Ακριβώς 48 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από εκείνη την ιστορική ημέρα. Ήταν Τρίτη 3 Σεπτεμβρίου του 1974. Ο Ανδρέας Παπανδρέου έχοντας επιστρέψει μόλις πριν από δυόμιση εβδομάδες στην Ελλάδα, βρίσκεται τώρα κλεισμένος σε ένα από τα δωμάτια του ξενοδοχείου «King’s Palace», στο κέντρο της Αθήνας, και διαβάζει προσεκτικά ένα επτασέλιδο κείμενο που του έχει δακτυλογραφήσει την προηγούμενη νύκτα η στενή συνεργάτης του, Αγγέλα Κοκκόλα.
Αφού κάνει τις απαραίτητες διορθώσεις, κατεβαίνει λίγο αργότερα στην αίθουσα εκδηλώσεων του ξενοδοχείου που τον περιμένουν δημοσιογράφοι, συνοδοιπόροι του ομοϊδεάτες και πλήθος κόσμου, προκειμένου να αναγνώσει τις 2.419 λέξεις της «Διακήρυξης βασικών αρχών και στόχων του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος» όπως ανέφερε ο σχετικός τίτλος της πρώτης σελίδας. Το κείμενο διαπνέεται από την προτροπή για «εθνική ανεξαρτησία», «λαϊκή κυριαρχία», «κοινωνική απελευθέρωση» και «δημοκρατία». Το ΠΑΣΟΚ, μόλις είχε γεννηθεί και στα χρόνια που ακολούθησαν θα αναδεικνυόταν σ’ ένα από τα δύο κυρίαρχα κόμματα του μεταπολιτευτικού σκηνικού, μαζί με τη Νέα Δημοκρατία.
Από τον θρίαμβο του 48% του 1981, στο ντροπιαστικό 4,68% του 2015
Το σοσιαλδημοκρατικό κίνημα γνώρισε γρήγορα ευρεία απήχηση. Στις εκλογές του 1977 αναδεικνύεται αξιωματική αντιπολίτευση και τον Οκτώβριο του 1981, έχοντας ως κεντρικό σύνθημα τη λέξη «Αλλαγή», καταλαμβάνει την εξουσία με ποσοστό 48,06%.
Η πολιτική που άσκησε ο Ανδρέας Παπανδρέου τα επόμενα οκτώ χρόνια, κατά πολλούς βελτίωσε σημαντικά το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων. Κατ’ άλλους έθεσε τις βάσεις μιας καταστροφικής πορείας, που μας οδήγησε την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα στην οικονομική κατάρρευση και στα μνημόνια, με αποτέλεσμα ο λαός να τιμωρήσει το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, δίνοντάς του ένα ντροπιαστικό ποσοστό της τάξης του 4,68%, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να καταλάβει την τελευταία θέση από τους επτά πολιτικούς σχηματισμούς που μπήκαν εκείνο το έτος στη Βουλή. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η πολιτική του Ανδρέα Παπανδρέου, συνέβαλλε καταλυτικά στην πορεία του τόπου.
Σήμερα, 48 χρόνια από την πολιτική πράξη γέννησης του ΠΑΣΟΚ, την οποία το κίνημα (με το υβριδικό όνομα ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ πλέον και υπό τον Νίκο Ανδρουλάκη στην ηγεσία) τιμά με σειρά εκδηλώσεων στο Ζάππειο Μέγαρο, θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε το μεταρρυθμιστικό έργο του λαοπρόβλητου ηγέτη κατά τα πρώτα χρόνια που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας.
Ανδρέας Παπανδρέου: Άριστος γνώστης της ανθρώπινης ψυχολογίας
Τόσο οι κατά καιρούς συνεργάτες του αείμνηστου Ανδρέα Παπανδρέου όσο και οι μελετητές του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ εντός και εκτός Ελλάδος, συμφωνούν πως ήταν ένας πολιτικός με ικανότητα των μοιρών τακτικών ελιγμών, ο οποίος πάντα κινήθηκε με στρατηγικό τρόπο στη βάση ορθολογικών επιλογών.
