Ο Έλληνας εικονολήπτης που τα μάτια του είδαν πολλά στη φρίκη των πολέμων

Ζεστός, ευγενής, φιλικός αλλά πάνω από όλα αυθεντικός δίχως ίχνος ξενέρωτου σνομπισμού. Φτάνουν δυο κουβέντες μαζί του για να νιώσεις τον επαγγελματισμό και τη σιγουριά του. Συνέντευξη στη Μαργαρίτα Τζαγκαράκη Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 μέχρι το 1995, ο Πωλ Βιττωρούλης εργάστηκε ως εικονολήπτης. Με την κάμερα του κάλυψε πολεμικά μέτωπα σε όλο τον πλανήτη για διεθνή τηλεοπτικά δίκτυα. Υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας τη στιγμή που το τανκ συνέτριψε την πύλη του Πολυτεχνείου το 1973. Κατέγραψε τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του Γιον Κιπούρ, τον εμφύλιο του Λιβάνου. Μάλιστα για την κάλυψη του βομβαρδισμού της Βυρηττού τιμήθηκε με το δημοσιογραφικό βραβείο «Emmy». Μετέφερε τις εξελίξεις στο ζήτημα των Αμερικάνων ομήρων στην υπό κατάληψη πρεσβεία των ΗΠΑ στη Τεχεράνη και ήταν αυτός που μετέφερε πρώτος την είδηση ότι οι όμηροι ήταν ελεύθεροι. Βρέθηκε στο επίκεντρο της εισβολής των Τούρκικων στρατευμάτων στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974. Βιντεοσκόπησε τα αμερικάνικα αεροπλάνα να βομβαρδίζουν την Τρίπολη της Λιβύης το 1986, κάλυψε τον μακροχρόνιο πόλεμο Ιράν-Ιράκ αλλά και την ένοπλη σύρραξη Πακιστάν και Ινδίας. Συνέβαλε στη διάσωση του πληρώματος του δεξαμενόπλοιου Pivot το οποίο είχαν διατρήσει πύραυλοι στον Περσικό Κόλπο. Πέρασε το ψυχροπολεμικό παραπέτασμα κινηματογραφώντας κρυφά τις πρώτες εκλογές στη Τσεχοσλοβακία του 1971. Ήταν παρών στην ανταλλαγή αιχμαλώτων ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη στο αεροδρόμιο της Γενεύης, αυτόπτης μάρτυρας στον λιμό της Αιθιοπίας και της μάστιγας από το θανατηφόρο τσίμπημα της μύγας τσε-τσε στο Σουδάν και αποτύπωσε την αποφασιστικότητα των τρομοκρατών αλλά και την απόγνωση των ομήρων σε αεροπειρατείες που μονοπώλησαν τα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Ήταν εκεί στην άφιξη του Αγιατολάχ Χομεϊνί στη Τεχεράνη. Στιγμές της καριέρας του υπήρξαν υλικό για τα κινηματογραφικά καρέ του Χόλιγουντ στις ταινίες «Insider» σε σκηνοθεσία Μάικλ Μαν με πρωταγωνιστές τον Αλ Πατσίνο και τον Ράσελ Κρόου, αλλά και στο βραβευμένο με Όσκαρ «Argo» σε σκηνοθεσία και πρωταγωνιστικό ρόλο του Μπεν Άφλεκ. Όλες αυτές οι μνήμες βγαίνουν τώρα στην επιφάνεια στο βιβλίο του «Camera Belli» (κάμερα του πολέμου) από τις εκδόσεις IANOS. Το βιβλίο περιέχει περίπου 50 φωτογραφίες από το αρχείο του Πωλ Βιττωρούλη και του Γιώργου Ιωαννίδη. Έχουν περάσει κάπου 22 χρόνια από τότε που κατέβασε την κάμερα από τον ώμο, κι όμως δίνει την αίσθηση ότι δεν θέλει και πολύ να ξαναβρεθεί στις εμπόλεμες ζώνες, καταγράφοντας