Κάθε χώρα έχει σε περίοπτη θέση ιστορίες χαρακτηριστικές της ανδρείας και της αφοσίωσης σε ιδεώδη και κώδικες τιμής. Οι ιστορίες αυτές μπορεί να είναι αιματοβαμμένες αλλά το κοινό τους σημείο είναι πως είναι ιδιαίτερα διδακτικές και ως τέτοιες μεταφέρονται μέσα στο πέρασμα του χρόνου.
Βρίσκονται εκεί για να διδάσκουν τους νεότερους και να τους δείχνουν τον δρόμο που θα πρέπει να ακολουθήσουν. Πολλές φορές μέσα στην ιστορία προστίθενται και κάποια στοιχεία που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα, ωστόσο, αυτό μικρή σημασία έχει μπροστά στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.
Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, μια τέτοια ιστορία είναι εκείνη των Θερμοπυλών. Υπάρχουν κι άλλες πολλές και πιο σύγχρονες, ωστόσο, αυτή είναι ίσως η σημαντικότερη.
Αντίστοιχα στην Ιαπωνία υπάρχει μια άλλη ιστορία που ελάχιστα κοινά σημεία έχει με εκείνη των Θερμοπυλών αλλά ο σκοπός που εξυπηρετεί είναι ακριβώς ο ίδιος. Η εξύμνηση της ανδρείας και της αφοσίωσης.
Πρόκειται για την ιστορία των 47 σαμουράι που έμειναν πιστοί στον άρχοντά τους μέχρι τέλους, εκδικήθηκαν το θάνατό του και στο τέλος επειδή παραβίασαν τον κώδικά τιμής τους, αυτοκτόνησαν με τον παραδοσιακό ιαπωνικό τρόπο, περνώντας οριστικά στο πάνθεον της ιστορίας.
Οι σαμουράι και το μπουσίντο
Για να αντιληφθούμε πλήρως τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαδραματίστηκε η ιστορία των 47 σαμουραι, πρέπει να σκιαγραφήσουμε το πολιτικό και κυρίως κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έδρασαν.
Οι σαμουράι ήταν μια τάξη άτρωτων και άφοβων πολεμιστών που εμφανίστηκε στην Ιαπωνία στα μέσα του 12ου αιώνα και κυριάρχησαν στη χώρα για περίπου 600 χρόνια. Βασικό στοιχείο των σαμουράι ήταν η ειδική εκπαίδευση που ελάμβαναν αλλά και η πλήρης περιφρόνηση στο θάνατο.
Έδρασαν κυρίως στην περίοδο της φεουδαρχίας και όλοι τους ήταν πιστοί υπηρέτες αρχόντων της Ιαπωνίας. Οι σαμουράι που έμεναν δίχως άρχοντα όταν αυτός πέθαινε ή σκοτωνόταν σε κάποια μάχη, ονομάζονταν ρονίν, σαμουράι δίχως αφέντη, δηλαδή και ήταν αναγκασμένοι να περιπλανιούνται.
Βασικός κώδικας τιμής των σαμουράι ήταν ένα σύνολο αυστηρών κανόνων που διέτρεχε ολόκληρη τη ζωή τους (από το πώς συμπεριφέρονται στα παιδιά και τις γυναίκες τους, μέχρι και τον τρόπο που πολεμούν). Οι κανόνες αυτοί έγιναν παγκοσμίως γνωστοί ως «μπουσίντο», ο δρόμος του πολεμιστή.
Ένας κώδικας έντονα διαποτισμένος από την αυστηρή ηθική διδασκαλία του Κομφούκιου και το πνεύμα του Ζεν. Αρχικά ήταν το αλφάβητο της ζωής για τους σαμουράι, με την πάροδο του χρόνου όμως κατέληξε να είναι ένα ηθικό μέτρο, ένα πρότυπο εσωτερικής ευταξίας και ίσως ο κυριότερος μυστικός καθρέφτης ενός ολόκληρου έθνους.