Ως άριστος γνώστης της ανθρώπινης ψυχολογίας, χρησιμοποίησε την συνθηματολογία ως «μία υπολογισμένη και καλά μελετημένη τακτική. Πρώτα – πρώτα, ήταν σε θέση να διαισθάνεται τι θέλει να ακούσει ο ακροατής. Ύστερα, είχε διαπιστώσει ότι στην Ελλάδα η πιθανότητα να αποκτήσει κάποιος δημοσιότητα ήταν η εκπροσώπηση απόψεων με τρόπο που να διεγείρει και να συγκινεί, ιδιαίτερα σε θέματα που το συναισθηματικό στοιχείο είναι πολύ έντονο» σημείωνε γι’ αυτόν ο αείμνηστος βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας και δημοσιογράφος, Παύλος Μπακογιάννης στο βιβλίο του «Η ανατομία της ελληνικής πολιτικής» (εκδόσεις Παπαζήσης).
Φιλολαϊκά οικονομικά μέτρα: Αύξηση μισθών ανάλογα με τον πληθωρισμό
Η πρώτη σημαντική ενέργεια της κυβέρνησης Παπανδρέου το 1981 ήταν η λήψη μέτρων για την αναδιανομή του εισοδήματος. Οι προγραμματικές δηλώσεις που ανέγνωσε στη Βουλή στις 22 Νοεμβρίου 1981 περιείχαν πλειάδα φιλολαϊκών μέτρων που αφορούσαν όλες τις κατηγορίες φορολογουμένων: αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή (ΑΤΑ) μισθών και ημερομισθίων ανά τετράμηνο που θα είναι ίση με τον πληθωρισμό του συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, αύξηση του κατώτατου αφορολόγητου ορίου, αύξηση φορολογικών απαλλαγών, αναμόρφωση του συνταξιοδοτικού καθεστώτος των αγροτών, σταδιακή αναπροσαρμογή των κατώτατων ορίων συντάξεων προς τα πάνω για να φθάσουν όλοι οι συνταξιούχοι σ’ ένα κοινωνικά παραδεκτό όριο διαβίωσης και βέβαια αθρόες «κοινωνικοποίησης εταιρειών» όπως αποκλήθηκαν (ήτοι κρατικοποιήσεις). Το τελευταίο αυτό μετρό τρόμαξε αρχικά τον ιδιωτικό τομέα, αλλά γρήγορα ξεχάστηκε.
Ο μετέπειτα υπουργός Οικονομικών Γεράσιμος Αρσένης (ο επονομαζόμενος «τσάρος της Οικονομίας» καθώς διατηρούσε παράλληλα και τη θέση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος) έγραψε γι’ αυτή την πολιτική παροχών: «από τη μία μιλούσαμε για καμένη γη και από την άλλη δίναμε παροχές σε όλους. Κάτω από την πίεση της υλοποίησης των προεκλογικών υποσχέσεων, ακολουθήθηκε επεκτατική εισοδηματική και δημοσιονομική πολιτική, που είχε ως αποτέλεσμα την επιβάρυνση του κόστους παραγωγής. Αυτά τα θέματα δεν συζητήθηκαν σε πολιτικό και υπουργικό επίπεδο».
Η πολιτική παροχών είχε επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία, που έγιναν αντιληπτές άμεσα από αρκετά στελέχη της κυβέρνησης. Ο υπουργός Συντονισμού Απόστολος Λάζαρης προειδοποιούσε τον πρωθυπουργό ότι η αύξηση των αμοιβών του 1982 χωρίς παράλληλη αύξηση της παραγωγικότητας ήταν μέγα λάθος. Ο Ανδρέας, κατά την προσφιλή τακτική του, συμφώνησε λεκτικά με τον υπουργό, για να μην του χαλάσει το χατίρι, αλλά… συνέχισε τις παροχές.
Καθιέρωση του πολιτικού γάμου παρά τις αντιδράσεις της Εκκλησίας
Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου προχώρησε σε μια σειρά από τομές για την ελληνική κοινωνία, αρκετές εκ των οποίων συμπεριλαμβάνοντας στις προεκλογικές διακηρύξεις. Καταρχάς καθιέρωσε τον θεσμό του πολιτικού γάμου, με τον νόμο 1250 του 1982. Μέσω αυτού, καθιστούσε ίσου κύρους τον πολιτικό με τον θρησκευτικό γάμο, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι η προοδευτική διανόηση της εποχής επιθυμούσε την υποχρεωτικότητα του πολιτικού και εάν ήθελε να μπορεί κάποιος να τελέσει και θρησκευτικό. Αυτό όμως όπως αντιλαμβάνεται κανείς θα προκαλούσε τη μήνη της Εκκλησίας και δεν προχώρησε. Ήδη με την προαιρετική επιλογή του πολιτικού γάμου η Ιερά Σύνοδος και ο τότε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σεραφείμ αντιδρούσε έντονα.
