλευόμενα τον φόβο και την ανασφάλεια των πολιτών. Παρόλο που καλύπτουν ένα ευρύ πολιτικό φάσμα, υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσά τους, όπως η εχθρότητα απέναντι στη μετανάστευση, η αντι-ισλαμική ρητορική και ο ευρωσκεπτικισμός. «Αυτή τη στιγμή η Ευρώπη βιώνει μια βαθιά και μεσοπρόθεσμα αξεπέραστη, πάρα πολύ οργανική κρίση. Οποτεδήποτε στην ιστορία εμφανίστηκαν παρόμοια φαινόμενα, ο κόσμος αναζητά διεξόδους. Αυτό που προτάσσεται όμως από την επίσημη πολιτική είναι ένας τοίχος, ένα αδιέξοδο, ένα μέλλον παρατεταμένης φτώχειας, ιδιωτικοποιήσεων των πάντων, περικοπής των κοινωνικών υπηρεσιών, περικοπές σε όλα τα φάσματα της δημόσιας ζωής», δηλώνει στο newsbeast.gr ο Σεραφείμ Σεφεριάδης, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. «Αυτό το κενό, όπως τα πάντα στη φύση δεν μένουν ακάλυπτα, τείνουν να καλύπτονται από εναλλακτικές προτάσεις», σημειώνει ακόμη ο κ. Σεφεριάδης και συνεχίζει: «Εδώ υπάρχει ένα έλλειμμα υπάρχουσας Αριστεράς, η οποία αδυνατεί να διατυπώσει ή να διαμορφώσει μια εναλλακτική. […] Διαμορφώνεται έτσι ένα πάρα πολύ μεγάλο κενό και αυτό το κενό τείνουν να το καλύψουν διάφοροι τσαρλατάνοι της πολιτικής. Αυτό είναι απόρροια ενός πολιτικού προβλήματος, το γεγονός δηλαδή ότι η Αριστερά έχει πάψει να είναι Αριστερά. Έχουμε μια γιγάντια μετάθεση ευθύνης όπου υπεύθυνα πολιτικά υποκείμενα στην εξουσία με μία εντολή να διαμορφώσουν αυτή την εναλλακτική λύση -και δεν το έχουν κάνει, με αποτέλεσμα να δημιουργείται το κενό- με τη μεγαλύτερη ευκολία ρίχνουν την ευθύνη στις κοινωνίες. Την ώρα που οι κοινωνίες, αν δει κανείς τον παγκόσμιο χάρτη, με καμία έννοια δεν μπορούμε να πούμε, ακόμα και σήμερα, ότι έχουμε μια στροφή προς την ακροδεξιά. Ας πάει να δει κανείς τι γίνεται στη Γαλλία με τον Μελανσόν που κόντεψε να μπει στον δεύτερο γύρο, μαζί με τη Λεπέν βέβαια, αλλά δεν είναι μόνο μια εκδοχή, είναι και οι άλλες. Οι κοινωνίες έχουν δείξει δείγματα ότι διάκεινται ευμενώς προς μια τέτοια προοπτική. Είχαμε το κύμα αλληλεγγύης. Ας θυμίσω ένα στοιχείο: Το 2016, πριν δύο μόλις χρόνια, έγινε μια δημοσκόπηση, σύμφωνα με την οποία στην Ελλάδα, το 66% ήταν υπέρ των ανοιχτών συνόρων και πέντε εκατομμύρια συμπολίτες μας είχαν συμμετάσχει ενεργά σε εκδηλώσεις αλληλεγγύης στους πρόσφυγες. Καταλαβαίνετε ότι δεν υπάρχει κάποιο σταγονίδιο της κοινωνίας που επιστρέφει στον ρατσισμό και στην ακροδεξιά, είναι απότοκα αυτού του πολιτικού κενού». Ο κ. Σεφεριάδης αναφέρεται και στην καταστολή, η οποία, όπως σημειώνει, «δεν ανακόπτει το μεταναστευτικό, διότι την ίδια ώρα η Ε.