Πού πήγαιναν οι Αθηναίοι για μπάνιο τις δεκαετίες ’50, ’60 και ‘70

Πόσες φορές δεν έχετε κάνει σύγκριση του τότε με το σήμερα; Πόσες φορές δεν έχετε ακούσει κάποιον μεγαλύτερο να λέει: «Εμείς στην εποχή μας…». Και η αλήθεια είναι πως ως μικρά αυτό το «στην εποχή μας…» μας έμοιαζε κάτι σαν… προϊστορικό. Μεγαλώνοντας, όμως, οι ιστορίες των γονιών μας έχουν αποκτήσει ένα άλλο χρώμα και για εμάς τους ίδιους, πιο νοσταλγικό.

Και οι ιστορίες για την «εποχή εκείνη» είναι ένα όμορφο -ενίοτε και μελαγχολικό- ταξίδι στον χρόνο. Ένα τέτοιο ταξίδι λέμε να κάνουμε παρακάτω. Στην παλιά Αθήνα των περασμένων δεκαετιών ’50, ’60, ’70 που από πολλούς έχουν χαρακτηριστεί ως όμορφες και ας είχαν και τις δυσκολίες τους, κυρίως οικονομικές. Θα κάνουμε ένα ταξίδι στα καλοκαίρια εκείνων των χρόνων και στα μπάνια των Αθηναίων.

Και μπορεί τότε να μην είχαν την ίδια βαρύτητα με τα… «μπάνια του λαού», που δεν ήθελε να ταράξει χρόνια αργότερα ο Ανδρέας Παπανδρέου, τη δεκαετία του 80 με πρόωρες εκλογές, όμως είχαν την ομορφιά τους, την αγνότητα ενώ ήταν και σαν ο καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας. Γιατί, εκείνα τα μπάνια δεν ήταν δεδομένα όπως σήμερα. Ήταν πολυτέλεια, ειδικά για τις οικογένειες που δεν είχαν την οικονομική άνεση και οι γονείς δούλευαν ολημερίς. Ήταν, όμως, και μία ωραία κυριακάτικη εκδρομή εις… τα εξοχάς, όπως Λούτσα, Ζούμπερι, αλλά και Σκαραμαγκά. Ναι, Σκαραμαγκά πριν χτιστούν στην περιοχή τα διυλιστήρια.

Το πρώτο μπάνιο του Αγίου Πνεύματος και η οικογενειακή εκδρομή

Ίσως κι εσείς ως μικρά να είχατε ως ημερομηνία-ορόσημο για το πρώτο μπάνιο του καλοκαιριού, την γιορτή του Αγίου Πνεύματος. Η αλήθεια είναι πως παλιά αυτό έπαιζε πολύ. Οι μεγάλοι της εποχής εκείνης θεωρούσαν πως τότε ο καιρός έχει ζεστάνει και είναι η κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσουν τα παιδιά τα μπάνια. Πρωτύτερα, θα κρυώσουν.

Μία άποψη που έπαιζε σε αρκετές οικογένειες, με τα παιδιά των δεκαετιών εκείνων να περιμένουν καρτερικά να έρθει του Αγίου Πνεύματος για να πάνε εκδρομή στη θάλασσα. Και όταν ερχόταν η ημέρα εκείνη, ήταν γιορτή και για την χριστιανοσύνη, μα και για το σπιτικό.

Η μαμά, συνήθως από το προηγούμενο βράδυ ή πολύ νωρίς το πρωί, ετοίμαζε το φαγητό που θα πάρουν μαζί στη θάλασσα: κεφτεδάκια, πατάτες βραστές που τις ανακάτευαν με αγγουράκι και ντομάτα, ψωμί και κουλουράκια. Κι ένα παγούρι με νερό, που λίγες ώρες μετά με τον ήλιο γινόταν αλισίβα (που έλεγαν και οι παλιοί), δηλαδή ζεστό. Άλλωστε, τότε η επίσκεψη στην παραλία ήταν ολοήμερη.

Και δεν είχαν όλες οι οικογένειες την οικονομική άνεση να αγοράσουν κάτι από τις μικρές καντίνες που ήταν στα πέριξ της θάλασσας. Ειδικά, αν ήταν και πολυμελής οικογένεια. Ψητό καλαμπόκι, όμως, έπαιρναν και τα παιδιά της εποχής έχουν ακόμα να θυμούνται. Όπως θυμούνται και το παγωτό στο κυπελλάκι (αυτό και αν ήταν γιορτή), αλλά αργότερα και το μαλλί της γριάς.