Ο πρώτος πολιτικός γάμος στη χώρα μας τελέστηκε 18 Ιουλίου 1982 στο χωριό Φραντάτο της Ικαρίας, μεταξύ της ντόπιας Σταματούλας Πλακίδα και του Δημήτρη Μαύρου από τη Νάξο. Ωστόσο σε επίπεδο δημοφιλίας, ο θρησκευτικός γάμος μέχρι και την αλλαγή του αιώνα αποτελούσε σχεδόν κανόνα. Μόλις τον Αύγουστο του 2013 οι πολιτικοί γάμοι ξεπέρασαν για πρώτη φορά τους θρησκευτικούς (51,8% έναντι 48,2%).
Καταργήθηκε η ποινική δίωξη για μοιχεία
Στην ταινία «Η βίλα των οργίων», ο πρωταγωνιστής Λάμπρος Κωνσταντάρας οδηγείται στο αστυνομικό τμήμα τυλιγμένος μονάχα με ένα σεντόνι, καθώς έχει συλληφθεί για μοιχεία. Ναι, η μοιχεία για να γνωρίζουν οι νεότεροι, αποτελούσε ποινικό αδίκημα και οι εμπλεκόμενοι συλλαμβάνονταν. Αυτό καταργήθηκε τον Ιούλιο του 1982, όταν η Βουλή των Ελλήνων υπερψήφισε το νομοσχέδιο για την κατάργηση του συγκεκριμένου ποινικού αδικήματος.
Όπως ανέφερε το σημείωμα που αφορούσε το άρθρο 6 του νόμου 1271/1982 «το άρθρο 357 του Ποινικού Κώδικα για τη μοιχεία καταργείται. Δικογραφίες που εκκρεμούν για παραβάσεις του άρθρου 357 του Ποινικού Κώδικα τοποθετούνται στο αρχείο με πράξη του αρμόδιου εισαγγελέα και τα διωκτικά έγγραφα που έχουν εκδοθεί επιστρέφονται ανεκτέλεστα. Οι καταδικαστικές αποφάσεις για μοιχεία που έχουν εκδοθεί μέχρι την ισχύ αυτού του νόμου και οι ποινές που επιβλήθηκαν με αυτές σύμφωνα με το άρθρο 357 του Ποινικού Κώδικα διαγράφονται από το ποινικό μητρώο και διατάσσεται η καταστροφή των σχετικών δελτίων».
Καταργήθηκε η προίκα της νύφης προς τον γαμπρό
Να σημειωθεί επίσης ότι στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού του οικογενειακού Δικαίου, καθιερώθηκε επίσης και το συναινετικό διαζύγιο, ενώ καταργήθηκε και ο θεσμός της προίκας με τον νόμο 1329/83. Ως προίκα νοούνταν από νομικής άποψης ένα σύνολο περιουσιακών στοιχείων που μεταβίβαζαν πριν το γάμο, είτε η ίδια η νύφη, είτε οι συγγενείς της, στον γαμπρό.
Ο θεσμός, που έχει της ρίζες του στην αρχαιότητα με σκοπό την οικονομική εξασφάλιση των γυναικών αλλά και την υλική τους συμβολή στην νέα τους οικογένεια καθώς δεν είχαν συνήθως εισόδημα από έμμισθη εργασία. Τα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργούσε στις οικογένειες που δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν οικονομικά στις απαιτήσεις του θεσμού, σε συνδυασμό με τους αγώνες για τη διασφάλιση της ισότητας των φύλων είχαν οδηγήσει σε αντιδράσεις εναντίον του θεσμού ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα.
Επέρχεται η ισότητα μεταξύ των δύο φύλων
Σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1975 «όλοι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου». Στην πράξη όμως, υπήρχαν σοβαρά νομικά κενά προκειμένου να εκπληρωθεί η βούληση του νομοθέτη. Αυτά ακριβώς τα και να επιχείρησε να καλύψει η κυβέρνηση Παπανδρέου τους πρώτους μήνες της θητείας της.