στον φακό του την ιστορία. – Πώς είναι να βλέπετε νεκρά παιδιά, άψυχα σώματα και να πρέπει να κάνετε τη δουλειά σας; «Είναι μία πού δύσκολη ερώτηση γιατί είναι πιο πολύ συναισθηματική. Μπορώ να πω ότι τις ώρες εκείνες που βλέπεις αυτά τα πράγματα δεν περνάει τίποτα στο μυαλό σου, εκτός του ότι είσαι εκεί για ένα σκοπό. Είσαι εκεί για να καταγράψεις τα γεγονότα, να τα μάθει ο κόσμος, και ίσως αυτές οι ταινίες που θα βγουν έξω θα βοηθήσουνε. Όπως για παράδειγμα όσα έζησα στην Αιθιοπία και στο Σουδάν: είδα τα παιδιά να πεθαίνουνε μπροστά στην κάμερα, είδα τα όρνια να περιτριγυρίζουν από επάνω γιατί εκεί μόλις ξαπλώσεις σε έχουν αρπάξει και ειδικά τα μικρά παιδιά. Για να το αντέξεις αυτό εγώ πιστεύω ότι πρέπει να αγαπάς πάρα πολύ τη δουλειά σου και να έχεις πάθος. Εάν δεν το έχεις αυτό θα καταρρεύσεις, θα τα παρατήσεις και θα κάνεις κάποιο άλλο επάγγελμα. Μπορώ να σου πω μία περίπτωση με έναν δημοσιογράφο που δούλεψα κάποια στιγμή, πέσαμε σε ένα πολύ επικίνδυνο σημείο στο Λίβανο, παραλίγο να μην βγούμε και όταν γυρίσαμε στο ξενοδοχείο στη Βηρυτό μου λέει: “Πωλ εγώ δεν μπορώ να συνεχίσω να κάνω αυτή τη δουλειά. Θα πάρω ένα ψαροκάικο και θα πάω να ψαρεύω για να ζήσω”. Ίσως δεν το αγαπούσε τόσο πολύ το επάγγελμα. Δεν μπορούσε να ξεπεράσει τον φόβο που πέρασε εκείνη τη μέρα και σταμάτησε». Ο βραβευμένος εικονολήπτης εξηγεί στο newsbeast.gr ότι αντλούσε δύναμη από την αγάπη του για το επάγγελμα αλλά ήθελε να ανταποδώσει και τα χρήματα που έπαιρνε. Πληρωνόταν καλά, είχε συμβόλαιο με το CBS. Όμως πέρα από τη δουλειά, αγαπούσε πολύ την οικογένειά του. Με ιδιαίτερη συγκίνηση μιλάει για την γυναίκα του, την Σόφη. «Είναι ο άγγελός μου» μας λέει και συγκινείται και πάλι. «Στο συμβόλαιό μου έγραφε ότι δεν δουλεύω Πάσχα, Χριστούγεννα και καλοκαίρι γιατί ήθελα να κρατήσω την οικογένειά μου δεμένη» μας εξηγεί. – Φοβόσασταν για τη ζωή σας; «Δεν μπορώ να πω ότι δεν υπήρχε φόβος αλλά η αγάπη και το πάθος τον ξεπερνούσε. Προσέχαμε πάρα πολύ δεν κάναμε τρέλες γιατί όποιος έχει κάνει λάθος σε αυτή τη δουλειά το έχει πληρώσει. Όταν είσαι σε ένα μέτωπο και σου λέει ένας αξιωματικός “μέχρι εκεί μπορείτε να πάτε κι όχι πιο πέρα γιατί έρχονται τα πυρά” πρέπει να τον ακούς. Στο Λίβανο κάποια στιγμή ήρθε να με αντικαταστήσει ένα συνεργείο από το Παρίσι. Του λέει ο αξιωματικός “μέχρι εδώ στέκεσαι δεν μπορείς να πας πιο πέρα”. Δεν άκουσε. Μόλις βγήκε από το πεδίο αυτό, τραυματίστηκε και τον έφεραν στο νοσοκομείο στη Βηρυτό. Οι συνθήκες ήταν τρομερές. Ειδικά ο εμφύλιος του Λιβάνου που κράτησε από το 1975 έως το 1982. Δεν μπορώ να σου περιγράψω πόσες φορές κινδυνέψαμε αλλά δεν υπήρχε άλλος τρόπος. Ούτε τα ελικοπτεράκια υπήρχαν τότε… Έπρεπε να πας.