Οι Κυριακές των καλοκαιριών

Τα χρόνια εκείνα, η Κυριακή ήταν πράγματι ημέρα ξεκούρασης αλλά και η ημέρα που όλη η οικογένεια ήταν μαζί. Και ήταν η ημέρα που όλοι οι Αθηναίοι ξεχύνονταν στις παραλίες της Αττικής. Παλαιό Φάληρο, Γλυφάδα, Βουλιαγμένη, Λούτσα, Πόρτο Ράφτη, Πειραιάς, αλλά και Σκαραμαγκάς (πριν φτιαχτούν τα διυλιστήρια) «πλημμύριζαν» από κόσμο.

Οικογένειες με τα παιδιά που έτρεχαν πάνω κάτω, παππούδες, γιαγιάδες που άμα έβρισκαν και λίγο ελεύθερο χώρο θάβονταν στο χώμα για να περάσουν τα ρευματικά τους (όπως καλή ώρα έκανε η μάνα του Κώστα Βουτσά στις ελληνικές ταινίες), αγόρια και κορίτσια μεγαλύτερης ηλικίας που από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 και κυρίως του ’60 και μετά ήταν όλοι μια παρέα. Κάθονταν εκεί και απολάμβαναν τον αττικό ήλιο, μέχρι να δύσει.

Τις καθημερινές δεν πήγαινε τόσος πολύς κόσμος για μπάνιο. Οι γονείς δούλευαν ολημερίς για να τα βγάλουν πέρα και τα παιδιά κάθονταν με τους παππούδες. Αν αυτοί μπορούσαν, έπαιρναν τις καθημερινές τα εγγόνια και με το λεωφορείο πήγαιναν για μπάνιο, κυρίως προς τα νότια προάστια. Αν, πάλι, υπήρχε κάποια θεία που έμενε στην… εξοχική Γλυφάδα, τα παιδιά πήγαιναν λίγες ημέρες να παραθερίσουν εκεί και να κάνουν τα μπάνια τους.

Η νεολαία της εποχής, πάλι, πήγαινε πιο τακτικά για μπάνιο. Πέρα από τις Κυριακές, πήγαιναν και τις καθημερινές, κυρίως με το λεωφορείο. Εννοείται πως στην παλιά Αθήνα δεν έλειπε και το φορτηγάκι του γείτονα που φόρτωνε τα παιδιά της γειτονιάς με τους γονείς και βουρ όλοι για τη θάλασσα.

Για μπάνιο στον Πειραιά και τον Σκαραμαγκά

Όσοι πάλι είχαν το προνόμιο να ζουν στις περιοχές με θάλασσα, μπορούσαν και την απολάμβαναν καθημερινά. Στον Πειραιά πήγαιναν για μπάνιο στα Βοτσαλάκια και στο Φάληρο, αφού τότε ήταν καθαρά.

Και όσο περίεργο και αν ακούγεται αυτό σήμερα, τη δεκαετία του ’50 κυρίως, ο Σκαραμαγκάς αποτελούσε top προορισμό για μπάνιο για πολλούς Αθηναίους του κέντρου, κυρίως, που το συνδύαζαν ως εκδρομή. Και οι παραλίες του γέμιζαν και αυτές με κόσμο.

Η αθηναϊκή Ριβιέρα και οι πρώτες οργανωμένες πλαζ

Όσοι δεν έζησαν την εποχή εκείνη, έχουν μία καλή εικόνα μέσα από τις ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Εξάλλου, ουκ ολίγες είχαν σκηνές από τη θάλασσα. Και μέσα από αυτές, παίρνουμε μια γεύση και πώς ήταν τα καλοκαίρια των οικογενειών που δεν είχαν σχετική οικονομική άνεση, αλλά και πώς εκείνων που μπορούσαν να πάνε στις οργανωμένες πλαζ και να απολαύσουν τις ανέσεις που πρόσφεραν.

