Ο έλληνας εθνικός ήρωας της Αργεντινής, Νικόλας Κολμανιάτης

Στα χρόνια της επανάστασης των Αργεντινών κατά των Σπανιόλων ξεπήδησαν όχι ένας, αλλά δύο έλληνες αγωνιστές, ήρωες του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της Αργεντινής. Είμαστε εξάλλου στα 1810, όταν η ελληνική επανάσταση δεν έχει ακόμα ξεσπάσει και το χαρμόσυνο μήνυμα για έναν μακρινό λαό που εξεγέρθηκε κατά του ξένου ζυγού καταφτάνει στους υπόδουλους Έλληνες, που περιμένουν καρτερικά το δικό τους σύνθημα για την εθνική μας αφύπνιση. Δύο έλληνες νησιώτες λοιπόν, που διατηρούν άσβεστη μέσα τους τη φλόγα της ελευθερίας, ξεκινούν παρά την απόσταση να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον αγώνα για την ανεξαρτησίας της Αργεντινής από το ισπανικό στέμμα. Είναι ο Νικόλαος Γεωργίου Κολμανιάτης από την Ύδρα και ο Μιχαήλ Σαμουήλ Σπύρου από τη Μυτιλήνη. Ο ένας θα πολεμήσει σκληρά και ηρωικά και ο άλλος θα δώσει ακόμα και τη ζωή του για την ελευθερία των Αργεντίνων. Εδώ θα μας απασχολήσει ο Κολμανιάτης, ο οποίος καταφτάνει στην Αργεντινή το 1811, έναν ακριβώς χρόνο μετά το ξέσπασμα της επανάστασης. Ως Υδραίος γνωρίζει καλά τα μυστικά του υγρού στοιχείου και η ναυτοσύνη του είναι αποδεδειγμένη. Κατατάσσεται λοιπόν αμέσως στο επαναστατικό Ναυτικό της Αργεντινής με τον βαθμό του κελευστή. Δεν αργεί όμως να επιδείξει τις γνώσεις του στη θάλασσα και γρήγορα προβιβάζεται σε ανθυποπλοίαρχο. Αμέσως τίθεται υπό τις διαταγές του αρχηγού του αργεντίνικου επαναστατικού στόλου και γίνεται ήρωας! Ο θαρραλέος Υδραίος θα πάρει μέρος σε πάμπολλες ναυμαχίες κατά των Κονκισταδόρων μέχρι και το 1816, έτος που τελεσφόρησε ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των Αργεντίνων, αν και η δράση του θα συνεχιστεί με αμείωτη ένταση μέχρι και το 1828. Ο Κολμανιάτης θα επιβιώσει από τις μάχες, όχι όμως και ο Σπύρου, ο οποίος αφού φυγάδευσε το πλήρωμα του παγιδευμένου καραβιού του, της φελούκας «Κάρμεν», το ανατίναξε για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Η Αργεντινή ουδέποτε λησμόνησε όσα χρωστούσε στους δύο ηρωικούς Έλληνες, τον Νικόλα Χόρχε και τον Μιγκέλ Σάμουελ Σπίρο, όπως τους έλεγαν χαρακτηριστικά στη λατινοαμερικάνικη χώρα, και τους τίμησε ως όφειλε. Ένα πλοίο του αργεντίνικου πολεμικού ναυτικού φέρνει έκτοτε το όνομα του Σπύρου, ενώ για τον Κολμανιάτη στήθηκε στην πρωτεύουσα Μπουένος Άιρες ένα μνημείο προς τιμήν του, με (πεντελικό) μάρμαρο από την πρώτη πατρίδα του. Από το 1937, το Πολεμικό Ναυτικό της Αργεντινής έδωσε τα ονόματα των δύο ελλήνων αγωνιστών σε δύο μονάδες του στόλου. Την ίδια χρονιά, το αργεντίνικο ιστιοφόρο «Σαρμιέντο» κατέπλευσε στην Ύδρα φέρνοντας δώρο μια χάλκινη αναμνηστική πλακέτα στην οποία εικονίζονται δύο γυναίκες, η Αργεντινή και η Ελλάδα, να στεφανώνουν τον υδραίο ήρωα Κολμανιάτη. Το 1949, η ίδια η Εβίτα Περόν έστειλε προτομή του Νικόλα Χόρχε στην Ύδρα, η οποία εκτίθεται σήμερα στο Ιστορικό Αρχείο του νησιού. Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και μεταπολεμικά, μέχρι το 1997 τουλάχιστον, με ετήσιες εθιμοτυπικές επισκέψεις αργεντίνικων πλοίων στην Ύδρα. Στην επέτειο των 200 ετών της ανεξαρτησίας της Αργεντινής το 2016, η φρεγάτα «Ελευθερία» μετέφερε για άλλη μια φορά το μήνυμα ειρήνης και φιλίας στο πλαίσιο του παραδοσιακού εορτασμού. Στη Ναυτική Ακαδημία του Μπουένος Άιρες στέκει ακόμα τόσο η προτομή του Κολμανιάτη όσο και το όνομά του, που είναι εξάλλου το όνομα της Σχολής. Η ελληνική μάλιστα εμπλοκή στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της Αργεντινής δεν τελειώνει εδώ, καθώς αρκετοί ακόμα έλληνες αγωνιστές πολέμησαν για την ελευθερία των άλλων, προσδοκώντας και στη δική τους που ερχόταν ολοταχώς. Αναφέρονται ενδεικτικά οι Κωνσταντίνος Σουβαΐλης (από την Τήνο) και Γεώργιος Καρδάσης. Το ελληνικό στοιχείο στην Αργεντινή μετρούσε εξάλλου μακρά παρουσία. Σύμφωνα με το Κέντρο Ιστορικών Ερευνών της Αργεντινής, ένας από τους πρώτους λευκούς που πάτησαν το πόδι τους στην αυτοκρατορία των Ίνκας ήταν ο Πέδρο δε Κάντια, Κρητικός στην καταγωγή, που κατέφτασε πλάι στον κονκισταδόρο κατακτητή του Περού, Φρανσίσκο Πισάρο!

Πρώτα χρόνια

Ο Νικόλαος Γεωργίου Κολμανιάτης γεννιέται στην Ύδρα το 1784, απολαμβάνοντας το ιδιαίτερο καθεστώς του νησιού στην υπό οθωμανικό ζυγό υπόδουλη Ελλάδα. Οι Υδραίοι είχαν αποσπάσει ένα ιδιαίτερο καθεστώς από τους Τούρκους, ένα ιδιόρρυθμο σύμφωνο ειρήνης δηλαδή που περιλάμβανε απόδοση φόρων στον μπέη της Ύδρας με αντάλλαγμα την αποστολή 50 υδραίων ναυτικών κάθε χρόνο για να στελεχώνουν τον οθωμανικό στόλο. Ο Κολμανιάτης, χαρισματικός ναυτικός από τα μικράτα του, αλλά και ανήσυχο και φιλελεύθερο πνεύμα, θα βρεθεί μεταξύ των Ελλήνων του τουρκικού στόλου και θα διακριθεί στις ναυμαχίες κατά των Κοζάκων στη Μαύρη Θάλασσα αλλά και τις άλλες αιματοβαμμένες περιπέτειες στη Μεσόγειο. Ο νεαρός ναύτης του οθωμανικού στόλου ήταν ωστόσο θερμόαιμος Έλληνας, όταν και θα ξεκινούσαν οι μεγάλες περιπέτειες της ζωής του. Όντας στην Κωνσταντινούπολη, φτάνουν στα αυτιά του τα νέα πως κάποιος πείραξε τη νιόπαντρη γυναίκα του στην Ύδρα. Την είχε μόλις παντρευτεί, λιγότερο από δυο μήνες, και έπρεπε να υπερασπιστεί την τιμή της. Χωρίς να χάσει χρόνο, δραπετεύει από το καράβι, καταφτάνει στην ιδιαίτερη πατρίδα του και στήνει δολοφονικό καρτέρι στον νταή από τη Μάνη σε ένα σοκάκι. Η τιμή του