Θυμάμαι από τη Νέα Υόρκη παίρνανε τηλέφωνο κάποιοι παραγωγοί και λέγανε “Πωλ θέλουμε close ups, close ups (κοντινά πλάνα)” κι εγώ αντιδρούσα τους έλεγα ελάτε εδώ να τα κάνουμε μαζί. Τους λέω αυτές οι εικόνες που φέρνουμε είναι το μέγιστο δυνατό που μπορούμε να κάνουμε δίχως να σκοτωθούμε. Και τότε ο υπεύθυνος του εξωτερικού ρεπορτάζ μου έλεγε “εντάξει κοντινά αλλά όχι και να σας χάσουμε, γιατί μετά δεν θα έχουμε τίποτα”. Θυμάμαι όμως και κάτι άλλο που μου έλεγε. Όταν παίρναμε τα βραβεία και πηγαίναμε για συμβόλαιο στην Αμερική, ξέρεις πηγαίναμε λίγο “κεφάτοι”. Και μου έλεγε τότε: “Ένα πράγμα να ξέρεις σε αυτή τη δουλειά είσαι καλός όσο η τελευταία σου ιστορία”. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε τηλέφωνο ή λάπτοπ, όπου στέλνεις το θέμα κι έφυγε. Έπρεπε να διανύσουμε χιλιόμετρα για να το στείλουμε και να φτάσει σε μέρος όπου μπορούσε να εμφανιστεί το φιλμ και μετά με δορυφορικό να πάει στη Νέα Υόρκη. – Ξεχωρίζετε κάποιο από τα γεγονότα που έχετε καλύψει; «Ο λιμός στην Αιθιοπία και στο Σουδάν είναι το πιο συναισθηματικά φορτισμένο. Φύγαμε από το ξενοδοχείο και κρύψαμε κάποια σάντουιτς στις τσάντες μας γιατί εκεί που πηγαίναμε δεν υπήρχε τίποτα. Μπήκαμε σε ένα οροπέδιο με 5.000 κόσμο. Λέω στον ηχολήπτη μου το Γιώργο: “δεν μπορούμε να φάμε αυτά τα σάντουιτς μπροστά σε αυτά τα παιδιά”. Γιατί αυτά τα παιδιά μας κοιτούσανε, οι μύγες ήταν στο πρόσωπό τους κολλημένες γύρω γύρω από τα χείλη και από τα μάτια. Φρικιαστικό. Θα σας πω και μία ιστορία. Όταν η πείνα και το Σουδάν ήταν στη επικαιρότητα, ο Χάρι Μπελαφόντε και κάποιοι άλλοι καλλιτέχνες στην Αμερική είπαν ότι θα βγάλουν ένα δίσκο, με τίτλο «USA for Africa» και μαζέψανε πάρα πολλά χρήματα. Κάποια στιγμή με παίρνει το κανάλι και μου λέει “θέλω αυτοί να πάνε να δουν εάν πραγματικά η βοήθεια πηγαίνει”. Τους συναντήσαμε στην Αιθιοπία και ξεκινήσαμε τα τουρ στα διάφορα μέρη. Ο Μπελαφόντε δάκρυσε γιατί όταν έφτανε το σιτάρι με τις παλέτες να πέφτουνε από τα 10.000 πόδια από τα C-130, τα κουκούτσια σκορπίζονταν. Τα παιδιά μαζεύανε κουκούτσι κουκούτσι για να τα βάλουν πάνω σε μία πέτρα που έχει φωτιά από κάτω να φουσκώσει λίγο για να το φάνε. Ποια καρδιά δεν θα λυγίσει εκεί; Και οι άνθρωποι που βάζανε τα χρήματα δεν τα βλέπανε να πηγαίνουν». Και συνεχίζει: «Στον εμφύλιο του Λιβάνου ήταν πολύ επικίνδυνα τα πράγματα. Γιατί υπήρχαν