Στον κυβερνητικό απολογισμό της πρώτης τετραετίας (1981 – 1985) αναφερόταν χαρακτηριστικά πως «αλλάξαμε ριζικά το οικογενειακό δίκαιο που κρατούσε αναχρονιστικό τον θεσμό της οικογένειας και υποτιμούσε την Ελληνίδα». Μεταξύ άλλων, κατοχυρώθηκε το δικαίωμα στην εργασία και για τα δύο φύλα με την εφαρμογή της αρχής της ισότητας, υπήρξαν προϋποθέσεις για ίση πρόσβαση στην απασχόληση, ίση αμοιβή για ίσης αξίας εργασία (αν και στην πράξη δεν εφαρμόστηκε ευρέως) και άρση των επαγγελματικών διακρίσεων.
Συν τοις άλλοις επικυρώθηκε η Διεθνής Σύμβαση αρ. 103 για την προστασία της μητρότητας (την οποία η Ελλάδα δεν είχε επικύρωση από το 1952), η Διεθνής Σύμβαση αρ. 122 για την πολιτική της απασχόλησης ανεξάρτητα από φύλο, φίλοι και θρησκεία, η Διεθνής Σύμβαση αρ. 111 για την απαγόρευση διακρίσεων στην απασχόληση και στο επάγγελμα και αυξήθηκε η άδεια μητρότητας στον ιδιωτικό τομέα από 12 σε 14 εβδομάδες.
Αναγνώριση όλων των αντιστασιακών οργανώσεων
Το ΠΑΣΟΚ προχώρησε επίσης επί διακυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, στην επίσημη αναγνώριση όλων των αντιστασιακών οργανώσεων που έδρασαν κατά την περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα, πολλές από τις οποίες (όπως για παράδειγμα το ΕΑΜ) δεν αναγνωρίζονταν μέχρι τον Αύγουστο του 1982, λόγω της σύνδεσης τους με το ΚΚΕ και του ρόλου τους στον Εμφύλιο Πόλεμο του 1946 – 1949. Ήταν μια πολιτική κίνηση με ιδιαίτερη συμβολική αλλά και πρακτική σημασία.
Στο συμβολικό επίπεδο η αναγνώριση των αντιστασιακών οργανώσεων ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για την επούλωση των πληγών του Εμφυλίου πολέμου και για την συμφιλίωση των δύο πλευρών. Σε πρακτικό επίπεδο είχε επίσης σημαντικές επιπτώσεις, καθώς Έλληνες κομμουνιστές που διέμεναν σε διάφορες χώρες της ανατολικής Ευρώπης και της Σοβιετικής Ένωσης και δεν είχαν ελληνική ιθαγένεια, μπόρεσαν να επιστρέψουν νόμιμα στη χώρα.
Υπέρ του νομοσχεδίου είχαν ψηφίσει το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ, ενώ η Νέα Δημοκρατία μετά την σύντομη ομιλία του τότε αρχηγού της Ευάγγελου Αβέρωφ, αποχώρησε από την αίθουσα, πλην του βουλευτή και πρώην πρωθυπουργού Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ο οποίος αφού στηλίτευσε τη στάση των ομοϊδεατών του, ψήφισε υπέρ της συνολικής αναγνώρισης της Εθνικής Αντίστασης.
Αλλαγές στο χώρο του συνδικαλισμού
Σημαντικές μεταρρυθμίσεις πραγματοποιήθηκαν επί ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του 1980 και στο χώρο της εργασίας και του συνδικαλισμού, με τα νέα νομοθετήματα να αλλάζουν τον τρόπο λειτουργίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων και στα τρία επίπεδα οργάνωσής της (συνδικάτα, ομοσπονδίες, συνομοσπονδίες). Η καθιέρωση της απλής αναλογικής ως αποκλειστικού συστήματος εκλογής των οργάνων των συνδικαλιστικών οργανώσεων επρόκειτο πάντως να αποβεί δυσλειτουργική και να κατηγορηθεί ως υπαίτια για πολλά προβλήματα στον χώρο του συνδικαλισμού.