αποκαταστάθηκε μεν, ξεπλυμένη με αίμα, τώρα όμως τον βαραίνει τόσο ο φόνος όσο και η λιποταξία από το πολεμικό ναυτικό της Υψηλής Πύλης. Στο πλευρό του προστρέχει υδραίος έμπορος, ο οποίος τον φυγαδεύει με μια βάρκα στο Μετόχι και από εκεί στο κατάστρωμα εμπορικού πλοίου. Ο Κολμανιάτης ήξερε πως δεν μπορούσε να επιστρέψει στην Ύδρα, ούτε όμως και στην Κωνσταντινούπολη, αφού η λιποταξία από τον τουρκικό στόλο ισοδυναμούσε με θανατική καταδίκη. Γι’ αυτό και άρχισε να οργώνει τη Μεσόγειο με διάφορες αποστολές. Θα πάρει μέρος σε ναυμαχίες και στεριανές μάχες σώμα με σώμα από τη Μάλτα και τη Νάπολη μέχρι την Αγία Πετρούπολη και τις λίμνες της Βόρειας Ρωσίας! Στη Νάπολη θα αντισταθεί στις αντεπαναστατικές διώξεις των βασιλικών δυνάμεων κατά του εξεγερμένου πλήθους, καθώς μέσα του πάλλονταν τα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης. Είναι και πάλι αναγκασμένος να εγκαταλείψει το βιος του στη Νάπολη και να φύγει ξανά μακριά, τώρα στη Ρωσία. Εκεί θα καταταχθεί στο Πολεμικό Ναυτικό και η χάρη του θα φτάσει μέχρι τα παγωμένα ποτάμια της Σιβηρίας, ακόμα και τα παράλια της Αλάσκας. Οι Ρώσοι αναγνωρίζουν τις απαράμιλλες ναυτικές του ικανότητες και τον κάνουν πλωτάρχη. Ο ίδιος μοιάζει ασταμάτητος και σύντομα θα βρεθεί στα παράλια της Νότιας Αμερικής, όταν θα άρχιζε το μεγαλύτερο κατόρθωμα της ζωής του. Ήταν στην Παραγουάη όταν άκουσε το 1811 για την εξέγερση των Αργεντίνων κατά του ισπανικού ζυγού και έβαλε αμέσως πλώρη για το Μπουένος Άιρες. Πού να ήξερε ο 27χρονος νεαρός πως σύντομα θα γινόταν εθνικός ήρωας τόσο μακριά από την πατρίδα του;

Ο Νικόλα Χόρχε τα βάζει με την παντοδύναμη Ισπανική Αυτοκρατορία

Ο Κολμανιάτης εγκαταλείπει για άλλη μια φορά την πολλά υποσχόμενη σταδιοδρομία του στο Αυτοκρατορικό Ναυτικό της Ρωσίας, καθώς την προσοχή του απέσπασαν ήδη από το 1810 οι πρώτοι κανονιοβολισμοί της αργεντίνικης ανεξαρτησίας. Παρακολουθούσε το θέμα στενά ήδη από τις πρώτες αψιμαχίες Ισπανών και Αργεντίνων, οι οποίοι ξεσηκώθηκαν με πρωτεργάτη τον στρατηγό Χοσέ ντε Σαν Μαρτίν. Ο Κολμανιάτης αλλάζει το όνομά του και τώρα λέγεται Νικόλαος Γεωργίου, εξού και το «Νικόλα Χόρχε» των Αργεντίνων. Στη χώρα καταφτάνει το 1811 και στο πλευρό του προστρέχει ο Μυτιληνιός Μιχαήλ Σαμουήλ Σπύρου, ο Μιγκέλ Σάμουελ Σπίρο των Αργεντίνων κοντολογίς, με τον οποίο γνωρίζονταν από την Ελλάδα και είχαν πολεμήσει μαζί στη Μάλτα. Ο Κολμανιάτης καταφτάνει ως αξιωματικός του ρωσικού ναυτικού και γνωρίζεται αμέσως με τον ναύαρχο του επαναστατικού στόλου, τον Ιρλανδό Γουλιέλμο Μπράουν. Κάτω από τις διαταγές του ναυάρχου Μπράουν, ο Νικόλα Χόρχε λαμβάνει μέρος σε πολυάριθμες μάχες, όπως στη Ναυμαχία