οι ελεύθεροι σκοπευτές και δεν ήξερες από πού θα σου έρθει. Μία μέρα ήμουν στην πράσινη γραμμή, και έρχονται δύο νεαροί και μου λένε “έλα μαζί μας στον 6ο όροφο”, δεν υπήρχε ρεύμα. Λέω εγώ τώρα με όλο αυτό το βάρος, κάμερες, μπαταρίες, φώτα πώς θα ανέβω εγώ εκεί πάνω. Μου λέει “δεν χρειάζεσαι φώτα θα είναι εξωτερική σκηνή”. Ανεβήκαμε στον 6ο όροφο είχε μία πολεμίστρα φτιαγμένη με μπετό μέσα στον 6ο όροφο και είχε μία τρύπα που έβαζε μέσα το όπλο. Ήταν ελεύθερος σκοπευτής. Ακριβώς απέναντι, ένας δρόμος χώριζε, ήταν οι χριστιανοί. Αυτοί τι κάνανε; Τη μία μέρα οι χριστιανοί σκοτώνανε έναν παλαιστίνιο, οι παλαιστίνιοι μετά σκοτώνανε δύο χριστιανούς. Και αυτό συνεχιζόταν αλλά εγώ δεν ήξερα ότι θα με έφερνε σε τόσο δύσκολη θέση, να κινηματογραφήσω ότι θα σκοτώσει κάποιον άνθρωπο. Του λέω “όχι” και με απείλησε. Τι να έκανα; Βγήκε μία γυναίκα στην ταράτσα να απλώσει ένα χαλί. Τραβάει τη σκανδάλη, την πυροβόλησε και όπως κρατούσε το χαλί την πήρε κάτω από το μπαλκόνι έξι ορόφους. Δεν υπάρχει πιο φρικιαστικό. Μία άλλη ιστορία πολύ συνταρακτική ήταν όταν ήταν ο πόλεμος των τάνκερ στον Περσικό Κόλπο, όταν ήταν ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ. Ήμασταν στο ξενοδοχείο, είχαμε δικό μας ελικόπτερο το οποίο είχε έξτρα δεξαμενή για καύσιμα για να μπορούμε να είμαστε στον αέρα όσες περισσότερες ώρες μπορούσαμε. Από την ξηρά δεν μπορούσες να δεις τίποτα, όλα έπρεπε να γίνουν από τον αέρα. «Μέι-ντέι, Με-ντέι» να κοιτάξουμε το χάρτη, να κοιτάξουμε τον πιλότο να δούμε από πού έρχεται αυτό το «Μέι-ντέι, Με-ντέι» και να τρέξουμε να προλάβουμε. Πολύ επικίνδυνο γιατί εκεί πάνω δεν έχεις καμία υποστήριξη. Κι αν σε ρίξουν, εάν δεν τραυματιστείς ή δεν σκοτωθείς στο πέσιμο, θα σε φάνε οι καρχαρίες. Ένα πρωί ακούμε «Μέι-ντέι, Μέι-ντέι». Τρώγαμε πρωινό τα παρατήσαμε όλα τρέχουμε στο αεροδρόμιο. Χτυπήσανε ένα μεγάλο τάνκερ κι έτυχε να είναι ελληνικό, του Χατζηϊωάννου. Φτάνουμε κοντά είμαστε οι πρώτοι, δεν έφτασε κάποιο άλλο ελικόπτερο. Όλα τα κανάλια ήταν εκεί. Ένα αμερικάνικο αντιτορπιλικό ήταν εκεί και με ένα ελικόπτερο προσπαθούσαν να τους τραβήξουν έναν-έναν. Πώς να τους βγάλεις; Εξήντα άτομα ήταν το προσωπικό, Βορειοκορεάτες και τρεις Έλληνες μέσα. Φτάσαμε μας λέει ο Αμερικανός “μην ζυγώσετε πιο κοντά από 5 μίλια διότι έχουμε πάνω το σύστημα με τα πυραυλάκια που αν περάσετε αυτό το σύστημα δεν