Όσον αφορά την εργατική νομοθεσία ξεχωρίζουν επίσης η κατοχύρωση της πενθήμερης εργασίας, του 40ωρου και των τεσσάρων εβδομάδων άδειας. Ακόμη, ορίστηκε πλαφόν 2% για τις απολύσεις, θεσπίστηκε η συμμετοχή των εργαζομένων στα Διοικητικά Συμβούλια των δημοσίων επιχειρήσεων, κηρύχθηκε παράνομο το λοκ άουτ και ενισχύθηκε το απεργιακό δικαίωμα. Και αναμφισβήτητα στα θετικά συγκαταλέγεται η θέσπιση του Ανωτάτου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) προκειμένου να είναι αδιάβλητες οι προσλήψεις – όπου εφαρμόστηκε.
Η αποτυχία των αγροτικών συνεταιρισμών
Στον αγροτικό χώρο, ο Ανδρέας Παπανδρέου θέλησε επίσης να προβεί σε μεταρρυθμίσεις. Μια από τις σημαντικότερες ήταν η θεσμοθέτηση των συνεταιρισμών. Ο τρόπος λειτουργίας τους ωστόσο, συνάντησε πολλά προβλήματα και αντιδράσεις. Δέκα πέντε χρόνια αργότερα οι επιτελείς του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος θα παραδεχθούν ότι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί υπήρξαν αποτυχία.
Η επιτυχία του Εθνικού Συστήματος Υγείας
Στον αντίποδα, ένας από τους πιο επιτυχημένους και ταυτόχρονα πιο δημοφιλείς θεσμούς που εισήγαγε το ΠΑΣΟΚ, ήταν το Εθνικό Σύστημα Υγείας, το γνωστό ΕΣΥ. Εμπνευσμένο από το αγγλικό πρότυπο και θεωρούμενο ως βασικό δείγμα γραφής μιας σοσιαλιστικής κυβέρνησης, το ΕΣΥ υλοποιήθηκε σταδιακά υπό την εποπτεία του αείμνηστου υπουργού Υγείας Γεώργιου Γεννηματά, ο οποίος τύγχανε ευρύτερης αποδοχής.
Το ΕΣΥ ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1983 με τον νόμο 1397 και σκοπός του ήταν η ιατροφαρμακευτική και νοσηλευτική κάλυψη των αναγκών του ελληνικού πληθυσμού και όσων διαμένουν στην Ελλάδα, μέσω της παροχής δωρεάν υπηρεσιών. Βάσει των ψηφισμένων διατάξεων, «οι υπηρεσίες υγείας οφείλουν να παρέχονται απρόσκοπτα και ισότιμα σε όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από την οικονομική, κοινωνική και επαγγελματική τους κατάσταση μέσα από ένα ενιαίο και αποκεντρωμένο Εθνικό Σύστημα Υγείας».
Αιχμή του συστήματος ήταν και είναι μέχρι σήμερα η δημιουργία Κέντρων Υγείας, περιφερειακών και νομαρχιακών Νοσοκομείων ανά την επικράτεια.
Η καθιέρωση των ΚΑΠΗ
Για τα «περήφανα γηρατειά» όπως τα αποκαλούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου, προβλέφθηκε η δημιουργία Κέντρων Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ). Ιδρύθηκαν το 1984 και αναπτύχθηκαν σταδιακά μέσω των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Σκοπός της ίδρυσής τους ήταν η πρόληψη ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων των ηλικιωμένων, η συνεργασία του κοινωνικού συνόλου και των ειδικών φορέων σχετικά με τα προβλήματα των ηλικιωμένων, καθώς επίσης και η υγειονομική πρόληψη των ατόμων της τρίτης ηλικίας.
Ο έλεγχος του κράτους και οι αθρόες προσλήψεις στο Δημόσιο
Καίριας σημασίας ήταν την ίδια ώρα ο έλεγχος του κράτους, που ξεκίνησε από την επόμενη κιόλας ημέρα που ο Ανδρέας Παπανδρέου ορκίστηκε πρωθυπουργός. Όπως τονίζει ο ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ (Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής) Θάνος Βερέμης στο βιβλίο του «Ανδρέας Παπανδρέου – Μια ιστορία» (εκδόσεις «Καθημερινή»), «η έφοδος του ΠΑΣΟΚ για τον έλεγχο του κράτους υπήρξε εντυπωσιακή. Τον πρώτο χρόνο στην εξουσία αντικαταστάθηκαν οι υψηλά ιστάμενοι στην δημοσιοϋπαλληλική ιεραρχία, δηλαδή γενικοί γραμματείς υπουργείων, διευθυντές οργανισμών και νομάρχες.