Ε. συνεχίζει με τους ανταγωνισμούς της να δημιουργεί κόλαση στις χώρες που τροφοδοτούν τα μεταναστευτικά κύματα. Δεν υπάρχει τρόπος να ανακοπεί το κύμα. Αυτό που γίνεται όμως είναι ότι νομιμοποιείται στον επίσημο λόγο αυτή η ακροδεξιά οπτική. “Διώξτε τους μετανάστες”. Δηλαδή μην ασχολείστε με τις αιτίες του προβλήματος, αλλά με τα συμπτώματα. Πρέπει οι προοδευτικές δυνάμεις να προτείνουν συγκεκριμένα πράγματα. Να θυμίσουν για παράδειγμα ότι όλοι οι μετανάστες είναι κάτω του 1% του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Δεν κατακλύζουν την Ευρώπη. Ότι υπάρχουν 10 εκατομμύρια κενά κτίρια στις χώρες της Ε.Ε. Πρέπει να γίνει μια σημαντική κατανομή αυτών των πληθυσμών. Να μπορούν να ενταχθούν στη λειτουργία αυτών των κοινωνιών, κάτι όμως που φοβάμαι ότι η Ε.Ε. δεν πρόκειται ποτέ να υιοθετήσει. Μια πολιτική που πρέπει να διεκδικήσει ο προοδευτικός κόσμος, που αυτή τη στιγμή δεν το κάνουν».

Πώς όμως διαμορφώνεται σήμερα το πολιτικό τοπίο στην Ευρώπη όσον αφορά τα εθνικιστικά και ακροδεξιά κόμματα; Ιταλία: Οι Ιταλοί ψηφοφόροι κατάφεραν ένα συντριπτικό πλήγμα κατά του πολιτικού κατεστημένου της χώρας, καθώς το λαϊκιστικό Κίνημα Πέντε Αστέρων και η αντι-μεταναστευτική και ευρωσκεπτικιστική Λέγκα αποκόμισαν σαφή κέρδη στις εκλογές. Η εξέλιξη αυτή ήρθε σε μια χώρα που επλήγη από την κρίση του 2008 και μετατράπηκε στη συνέχεια σε έναν από τους βασικούς προορισμούς για τους μετανάστες από τη Βόρεια Αφρική. Η Λέγκα διεξήγαγε μια εκστρατεία που σημαδεύτηκε από βίαια επεισόδια, έναν άκρως αντιμεταναστευτικό λόγο και την προβολή αδιάλλακτων θέσεων απέναντι «στις Βρυξέλλες». «Πρώτα οι Ιταλοί», «Στοπ στην εισβολή» αναγραφόταν στις γιγαντοαφίσες της εκστρατείας στην έδρα της Λέγκας, στο Μιλάνο. Το κοινό κυβερνητικό πρόγραμμα της Λέγκας και των Πέντε Αστέρων περιλαμβάνει μαζικές απελάσεις μεταναστών χωρίς έγγραφα. Επισκεπτόμενος τη Σικελία, ο νέος υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας και νέος ηγέτης της Λέγκας, Ματέο Σαλβίνι, δήλωσε ότι το νησί πρέπει να σταματήσει να αποτελεί «τον προσφυγικό καταυλισμό της Ευρώπης». Γερμανία: Παρότι ιδρύθηκε μόλις πέντε χρόνια πριν, το 2017 το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) εισήλθε στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο για πρώτη φορά. Μια επιτυχία που θεωρείται ως άμεση απάντηση στην πολιτική των «ανοιχτών θυρών» της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ έναντι των προσφύγων. Στο απόγειο της μεταναστευτικής κρίσης, η Μέρκελ επέτρεψε σε περίπου 1.000.000 ανθρώπους να φτάσουν το 2015 στη χώρα, ανάμεσα στους οποίους πολλοί μουσουλμάνοι από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Παρά το γεγονός ότι CDU και CSU κατέγραψαν τα χειρότερα ποσοστά τους τα τελευταία 70 χρόνια, στις εκλογές του περασμένου έτους η Μέρκελ κατάφερε να εξασφαλίσει την τέταρτη θητεία της στην καγκελαρία και να σχηματίσει κυβέρνηση συνεργασίας με το SPD. Και το AfD καταλαμβάνει τη θέση του ως του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης.