έχουμε κοντρόλ θα χτυπηθείτε”. Λέω “ήρθαμε για να βοηθήσουμε”. Αυτοί τους βγάζανε με το βίντσι έναν-έναν, γιατί απαγορεύεται το αμερικάνικο ναυτικό να προσγειωθεί σε ξένο έδαφος και αυτό το θεωρούσαν ξένο έδαφος. Και δέχεται ο καπετάνιος και μας λέει: “είστε μέρος της ομάδας προσγειωθείτε”. Το τάνκερ ήταν στις φλόγες. Όπως αυτοί εγκαταλείψανε την γέφυρα και πήγανε μπροστά. Είχε κάτι τρύπες δίπλα που έρεε το πετρέλαιο αλλά καιγόμενο στη θάλασσα. Είχε γυρίσει το πηδάλιο αριστερά και δεν υπήρχε κοντρόλ γύριζε μες τη φωτιά.

Μόλις προσγειωθήκαμε έρχεται ένα μπουλούκι Βορειοκορεατών. Νόμιζε ότι θα τους χωρέσει όλους το ελικόπτερο μέσα. Εγώ ήθελα να κάνω και τα πλάνα. Τους είχα μπροστά αλλά τους θέλω και από πίσω που μπαίνουν στο ελικόπτερο και θέλω και το ελικόπτερο που θα απογειωθεί. Τους καθησυχάσαμε, τους λέμε ότι μόνο πέντε άτομα μπορεί να πάρει, θα μείνουμε εμείς πάνω στο καράβι. Εμείς βγάλαμε 39 και το αμερικάνικο ναυτικό έβγαλε 11. Πήραμε πολλά συγχαρητήρια και τα βραβεία. Το βραβεία τα πήραμε για την είδηση και τις εικόνες, για το συναίσθημα ότι σώσαμε ανθρώπους και για πράγματα που είναι πολύ περισσότερα από μια εικόνα. – Πώς μπορούσατε να απομονώνετε αυτές τις εικόνες και μετά να πέφτετε για ύπνο; «Εκείνες τις μέρες όταν είσαι εκεί, αυτά σκέφτεσαι, όταν ασχοληθείς με κάτι άλλο, ξεφεύγεις. Όνειρα βέβαια πάρα πολλά ακόμα και σήμερα. Αυτή η δουλειά έχει κάτι το διαφορετικό κάθε μέρα και ίσως εκεί ξεφεύγεις λίγο. Λες “πάμε να δούμε τι κάνουμε σήμερα”: θα φτάσουμε; Θα περάσουμε τους ελέγχους, έχουμε τις ανάλογες άδειες κλπ.» – Τι κάνει ένα ανταποκριτή καλό στη δουλειά του; «Να φέρει την είδηση. Εγώ ποτέ δεν έστησα κάτι, έχω δει οπερατέρ να στήνουν σκηνές. Δεν είναι δίκαιο, γιατί όλες αυτές οι εικόνες θα μείνουν και για τις επόμενες γενιές και δεν θα είναι αληθινές». – Θυμάστε πώς ξεκινήσατε; «Η πρώτη μου αποστολή ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη. Δέχθηκα να περάσω το σιδηρούν παραπέτασμα και να κινηματογραφήσω τις εκλογές της Τσεχοσλοβακίας το 1971. Εάν με συνελάμβαναν, επειδή ήταν στρατιωτικός νόμος εκείνη την εποχή, δεν θέλω να σκέφτομαι τις συνέπειες. Είδα πολέμους, φυσικές καταστροφές, λιμούς, γνώρισα πρωθυπουργούς, βασιλείς, δικτάτορες, αστέρες του κινηματογράφου και της μουσικής. Αυτό που έκανα το αντιμετώπιζα ως λειτούργημα για να μεταφέρω στο σπίτι κάθε