Ο άρχοντας Ασάνο και οι πιστοί σαμουράι του
Η ιστορία που θα μας απασχολήσει διαδραματίζεται το 1701 στην περιοχή Άκο της Ιαπωνίας. Τον Ασάνο υπηρετούσαν περίπου 300 σαμουράι έτοιμοι να πεθάνουν γι΄ αυτόν ανά πάσα στιγμή.
Εκείνη τη χρονιά, ο Ασάνο φιλοξένησε έναν ανώτατο αξιωματούχο, το Κίρα Γιοσινάκα ο οποίος ήταν συνηθισμένος να τον υποδέχονται παντού με μεγάλες τιμές και κυρίως πλούσια δώρα. Ο άρχοντας Ασάνο, ωστόσο, δεν ήταν αυτής της φιλοσοφίας και έτσι όταν υποδέχθηκε τον Κίρα δεν του έκανε κάποιο δώρο. Ο Γιοσινάκα εξέλαβε τη κίνηση αυτή ως πρόκληση και προσβολή και επιτέθηκε φραστικά στον Ασάνο ο οποίος με τη σειρά του εξαγριώθηκε και του επιτέθηκε με μαχαίρι τραυματίζοντάς τον στο πρόσωπο.
Η πράξη του αυτή ισοδυναμούσε με θάνατο κι έτσι ο άρχοντας Ασάνο αναγκάστηκε να εφαρμόσει το τιμητικό σεπούκου ή χαρακίρι όπως είναι ευρέως γνωστό στη δύση. Ο Κίρα Γιοσινάκα που δεν «ξεδίψασε» με το θάνατο του Ασάνο τιμώρησε την οικογένεια του, τους υπηκόους του, κατέσχεσε την περιουσία και τη γη του. Παράλληλα, κατάφερε με αποφάσεις που ελήφθησαν από τα ανώτατα συμβούλια των αρχόντων να «απενεργοποιήσει» τους σαμουράι του Ασάνο, που πλέον είχαν μετατραπεί σε ρονίν, ενώ επιπλέον τους απαγορεύτηκε να πάρουν εκδίκηση για το θάνατό του.
Η εκδίκηση των 47 ρονίν
Η συντριπτική πλειονότητα των 300 σαμουράι του Ασάνο αποδέχθηκε τη μοίρα της και έμειναν για πάντα περιπλανώμενοι και δίχως άρχοντα. Σαμουράι που δεν θα επιζητούσαν ποτέ εκδίκηση.
Δεν ίσχυε, ωστόσο, το ίδιο για 47 από αυτούς οι οποίοι αποφάσισαν πως πρέπει να εκδικηθούν ακόμα κι αν αυτό σήμαινε πως θα πήγαιναν ενάντια στον κώδικα που όχι απλά υπηρετούσαν αλλά ήταν όλη τους η ζωή. Υπό φυσιολογικές συνθήκες οι σαμουράι πολεμούσαν δίχως τεχνάσματα. Αυτό επέβαλε ο κώδικάς τους. Αυτή η περίπτωση, ωστόσο, δεν ήταν μια φυσιολογική κατάσταση.
Επειδή γνώριζαν πως ο Κίρα Γιοσινάκα είχε προετοιμαστεί και περίμενε μια επίθεσή τους, αναγκάστηκαν να προχωρήσουν στο… plan b. Σύμφωνα με αυτό όλοι τους, εγκατέλειψαν την σχεδόν ασκητική ζωή των σαμουράι και άρχισαν να πίνουν, να μεθούν, να μπαινοβγαίνουν σε οίκους ανοχής, να εγκαταλείπουν τις οικογένειες και τα σπίτια τους.
Όλα αυτά σε δημόσια θέα προκειμένου ο Κίρα Γιοσινάκα να πειστεί πως δεν κινδυνεύει και να χαλαρώσει τα μέτρα ασφαλείας.
Ένας απ’ τους ρονίν παντρεύτηκε την κόρη του αρχιμάστορα του Κίρα, για να πάρει τα σχέδια του σπιτιού.
Μια μέρα ο αρχηγός των Ρονίν, Οϊσί, ήπιε και μέθυσε τόσο πολύ που κοιμήθηκε στη μέση του δρόμου. Ένας περαστικός τον είδε, τον αναγνώρισε και άρχισε να τον φτύνει και να τον κλωτσάει, εξαγριωμένος που είχε καταντήσει έτσι και σπίλωνε την τιμή των σαμουράι. Ο Οϊσί δεν αντέδρασε αλλά το περιστατικό πήρε διαστάσεις… σκανδάλου στην τοπική κοινωνία.
Οι 47 σαμουράι είχαν πετύχει αυτό που ήθελαν. Μετά και από αυτό ο Κίρα Γιοσινάκα χαλάρωσε την ασφάλεια που είχε και έτσι εκείνοι βρήκαν την ευκαιρία να τον χτυπήσουν. Δυο χρόνια μετά το θάνατο του άρχοντά τους, τον Ιανουάριου του 1703, μετά από μια ολιγόλεπτη μάχη κατάφεραν και σκότωσαν ή αιχμαλώτισαν ολόκληρη τη φρουρά του Κίρα Γιοσινάκα τον οποίο βρήκαν να κρύβεται έντρομος σε μια ντουλάπα.
Του φέρθηκα με σεβασμό και του επέτρεψαν να κάνει χαρακίρι, εκείνος όμως από τον φόβο του δεν μπόρεσε και έτσι τον σκότωσαν οι ίδιοι. Στη συνέχεια του έκοψαν το κεφάλι, ταξίδεψαν 10 χιλιόμετρα και το άφησαν πάνω στον τάφο του Ασάνο. Έπειτα ικανοποιημένοι παραδόθηκαν στις αρχές.
Το τέλος των ηρωικών ρονίν
Οι 46 από τους 47 ρονίν καταδικάστηκαν σε θάνατο από τις αρχές που όμως αναγνώρισαν τον ηρωισμό τους και τους επέτρεψαν να κάνουν το τιμητικό σεπούκου. Ο 47ος ήταν ο αγγελιοφόρος που είχε επιφορτιστεί με το να μεταφέρει στην επαρχία την είδηση της εκδίκησης. Όταν συνελήφθη ο ανώτατος άρχοντας του έδωσε χάρη και έτσι έζησε μέχρι τα 87 του, οπότε και πέθανε για να ταφεί τελικά δίπλα στους συντρόφους τους.
Το μνήμα των ρονίν έγινε από την πρώτη στιγμή τόπος προσκυνήματος όχι μόνο για όσους ακολουθούσαν τον τρόπο ζωής των σαμουράι αλλά όλων όσων αναγνώριζαν στις πράξεις τους τις έννοιες της ανδρείας και της αφοσίωσης.
Το μνημείο επισκέφθηκε και ο άνθρωπος που είχε δει τον Οϊσί μεθυσμένο και τον έφτυσε. Έκλαψε, ζήτησε συγχώρηση και έβαλε τέλος στη ζωή του κάνοντας χαρακίρι. Οι συγγενείς των ρονίν συγκινημένοι από το θάνατό του, επέτρεψαν να ταφεί δίπλα στους νεκρούς σαμουράι.
Μέχρι και σήμερα η ιστορία των 47 ρονίν είναι μια από τις σημαντικότερες στην ιστορία της Ιαπωνίας και έχει αποτελέσει έμπνευση για πολλά βιβλία, ταινίες και θεατρικές παραστάσεις. Οι Ιάπωνες τιμούν τους σαμουράι με ετήσιες τελετές, ενώ οι τάφοι τους έχουν μετατραπεί σε ένα μνημείο εξαιρετικής ομορφιάς.