Η άνοδος του AfD συνοδεύτηκε πάντως και με μια αλλαγή στη ρητορική της Μέρκελ, η οποία στην πρώτη της ομιλία για τη νέα της θητεία έκανε λόγο για «ανθρωπιστική εξαίρεση» του 2015 που δεν θα επαναληφθεί, υποσχόμενη παράλληλα να ενισχύσει τους συνοριακούς ελέγχους και να επιταχύνει τις απελάσεις. Αυστρία: Το ακροδεξιό κόμμα στη γειτονική Αυστρία γνωρίζει ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία από το AfD. Πέρυσι, το Κόμμα Ελευθερίας (FPÖ) συνεργάστηκε με την κυβέρνηση του συντηρητικού καγκελαρίου Σεμπάστιαν Κουρτς. Το FPÖ είχε ήδη χάσει για λίγο τις προεδρικές εκλογές, στις οποίες οι υποψήφιοι των δύο κομμάτων του κέντρου δεν τα κατάφεραν καν να φτάσουν στον δεύτερο γύρο. Όπως και στη Γερμανία, η μεταναστευτική κρίση θεωρείται το κλειδί για την επιτυχία του, αφού αποτελεί και ένα ζήτημα το οποίο βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας του επί μακρόν. Ο Κουρτς έχει υποσχεθεί μια σκληρή πολιτική για τη μετανάστευση, με το FPÖ να τον κατηγορεί μάλιστα στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας ότι κλέβει τις πολιτικές του. Μετά τις εκλογές, υπάρχουν προτάσεις για κατάργηση της μαντίλας σε κορίτσια κάτω των 10 ετών στα σχολεία και σχέδια για πρόσβαση των αρχών στα κινητά τηλέφωνα των μεταναστών. Σουηδία: Το αντιμεταναστευτικό κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών (SD) εξασφάλισε σημαντικά ποσοστά στις εκλογές του 2018. Συγκεκριμένα, συγκέντρωσε ποσοστό 18%, αυξημένο σημαντικά σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Ένα κόμμα με νεοναζιστικές ρίζες, κατάφερε να επαναπροσδιοριστεί τα τελευταία χρόνια μετά και την είσοδό του στη Βουλή το 2010. «Ήμουν πάντα εθνικιστής. Μικρός αρνούμουν να παίξω επιτραπέζιο χόκεϊ αν δεν είχα το δικαίωμα να ελέγχω τους “μπλε και κίτρινους” παίκτες», στα χρώματα της σουηδικής σημαίας» είχε δηλώσει ο ηγέτης του Τζιμί Οκεσόν σε περιοδικό της νεολαίας των Σουηδών Δημοκρατών το 1999. Αντλώντας ψηφοφόρους έξω από την παραδοσιακή «δεξαμενή» της σουηδικής ακροδεξιάς, ο Τζιμί Οκεσόν κατάφερε αφενός να ξεχαστούν οι νεοναζιστικές ρίζες της αφετέρου να την αναδείξει σε τρίτο κόμμα. Πρόκειται για μια πραγματική προσωπική επιτυχία για τον ίδιο, ο οποίος έχει επιβληθεί ως ο βασικός αντίπαλος της κεντροαριστεράς κυβέρνησης μετά την άφιξη στη Σουηδία 160.000 αιτούντων άσυλο το 2015. Γαλλία: Παρά τις προσπάθειες της Μαρίν Λεπέν να κυριαρχήσει το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο στη γαλλική πολιτική σκηνή, η ίδια ηττήθηκε από τον Εμανουέλ Μακρόν στις εκλογές για τη γαλλική προεδρία τον Μάιο του 2017. Η Μαρίν Λεπέν είναι κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά του ευρώ και κατηγορεί τις Βρυξέλλες για τη μαζική μετανάστευση. Το 2010, απευθυνόμενη σε υποστηρικτές του Εθνικού Μετώπου, ανέφερε ότι η εικόνα μουσουλμάνων να προσεύχονται στο δρόμο είναι παρόμοια με εκείνη της ναζιστικής κατοχής στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόσφατα, το κόμμα άλλαξε όνομα και πλέον το Εθνικό Μέτωπο αποκαλείται «Εθνικός Συναγερμός». Το Εθνικό Μέτωπο διέγραψε την ιστορική ονομασία του, που χρονολογείται από την ίδρυσή του, το 1972, αλλά διατήρησε το σύμβολό του, έναν κύκλο που περιβάλλει μια φλόγα στα χρώματα της γαλλικής σημαίας. Στην ομιλία της η Λεπέν είπε ότι η απόφαση αυτή θα δώσει νέα ορμή στο κόμμα και ότι η προτεραιότητά του θα πρέπει στο εξής να είναι η κατάκτηση της εξουσίας, κάτι που θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω ενός συνασπισμού με συμμαχικούς σχηματισμούς. Ουγγαρία: Τον περασμένο Απρίλιο, ο ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν εξασφάλισε μια Τρίτη θητεία μετά τη συντριπτική νίκη του κόμματός του σε μια εκλογική διαδικασία, στην οποία κυριάρχησε το ζήτημα της μετανάστευσης. Η νίκη, είχε πει ο ίδιος, έδωσε στους Ούγγρους «τη δυνατότητα να προστατεύσουν τους εαυτούς τους και να προστατεύσουν την Ουγγαρία». Εδώ και καιρό ο Όρμπαν παρουσιάζει τον εαυτό τους ως τον προστάτη της Ουγγαρίας και της Ευρώπης απέναντι στους μουσουλμάνους μετανάστες, προειδοποιώντας κάποτε για την απειλή «μιας Ευρώπης με μικτό πληθυσμό και χωρίς αίσθηση ταυτότητας», σχόλια που οδήγησαν στον χαρακτηρισμό του ως ρατσιστή. Είναι μια από τις ισχυρότερες φωνές μεταξύ των χωρών του Βίσεγκραντ στην Κεντρική Ευρώπη – Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία – που τάσσονται κατά των σχεδίων της Ε.Ε. να γίνουν δεκτοί οι πρόσφυγες με ένα σύστημα ποσοστώσεων. Σλοβενία: Το ξενοφοβικό κόμμα του δεξιού πρώην πρωθυπουργού Γιάνεζ Γιάνσα αναδείχτηκε πρώτο στις τελευταίες εκλογές στη Σλοβενία, χωρίς να εξασφαλίσει την πλειοψηφία των εδρών στο κοινοβούλιο της χώρας για να μπορεί να σχηματίσει κυβέρνηση. Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας επέσειε διαρκώς την απειλή της «εισβολής» των μεταναστών στη μικρή χώρα που βρίσκεται πάνω στην πρώην «βαλκανική οδό». Έκανε εκστρατεία, επιστρατεύοντας έναν λόγο ανοιχτά ξενοφοβικό, όπως αυτός του συμμάχου του Όρμπαν, παρότι η χώρα του δεν φιλοξενεί σήμερα παρά μόλις περίπου χίλιους αιτούντες άσυλο. Ο Ούγγρος πρωθυπουργός του προσέφερε την αμέριστη υποστήριξή του και τον χαρακτήρισε ούτε λίγο ούτε πολύ «εγγυητή της επιβίωσης του σλοβένικου λαού». Πολωνία : Ένα ακόμη κόμμα που έχει καταδικάσει τους χειρισμούς της Ε.Ε. όσον αφορά τη μεταναστευτική κρίση, το συντηρητικό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη εξασφάλισε μια ισχυρή νίκη στις εκλογές του 2015. Ορισμένες από τις περισσότερο προβεβλημένες πολιτικές του, όπως το αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για τον έλεγχο των ΜΜΕ και οι μεταρρυθμίσεις στο δικαστικό σύστημα που επιτρέπουν στην κυβέρνηση να ορίζει και να απομακρύνει δικαστές, έχουν προβληματίσει την Ευρωπαϊκή ένωση. Το Νόμος και Δικαιοσύνη βρίσκεται πίσω από ένα ακόμη αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο, με το οποίο προβλέπονται ποινές φυλάκισης για όσους χρησιμοποιούν φράσεις που υπονοούν ότι η χώρα φέρει ευθύνη για εγκλήματα που διέπραξε η ναζιστική Γερμανία. Για ορισμένες, δεν ήταν τίποτα άλλο από μια προσπάθεια απόκρυψης του ρόλου κάποιων στις φρικαλεότητες των Ναζί. Η Πολωνία και η Ουγγαρία έχουν προσφέρει η μία στην άλλη την πολιτική της υποστήριξη σε θέματα όπως το ζήτημα των μεταναστών, ενώ ο Βίκτορ Όρμπαν έχει εκφράσει την αλληλεγγύη του στην προσπάθεια της Πολωνίας για τη δικαστική μεταρρύθμιση. Αλλού στην Ευρώπη… Οι μεταναστευτικοί κανόνες στη Δανία συγκαταλέγονται στους πιο σκληρούς της Ευρώπης, αντικατοπτρίζοντας την ισχύ του Δανικού Λαϊκού Κόμματος, που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη στο Κοινοβούλιο. Οι δανικές αρχές μπορούν να κατάσχουν χρήματα και τιμαλφή των προσφύγων που αναζητούν άσυλο στο έδαφός της, ενώ η κυβέρνηση της χώρας έχει απευθύνει έκκληση να δοθεί μια ώθηση στην αντισύλληψη στις αναπτυσσόμενες χώρες προκειμένου «να περιοριστούν οι μεταναστευτικές πιέσεις». Στην Τσεχία, ο νέος πρωθυπουργός Αντρέι Μπάμπις έχει δηλώσει ότι οι πρόσφατες εκλογές στη Σλοβενία και την Ιταλία δείχνουν ότι η θέση της Τσεχίας, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας στο ζήτημα της μετανάστευσης εξαπλώνεται. Στις εκλογές του 2015, στη Φινλανδία, το εθνικιστικό Κόμμα των Φινλανδών ήρθε δεύτερο, παρά το γεγονός ότι ο υποψήφιός του στις φετινές προεδρικές εκλογές συγκέντρωσε μόλις το 6,9% των ψήφων. Στην Ολλανδία, το Κόμμα για την Ελευθερία του ακροδεξιού Γκερτ Βίλντερς φλέρταρε με τη νίκη, τελικά όμως κατέληξε δεύτερο παρά τη σημαντική αύξηση των εδρών που εξασφάλισε. Η Ελλάδα έχει μια δική της εκπροσώπηση στη θλιβερή λίστα, με την αντιμεταναστευτική, ρατσιστική και ακροδεξιά Χρυσή Αυγή, ένα κόμμα που παρέμενε στο περιθώριο της ελληνικής πολιτικής μέχρι το 2012, να επιμένει σε υψηλά ποσοστά. Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη είναι «μια τεράστια απειλή, είναι μια ωρολογιακή βόμβα στο σύγχρονο πολιτισμό», τονίζει ο κ. Σεφεριάδης. «Αλλά πρέπει να καταλάβουμε και τις αιτίες, γιατί αν δεν τις καταλάβουμε, θα συνεχίσουμε να κάνουμε το ίδιο, δηλαδή να κλείνουμε το μάτι στην καταστολή των μεταναστών, να κλείσουμε τα σύνορα, να βάλουμε περισσότερους στρατιώτες στις πύλες εισόδου. Και δεν θα αντιμετωπίσουμε ούτε τις αιτίες ούτε θα βρούμε λύσεις. Προφανώς αν βάλεις έναν πληθυσμό σε μια φυλακή, σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, αυτοεκτρέφει την εγκληματικότητα. Αν τους κατανείμεις όμως με λογικό τρόπο στα 10 εκατομμύρια άδεια κτίρια, αν ανοίξουν τα σύνορα και αν αντιμετωπίσουμε τις αιτίες που προκαλούν τη μετανάστευση, αυτό είναι το κυρίως… Αν δεν γίνουν όλα αυτά θα έχουμε την ακροδεξιά και θα λέει τις ανοησίες που λέει. Οι οποίες ανοησίες όμως την ακροδεξιά τη θρέφουν, τη γιγαντώνουν», καταλήγει ο καθηγητής.