Άλλωστε, προς τα τέλη της δεκαετίας του ’50 ξεκίνησαν να φτιάχνονται καμπάνες και μπανγκαλόουζ. Μέχρι τότε η ακτογραμμή της Αττικής ήταν σχεδόν ερημική. Όταν οι παραλίες άρχισαν να οργανώνονται με τις απαραίτητες υποδομές, οι Αθηναίοι τις κατέκλυζαν κάθε Κυριακή του καλοκαιριού.

Οι παραλίες όπως τα Αστέρια της Γλυφάδας διαφήμιζαν τις ανέσεις τι οποίες προσέφεραν για ένα ιδανικό μπάνιο και παιχνίδια στην πλαζ.

Ενδεικτικό εδώ είναι ένα αφιέρωμα του περιοδικού Εικόνες τον Ιούλιο του 1962, στα μπάνια των Αθηναίων.

«Σε 250.000 υπολογίζονται οι λουόμενοι, που απλώνονται κάθε Κυριακή από τον κόλπο της Ελευσίνας ως και πέρα από τη Βάρκιζα. Ωστόσο, και τις καθημερινές ο αριθμός τους δεν είναι αμελητέος. Το πιστοποιούν οι κατάμεστες μικρές και μεγάλες πλαζ, που πολλαπλασιάστηκαν σαν μανιτάρια τα τελευταία χρόνια, καθώς και οι ταπεινοί ορμίσκοι και οι ανώνυμες ακρογιαλιές, που δεν υστερούν σε επισκέπτες», έγραφε.

Λίγο παραπέρα, μέχρι το 1959 στον Λαιμό της Βουλιαγμένης υπήρχε μια πευκόφυτη έκταση που κατέληγε σε μια αμμώδη παραλία με γαλαζοπράσινα νερά. Η όμορφη εκείνη παραλία οργανώθηκε σε πλαζ και πήρε το όνομα «Αστέρας». Οι υπηρεσίες που παρείχε ήταν πρωτοποριακές για εκείνη την εποχή, προσελκύοντας έτσι το ενδιαφέρον διάσημων προσώπων.

Τα επόμενα χρόνια, σταρ της τότε ελληνικής showbiz, αλλά και διάσημοι αστέρες, πολιτικοί κι επιχειρηματίες, όπως ο Αριστοτέλης Ωνάσης επέλεγαν τον Αστέρα για λίγες ημέρες διακοπών, απολαμβάνοντας τα μπάνια τους και τον αττικό ουρανό από τις καμπάνες που διέμεναν, γνωρίζοντας ότι θα έχουν εχεμύθεια και διακριτικότητα.

Οι παραθεριστικές κατοικίες των Αθηναίων

Με κόπο, ιδρώτα, στερήσεις και σκληρή δουλειά πολλοί Αθηναίοι της μεσαίας, κυρίως, τάξης έβαζαν στην άκρη ένα κομπόδεμα για να κάνουν κάποια στιγμή το όνειρό τους πραγματικότητα: να φτιάξουν ένα μικρό σπιτάκι έξω από το κέντρο για να παραθερίζουν το καλοκαίρι.

Έτσι, άρχισαν να εξερευνούν τις παραθαλάσσιες περιοχές της Αττικής. Πολλοί ήταν εκείνοι που αγόραζαν με τις οικονομίες τους μικρά διαμερίσματα στις κλασικές πλέον παραθεριστικές πολυκατοικίες των δεκαετιών ’60 και ’70, σε περιοχές όπως Λούτσα, Νέα Μάκρη, Ραφήνα, Ζούμπερι, Πόρτο Ράφτη, Βάρκιζα ή Αγία Μαρίνα. Άλλοι, πάλι, αγόραζαν οικόπεδο κι έχτιζαν στην αρχή ένα μικρό δωμάτιο και με τα χρόνια κι ένα δεύτερο και μετά ένα τρίτο μέχρι να γίνει κανονική εξοχική κατοικία.

Εκεί, λοιπόν,  οι παππούδες με τα εγγόνια παραθέριζαν όλο το καλοκαίρι και οι γονείς τούς επισκέπτονταν τα σαββατοκύριακα που δεν δούλευαν. Για κάποιους με τα χρόνια, οι παραθεριστικές κατοικίες έγιναν η μόνιμη βάση τους και όλες τους είναι γεμάτες αναμνήσεις από τα όμορφα εκείνα χρόνια.