πολίτη την εικόνα και την πληροφορία των γεγονότων, να του υπενθυμίζω ότι η ειρήνη δεν είναι αυτονόητη. Μπορώ όμως να πω ότι σε όλη μου την καριέρα δεν βρεθήκαμε σε καταστάσεις που μας πιάσανε και νιώσαμε ότι μπορεί να μας τελειώσουν. Στη Βηρυτό κάποια στιγμή μας πιάσανε στην πράσινη γραμμή και ήταν οι Σαουδάραβες τότε, ερχόντουσαν αντιπροσωπείες από διάφορα κράτη για να φέρουν την ειρήνη και θέλανε το φιλμ, κι εγώ αρνήθηκα να δώσω το φιλμ και μας πιάσανε και μας βάλανε σε ένα τζιπ και μας πήρανε στο αρχηγείο και μας κατεβάσανε σε ένα υπόγειο και βγάλανε τις ζώνες. Δεν έδειξαν όπλα αλλά λέω στον συνεργάτη μου “Γιώργο θα φάμε τώρα ξύλο της χρονιάς μας”. Μιλούσαμε στα ελληνικά χωρίς κάποιος να μας καταλαβαίνει. Επιμείναμε αλλά δεν το καταφέραμε δώσαμε την κασέτα, το σασί. Το πήραμε μετά από τρεις μέρες ευτυχώς δεν το πειράξανε. Εκείνη την ημέρα κατάλαβα ότι δεν θα μας σκοτώσουν αλλά μπορεί να βγούμε και να μην μπορούμε να περπατήσουμε από το ξύλο». -Πώς είναι η ζωή τώρα χωρίς τόση αδρεναλίνη; «Δεν μπορώ να πω ότι έχω ησυχάσει. Στην παρουσίαση του βιβλίου μου ήταν η Μαρία Καρχιλάκη και μου λέει “Πωλ θέλω να μου κάνεις μία δέσμευση. Είσαι να κάνουμε μία αποστολή;” Της λέω “σε ποιο σημείο του πλανήτη θέλεις να πάμε;” Μου λέει “διάλεξε εσύ”. Της λέω “θέλεις να πάμε στη Ράκκα”; Εκεί είναι ακόμα οι τζιχαντιστές, εκεί κόβουν τα κεφάλια σε καθημερινή βάση και γελώντας μου λέει: “Μαζί σου θα πήγαινα”.  Από το 1995 αποσύρθηκα. Ξέρετε, όλα αυτά τα χρόνια κάθε φορά που ετοίμαζα τη βαλίτσα μου για μία νέα αποστολή έκανα τη σκέψη ότι υπάρχει η πιθανότητα να μην ξαναγυρίσω. Όμως ποτέ δεν αρνήθηκα καμία δουλειά όσο επικίνδυνη κι αν φαινόταν. Βρέθηκα πολλές φορές σε κατάσταση όπου οι σφαίρες σφύριζαν στα αυτιά μου. Όμως όταν πατούσα το κουμπί εγγραφής στην κάμερα ξεχνούσα τι γινόταν γύρω μου. Εκείνη τη στιγμή αισθανόμουν άτρωτος επειδή είχα μία υποχρέωση να μεταφέρω μέσω της κάμερας την αληθινή εικόνα του κόσμου. Δεν υπήρξε κανένα βράδυ το οποίο πριν κλείσω τα μάτια μου να μην κάνω την προσευχή μου ευχαριστώντας για το ότι και αυτή τη μέρα κατάφερα να φέρω εις πέρας το δύσκολο έργο μου και να είμαι ζωντανός. Όμως για να επανέλθω στο ερώτημά σου. Δεν παύω σε καθημερινή βάση να βλέπω CNN, BBC, DW, όλα τα δικά μας κανάλια και εκεί ονειροπολώ…». Δείτε όλα τα θέματα του Weekend Κράτα το Κράτα το Κράτα το Κράτα το