του Ρίο ντε λα Πλάτα το 1811, όπου τέθηκε επικεφαλής του πλοίου μετά τον θάνατο την ώρα της μάχης του καπετάνιου και του δεύτερου τη τάξει αξιωματικού, φέρνοντας σε πέρας τη δύσκολη αποστολή της κατάληψης του στρατηγικής σημασίας σημείου. Σειρά είχε μετά η περιβόητη ναυμαχία για την κατάληψη της νήσου Γκαρσία, μια μάχη που οι ιστορικοί χαρακτήρισαν «γιγαντομαχία». Η ιστορία της Αργεντινής αρχίζει να μνημονεύει τον υδραίο ναυτικό από τη 10η Μαρτίου 1814, όταν στη διάρκεια της ναυμαχίας της νήσου Μάρτιν Γκαρσία ο επαναστατικός στόλος «μετά από πολύωρο και πεισματώδη δράση, έτρεψεν εις φυγήν τους Ισπανούς». Ο Κολμανιάτης είναι μέχρι τότε αξιωματικός του πολεμικού στόλου και υπηρετεί πάνω στη ναυαρχίδα, που κατά σύμπτωση ονομάζεται «Ηρακλής». Όσο για τη μάχη, είναι το λιγότερο ομηρική. Ο δαιμόνιος Υδραίος δεν σταματά εκεί: τώρα εξαπολύει κυνηγητό με σκοπό την ανεύρεση του ανθρώπου που είναι για τους Ισπανούς το κλειδί για την κατάπνιξη της επανάστασης, του Ισπανού Ρομαρότο, ο οποίος ηγείται μεγάλου ισπανικού στόλου. Τον ξετρυπώνει σε πλωτό ποταμό και ξεκινά έτσι η δεύτερη μεγάλη ναυμαχία κατά των Σπανιόλων, η Μάχη Αρόγιο ντε λα Τσίνα, στις 28 Μαρτίου 1814. Ο Υδραίος ηγείται τώρα ως κυβερνήτης ενός μικρού βοηθητικού σκάφους, του «Τρινιδάδ», αγωνίζεται ωστόσο με αυταπάρνηση. Η ναυμαχία αποδεικνύεται πανωλεθρία για τον επαναστατικό στόλο, όταν θα εμφανιστεί ο δεύτερος ήρωάς μας, ο Σπύρου, για να δείξει ότι οι Έλληνες ξέρουν να μάχονται, ξέρουν όμως και να πεθαίνουν για τη λευτεριά. Αντί να παραδοθεί στον υπέρτερο εχθρό, μετατρέπει τη μικρή φελούκα του «Κάρμεν» σε φλεγόμενη τορπίλη και πέφτει με ορμή πάνω στον ισπανικό στόλο. Βρίσκει ηρωικό θάνατο, έχοντας πρωτύτερα φυγαδεύσει όλους τους ναύτες του. Η πράξη αυτοθυσίας του προκαλεί ανείπωτο θαυμασμό στους επαναστάτες, οι οποίοι μόλις κατέκτησαν την ανεξαρτησία τους έδωσαν το όνομα του έλληνα καπετάνιου σε ανιχνευτικό και αργότερα σε πολεμικό σκάφος. Εικάζεται ότι ο Κολμανιάτης πρέπει να είδε την έκρηξη, καθώς το «Τρινιδάδ» έπλεε κοντά στο «Κάρμεν» του Σπύρου. Παρά τον αποδεκατισμό και την ολοκληρωτική καταστροφή, ο Υδραίος γλιτώνει για άλλη μια φορά τη ζωή του. Η επόμενη αναφορά του ονόματός του θα είναι στο Μοντεβιδέο, όπου «η γενναιότης και η μέχρι απερισκεψίας ορμητικότης του έκαναν θαύματα». Πέρα από την αξιοζήλευτη ναυτοσύνη και το υψηλό του φρόνημα, ο Κολμανιάτης ήταν και καλός στα λόγια, αφού όπως μαθαίνουμε «Τη στρατιωτική του επιτυχία στεφάνωσε και σημαντικότερη διπλωματική, γιατί κατόρθωσε να προσεταιρισθή υπέρ των Αργεντινών, τον αξιόμαχο στρατό και στόλο του αντιπάλου», όπως γράφει χαρακτηριστικά η «Ναυτική Ελλάς».

