«Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους»! Πρόκειται για μια από τις πιο γνωστές και πολυσυζητημένες φράσεις του αρχιστράτηγου της Επανάστασης του 1821 Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, που χρησιμοποιήθηκε από τότε έως και σήμερα αμέτρητες φορές, εναντίον ημεδαπών προσώπων ή συλλογικοτήτων που δρουν σύμφωνα με αυτόν που την εκστομίζει, εναντίον των συμφερόντων της πατρίδας μας. Έχει εισαχθεί στον δημόσιο λόγο από όλο το πολιτικό φάσμα.

Χρησιμοποιείται από ανακοινώσεις κομμάτων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς έως τη Δεξιά, με τον πρώην πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας Ευάγγελο Αβέρωφ να την μεταφέρει ως τίτλο στο βιβλίο του («Φωτιά και Τσεκούρι», 1973) που αφορά τον Εμφύλιο Πόλεμο και τις διενέξεις της περιόδου 1946 – 1949.

Πότε πρωτοειπώθηκε η φράση

Η φράση πρωτοειπώθηκε το 1822 από τον Γέρο του Μοριά προς τους κατοίκους των χωριών της Πελοποννήσου, ιδίως της Αρκαδίας, ώστε να τους παροτρύνει να βοηθήσουν στην πολιορκία της Πάτρας. Η φράση δεν προέρχεται από κάποια προφορική αφήγηση, αλλά έχει φτάσει έως τις μέρες μας γραπτώς. Ο Κολοκοτρώνης έστειλε επιστολή προς «τα χωρία της Λιοδώρας, όλα από Ζάτουνα έως Άσπρα Οσπήτια» ώστε να τον ακολουθήσουν στη μάχη κατά του Ιμπραήμ Πασά.

Η επιστολή του αρχιστράτηγου, που συντάχθηκε στις 15 Ιουνίου 1822, βγήκε σε δημοπρασία (δείτε εδώ) τον Νοέμβριο του 2013, και έγραφε χαρακτηριστικά: «Εις Ελόγου Σας χωρία της Λιοδώρας, όλα από Ζάτουνα έως Ασπρα Οσπήτια. Ευθύς όπου λάβετε το παρόν μου να ακούσετε την φωνήν του γενναιοτάτου χιλιάρχου Δημητράκη Πλαπούτα, τον οποίον διορίζω με πληρεξουσιότητα να πάρη τα άρματα σας και όλοι μαζύ να ελθήτε το ογληγορώτερον κατά το χρέος σας.

Του έδωσα άδεια δια εκείνους από εσάς όπου δεν θελήσουν να θύση και να απολέση με φωτιά και τζεκούρι, οι δε λοιποί είσθε εις την αγάπην μου και κάμνετε το χρέος σας με προυθυμίαν, και ελπίζω ότι θ’ ακολουθήσετε χωρίς δυσκολίας. Ακολουθήσατε λοιπόν καθώς σας γράφω και ακολουθήσατε τον Καπιτάν Δημητράκη να προφθάσετε το ογληγορώτερον. 15 Ιουνίου 1822, Σαραβάλι εκ της πολιορκίας Πατρών, ο στρατηγός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης».

Όταν ο Αγώνας φαινόταν χαμένη υπόθεση

Το νόημα της φράσης «φωτιά και τσεκούρι» σε όσους αρνηθούν να συμμετάσχουν στον εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα χρησιμοποιήθηκε επίσης το 1826. Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς, η Επανάσταση έμοιαζε χαμένη. Ο Ιμπραήμ πασάς είχε αποβιβαστεί από τον Φεβρουάριο του 1825 στην Πελοπόννησο και είχε καταλάβει σχεδόν όλα τα φρούρια, κατακαίγοντας χωριά, σφάζοντας αλλόθρησκους και αρπάζοντας τα γυναικόπαιδα προκειμένου να τα πουλήσει στα παζάρια της Ανατολής ως σκλάβους. Το Μεσολόγγι είχε πέσει ηρωικά από τον Απρίλιο του 1826 και η Ακρόπολη των Αθηνών ένα μήνα αργότερα. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Παπαφλέσσας και μια σειρά σημαντικών πρωταγωνιστών, έχουν φύγει από τη ζωή.

Μεσούσης αυτής της δεινής κατάστασης, ο σουλτάνος προχωρά σε μια εξίσου επώδυνη απόφαση κατά των Ελλήνων. Εκδίδει προσκυνοχάρτια που διένειμε στους κατοίκους. Τα χαρτιά αυτά έλεγαν με απλά λόγια πως: εγώ ο (τάδε), που διαμένω στο (τάδε χωριό), δηλώνω ότι μόνος μου αρχηγός είναι ο σουλτάνος και δεν έχω καμία σχέση με τα τεκταινόμενα περί Επανάστασης.

Πώς χρησιμοποιούσε τα προσκυνοχάρτια ο σουλτάνος

Μάλιστα πολλές φορές τα χαρτιά αυτά τα διένειμαν ιερείς από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και αφού τα υπέγραφε ο πληθυσμός, τα έστελναν στον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄. Εκείνος τα έπαιρνε και όταν πήγαινε στις διπλωματικές συναντήσεις στο εξωτερικό, έλεγε στους υψηλούς συνομιλητές του: «Τι είναι αυτά που βγαίνετε και υποστηρίζετε ότι Βαλκανική χερσόνησο διεξάγεται αγώνας ανεξαρτησίας; Καμία σχέση δεν έχουν αυτά με την πραγματικότητα, ιδού τι αναφέρουν οι ίδιοι». Και τους έδειχνε τα προσκυνοχάρτια όσων είχαν υπογράψει.

Οι προδότες είχαν αρχίσει να αυξάνονται σε ανησυχητικό βαθμό. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο Δημήτριος Νενέκος, πάλαι ποτέ οπλαρχηγός της Πάτρας που το 1825 δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί στα προνόμια που του έταξε ο Ιμπραήμ και τον προσκύνησε, δηλαδή αλλαξοπίστησε, αρχίζοντας να μάχεται κατά των Ελλήνων.

Ο Κολοκοτρώνης έχει αναφέρει στα Απομνημονεύματά του, ότι μία φορά μόνο φοβήθηκε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, όταν υπήρξε αυτή η ιστορία τα συγχωροχάρτια. Αποφάσισε να λάβει δραστικά μέτρα για να σώσει τον Αγώνα. Συνέταξε μια σειρά από επιστολές που προειδοποιούσαν πως όποιο χωριό δεν επανερχόταν στις ελληνικές δυνάμεις, θα το πλήρωνε με αίμα. Αρχικά για να στείλει το ξεκάθαρο μήνυμα των προθέσεών του στον πληθυσμό, βάζει το πρωτοπαλίκαρό του, Αθανάσιο Σαγιά, να σκοτώσει τον τουρκοπροσκυνημένο Νενέκο που είχε γίνει μπέης. Ακολούθως αρχίζει να μοιράζει στα χωριά τις προειδοποιητικές επιστολές. Η κίνηση αποδείχθηκε καταλυτική. Ο φόβος των κατοίκων ήταν πιο μεγάλος προς τον Κολοκοτρώνη και τους άνδρες του, παρά προς τον Ιμπραήμ.

  • Ο Γεώργιος Σαρρής είναι δημοσιογράφος – μέλος της ΕΣΗΕΑ, τιμηθείς από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το Βραβείο Αθ. Μπότση για την αντικειμενική και με πληρότητα παρουσίαση ιστορικών πολιτικών θεμάτων.