Παράλληλα το ΠΑΣΟΚ φρόντισε να αποκαταστήσει τους ανθρώπους του με αθρόες προσλήψεις στο Δημόσιο. Ανάμεσα στο 1981 και το 1988 ο αριθμός των εργαζομένων στο Δημόσιο εξαπλασιάστηκε.
Έως το τέλος του 1985 είχαν προστεθεί 224.000 άτομα στον δημόσιο τομέα. Παρά το γεγονός ότι το Δημόσιο υπήρξε πάντοτε στόχος προεκλογικών υποσχέσεων, το ΠΑΣΟΚ ξεπέρασε κάθε προηγούμενο στην πραγματοποίηση των υποσχέσεων αυτόν. Δεν είναι συνεπώς περίεργο ότι η περιλάλητη ανεξαρτησία του κράτους από τα κόμματα είναι αδύνατη στην χώρα μας. Εξίσου αδύνατη είναι και είσοδος της αριστείας και της αξιοκρατίας σε ένα σύστημα πελατειακής γραφειοκρατίας. Οι κοινωνικοοικονομική πολιτική του Ανδρέα αύξησε τα έξοδα του κράτους το 1982 – 1988 κατά 40% ενώ το 1975 – 1981 είχαν αυξηθεί κατά 28%.
Το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 433% σε σύγκριση με το 106% της ΝΔ (σ.σ. του Κωνσταντίνου Καραμανλή) την προηγούμενη εξαετία. Η στρατηγική του ΠΑΣΟΚ δεν άλλαξε τα δομικά χαρακτηριστικά της οικονομίας, την φοροδιαφυγή, τον παρασιτισμό και την αύξηση του αριθμού των μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων. Σαράντα προβληματικές εταιρείες περιήλθαν στο δημόσιο, με νέες διοικήσεις που βέβαια προήλθαν από τις τάξεις των κομματικών φίλων. Σε μικρό χρονικό διάστημα τα χρέη τους αυξήθηκαν κατακόρυφα και η απόδοσή τους επιδεινώθηκε».
Καθιέρωση του μονοτονικού στην εκπαίδευση
Σημαντικές ήταν τέλος οι τομές στην εκπαίδευση, με την ίδρυση των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων από τα Γυμνάσια στα Λύκεια, τη δημιουργία μεταλυκειακών κέντρων και σχολών του ΟΑΕΔ, και την ίδρυση νέων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (σε Αιγαίο, Ιόνιο και Θεσσαλία). Συν τοις άλλοις όμως καταργήθηκε και το πολυτονικό σύστημα.
Η κατάργηση έγινε μέσω τροπολογίας που κατατέθηκε αιφνιδιαστικά στη Βουλή τον Ιανουάριο του 1982 με αποτέλεσμα η Νέα Δημοκρατία να αποχωρήσει. Ο εισηγητής από την πλευρά της συμπολίτευσης Στέφανος Τζουμάκας, προκειμένου να πείσει το Σώμα να υπερψηφίσει την τροπολογία τόνισε πως όσον αφορά το γλωσσικό μας σύστημα «σήμερα υπάρχουν στη σχολική νεοελληνική γραμματική πέντε γενικοί κανόνες τονισμού, επτά για τον τονισμό των αντωνυμιών και των ονομάτων και πέντε για τα ρήματα. Και όλα αυτά βέβαια με τις εξαιρέσεις τους. Σύμφωνα με στατιστικές που έχουν γίνει, οι μαθητές του Δημοτικού και του Γυμνασίου χρειάζονται περίπου 6.000 ώρες, για να διδαχθούν τα πνεύματα και τους τόνους.
Η κοινή γνώμη και εκπαιδευτικές οργανώσεις, όπως ΟΛΜΕ, η ΔΟΕ, η ΟΙΕΛΕ, συγγραφείς, γλωσσολόγοι και ιδρύματα συμφωνούν στην καθιέρωση του μονοτονικού. Εφημερίδες των Αθηνών και περιοδικά έχουν εισαγάγει το μονοτονικό, όπως το Έθνος, η Εγνατία της Θεσσαλονίκης, η Ελευθεροτυπία, η Καθημερινή, ο Ταχυδρόμος, το Αντί και το Βήμα, που φιλοξενεί άρθρα στο μονοτονικό».