Τελευταία χρόνια

Ο υδραίος αξιωματούχος του Πολεμικού Ναυτικού της Αργεντινής ρίζωσε στη χώρα και όταν ξέσπασε ο πόλεμος κατά της Βραζιλίας, ανήκε πια στο ανώτερο επιτελείο του στόλου ως υποναύαρχος. Μπαρουτοκαπνισμένος και έμπειρος, πολεμούσε μέχρι και το 1828, μετρώντας οχτώ ναυμαχίες το 1826, δέκα το 1827 και τρεις το 1828. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στις ναυμαχίες της Κολόνια κατά της φρεγάτας «Εμπερατρίζ» του Βασιλείου της Βραζιλίας και ως καπετάνιος του «Χενεράλ Μπαλκάρσε» στη Ναυμαχία του Τζουνκάλ. Το 1827 η κυβέρνηση της Αργεντινής του απένειμε το ασημένιο μετάλλιο τιμής. Όπως μαθαίνουμε από την εφημερίδα της ομογένειας της Νοτίου Αμερικής «Πατρίς» στις 6 Ιανουαρίου 1957: «Ότε επανήλθε νικητής στο Βουένος Αϊρες, κυβερνήτης της φρεγάδας ‘‘Αυτοκράτειρα’’, το 1828, ετιμήθη με το παράσημο του Τάγματος της Αργυράς Ασπίδος. Έκτοτε, πολεμικά της Αργεντινής, σχολαί και οδοί πόλεων και κωμοπόλεων φέρουν το όνομά του». Ο Νικόλαος Κολμανιάτης έφτασε πράγματι μέχρι τον βαθμό του υποναύαρχου (αποστρατεύτηκε ναύαρχος) και πέθανε στη δεύτερη πατρίδα του στις 24 Αυγούστου 1866, σε προχωρημένη ηλικία 82 ετών, έχοντας πάρει μέρος σε αμέτρητες ναυμαχίες για χάρη της Αργεντινής. Απογόνους δεν φαίνεται να άφησε. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, η κυβέρνηση της Αργεντινής έστειλε το 1937 με το πολεμικό «Σαρμιέντο» την ορειχάλκινη πλάκα με τη μορφή του υδραίου ήρωα που εντοιχίστηκε στο μνημείο που βρίσκεται στο λιμάνι της Ύδρας, δίπλα στη Σχολή Εμποροπλοιάρχων. Τον Νοέμβριο του 1949, η Εβίτα Περόν έστειλε άλλη μια χάλκινη προτομή του Χόρχε που φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο και Μουσείο της Ύδρας (ΙΑΜΥ). Ήδη από το 1890 βέβαια το όνομά του είχε δοθεί σε τορπιλάκατο του Πολεμικού Ναυτικού, ενώ σήμερα σχολείο, ναυτική σχολή και δύο δρόμοι στο Μπουένος Άιρες θυμίζουν στους ντόπιους ποιος ήταν ο Έλληνας που τόσο πολέμησε για την ελευθερία τους… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr