Για 86η φορά ανοίγει σήμερα τις πύλες της στο κοινό η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκη, η μεγαλύτερη ετήσια εμπορική έκθεση όχι μονάχα της Ελλάδας αλλά ολόκληρης της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, που πραγματοποιείται κάθε αρχές φθινοπώρου από την Helexpo, στο Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο της συμπρωτεύουσας. Είθισται να εγκαινιάζεται από τον εκάστοτε πρωθυπουργό και αποτελεί σημαντικό πολιτικοοικονομικό γεγονός.
Όλα ξεκίνησαν το μακρινό 1926. Έχουν περάσει μόλις τέσσερα χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και η καθημαγμένη Ελλάδα προσπαθεί να ορθοποδήσει αλλά και να μεριμνήσει για τη στοιχειώδη διαβίωση των περίπου ενάμιση εκατομμυρίου προσφύγων που έχουν φτάσει κατατρεγμένοι από την αντίπερα όχθη του Αιγαίου και την τουρκική ενδοχώρα.
Ένας καθηγητής ζωολογίας ρίχνει την ιδέα
Η ιδέα για τη δημιουργία μιας «διεθνούς ετήσιας εμποροπανηγύρεως» στη σημαντικότερη πόλη της βορείου Ελλάδας ανήκε στον καθηγητή ζωολογίας του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και αντιβενιζελικό βουλευτή, Νικόλαο Γερμανό (σ.σ. το επίθετό του οφείλεται στο γεγονός ότι σπούδασε στη Γερμανία, ενώ ο πατέρας του έφερε το επώνυμο Λιόλιος).
Απρίλιο του 1925, ο 65χρονος καθηγητής υποβάλλει το σχετικό αίτημα στους αρμόδιους φορείς της πολιτείας, έχοντας τη στήριξη τοπικών φορέων και επιχειρηματιών της βορείου Ελλάδας.
Το υπουργείο Οικονομικών δίνει το «πράσινο» φως μέσα σε δύο ημέρες
Η έγκριση δόθηκε σε μόλις δύο εικοσιτετράωρα. Στις 30 Απριλίου ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας της κυβέρνησης Μιχαλακόπουλου, Κωνσταντίνος Σπυρίδης του στέλνει την εξής επιστολή: «Εἰς ἀπάντησιν τῆς ὑμετέρας ἀπὸ 28ης ᾿Απριλίου ἐ. ἔ. αἰτήσεως, περὶ χορηγήσεως ἀδείας πρὸς Οργάνωσιν Διεθνοῦς Ἐμπορικῆς Πανηγύρεως ἐν Θεσσαλονίκῃ κατὰ τὸν προσεχῆ Σεπτέμβριον, δηλοῦμεν ὑμῖν ὅτι ἀποδεχόμεθα κατ᾽ ἀρχὴν τὴν ὀργάνωσιν τῆς Ἐκθέσεως ταύτης, ἐφ’ ὅσον ἤθελεν ἐξασφαλισθῇ ἐκ τῶν προτέρων ἡ ἐπιτυχὴς ἐμφάνισις τῆς πρώτης ταύτης ἐν ῾Ελλάδι Ὀργανουμένης Διεθνοῦς Ἐμπορικῆς ᾿Αγορᾶς καὶ ὑφ’ οὓς ὅρους ἐκθέτετε ἐν τῇ ἀναφορᾷ σας, ἐπιφυλασσόμενοι νὰ προβῶμεν εἰς τὸν καταρτισμὸν ἐποπτικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἐκθέσεως καὶ τὸν καθορισμὸν τῶν λεπτομερειῶν τῆς ὀργανώσεως αὐτῆς».
Το πρώτο διοικητικό συμβούλιο
Προσμετρώντας μια σειρά από πολιτικούς και στρατιωτικούς λόγους, η ελληνική κυβέρνηση εκτίμησε ότι θα έπρεπε να ενθαρρυνθούν οι αναπτυξιακές δραστηριότητας στη βόρεια Ελλάδα και ειδικότερα στην στρατηγική πόλη της Θεσσαλονίκης. Έτσι με τον νόμο 5184 ιδρύεται ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) με πρώτο πρόεδρο τον διευθυντή της Εθνικής Τράπεζας Διομήδη Βαρλαμίδη και γενικό διευθυντή τον εμπνευστή του εγχειρήματος, Νικόλαο Γερμανό.
Το ιδρυτικό συμβούλιο της Έκθεσης απάρτιζαν επίσης ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Πέτρος Συνδίκας, ο διευθυντής του εντύπου «Ταχυδρόμος Βορείου Ελλάδος» Νικόλαος Δαρβέρης, ο διευθυντής της Ηλεκτρικής Εταιρείας Βασίλης Δημητρίου, ο διευθυντής της εφημερίδας «Μακεδονικά Νέα» Πέτρος Λούβαρης και οι έμποροι Μικές Μαυροκορδάτος, Σ. Γεωργιάδης, Ζήσης Βέρος, Δημήτρης Kουκουμπάνης και Α. Kατσαρός.
Κυριακή 3 Οκτωβρίου 1926 κόβεται η κορδέλα των εγκαινίων
Τα εγκαίνια της πρώτης Δ.Ε.Θ. δεν πραγματοποιήθηκαν τελικά το 1925 αλλά έναν χρόνο αργότερα, την Κυριακή 3 Οκτωβρίου 1926 στο πεδίο ασκήσεων του Γ’ Σώματος Στρατού (Πεδίον του Άρεως), έναν χώρο συνολικής έκτασης 37.500 τ.μ., εκ των οποίων η Έκθεση κατέλαβε τα 7.000 τ.μ. (για να έχετε μια εικόνα σύγκρισης, σήμερα η ΔΕΘ καταλαμβάνει 180.000 τ.μ. εκ των οποίων τα 62.000 τ.μ. είναι στεγασμένα).
Εκεί έγιναν οι 14 από τις 15 προπολεμικές Δ.Ε.Θ. Ο αρχικός αριθμός των εκθετών έφθανε τους 600. Απ’ αυτούς οι 310 προέρχονταν από το εξωτερικό ενώ υπήρχαν και δύο κρατικές συμμετοχές, της Σοβιετικής Ένωσης και της Βουλγαρίας.
Εθνική υπερηφάνεια
Ανατρέχοντας σε δημοσιεύματα της εποχής, αυτό που μας έκανε εντύπωση ήταν το γεγονός ότι άπαντες αισθανόντουσαν εθνική υπερηφάνεια για την πραγματοποίηση της Έκθεσης.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το «Ελεύθερον Βήμα» της Δευτέρας 4 Οκτωβρίου 1926 στην πρώτη σελίδα, «ησθάνθημεν εθνικήν υπερηφάνειαν ως Έλληνες εκ των εντυπώσεων των ξένων διά την επιτυχίαν της εκθέσεως. […] Ύστερον από μίαν τραγικήν εθνικήν καταστροφήν, τέσσαρα μόλις έτη μετά την εισρροήν 1 ½ εκατομμυρίου προσφύγων, η Ελλάς ενεφανίσθη διά της εκθέσεως αυτής ότι είνε έθνος κατ’ εξοχήν σφριγών και άλκιμον, έθνος διαρκώς ανανεούμενον και ουδέποτε καμπτόμενον. Εδείξαμεν το μέτρον της δυναμικότητός μας και του πολιτισμού μας. […].
Η έκθεσις αυτή υπήρξε ταυτοχρόνως λίαν αποκαλυπτική δι’ ημάς τους Έλληνας πρώτους. Μας έκαμε να γνωρίσουμε αλλήλους, να ίδωμεν την έκτασιν της προόδου που επιτελείται εις την βιομηχανίαν και την αγνοούμεν ημείς πρώτοι. Τα εκτιθέμενα μηχανήματα των ελληνικών μηχανουργείων αφενός και τα άλλα προϊόντα της ελληνικής βιομηχανίας, έσυραν ενώπιόν μας ένα πέπλον, το πέπλον της αγνοίας του ιδίου εαυτού μας».
Μετά τη ΔΕΘ πάψαμε να είμαστε οι… καφενολογούντες Έλληνες
Και συνεχίζει το άρθρο: «Σήμερον το πρωί δεν είμεθα οι καφενολογούντες Έλληνες, οι μεμψιμοιρούντες, οι μισοκακόμοιροι. Είμεθα Έλληνες και αισθανόμεθα υπερηφάνειαν διά το έθνος μας όχι μόνον εκ λόγων ενδόξου παρελθόντος αλλά και διά την ειρηνικήν και προοδευτικήν δράσιν των ιδίων μας.
Δηλαδή την δράσιν των γεωργών μας, των εμπόρων μας, των βιομηχάνων μας και πόσον θα ηθέλομεν όλοι οι Έλληνες πολιτικοί και πολιτικάντησες και μάλιστα εκείνοι εξ αυτών οίτινες μέσα εις την άρνησιν των νομίζουν ότι ημπορούν ν’ αποτελματώσιν ένα λαόν με τόσον σφρίγος, με ζωήν με τόσην δημιουργικότητα, να ήρχοντο εδώ να ίδουν τους καρπούς της προόδου του».
«Εθνική νίκη» η πραγματοποίηση της Έκθεσης
Σε ανάλογο τόνο, ο γενικός διευθυντής της εφημερίδας «Μακεδονία» Αχιλλέας Καλεύρας στο φύλλο της 3ης Οκτωβρίου 1926 ανέφερε: «Την ημέρα των εγκαινίων της εκθέσεως την οποία ευνόησεν το υπέροχο κυανούν του ουρανού μας και το απαράμμιλον αίθριον της ατμόσφαιρας, όλοι οι Θεσσαλονικείς κι επισκέπται Έλληνες ενεφανίσθησαν συνειδητά υπερήφανοι.
Ο σεμνός στίβος της ελληνικής παραγωγής και της ελληνικής ειρηνικότητας επαρουσίασεν εις τα όμματα των ξένων έναν μέγιστον βαθμόν αποδόσεως εργασίας.
Ησθάνθημεν τον ελληνικόν παλμόν, ησθάνθημεν την Ελλάδα εις το περίπτερον του ελληνικού καπνού, την Ελλάδα με το υπέρτερον δημιουργικόν της σφρίγος εις την έγερσιν της Θεσσαλονίκης, εις την σύγχρονον δημιουργική κι εμπορικήν ενεργητικότητά της, εις το όλον κομψόν συγκρότημα της μικράς πόλεως των 15 ημερών (σ.σ. τόσο διήρκεσε η Έκθεση).
Η επιτυχία της εκθέσεως ήτο τοιαύτη, ώστε να ημπορεί τις, χωρίς υπερβολήν, να χαρακτηρίσει αυτήν εθνική νίκη».
Το περίπτερο – καλύβα με τα κολοκύθια στη στέγη
Πολύτιμες πληροφορίες για το πώς είχε στηθεί η 1η Έκθεση μας δίνει το λεύκωμα του διευθύνοντος συμβούλου της ΔΕΘ – Helexpo Α.Ε. Κυριάκου Ποζρικίδη, «75 χρόνια επί 15 ημέρες» που συνέγραψε μετά από τετραετή έρευνα αρχειακού υλικού. Όπως αναφέρεται, η μοναδική είσοδος της έκθεσης βρισκόταν επί της οδού Βασιλέως Γεωργίου. Είχε μήκος 15 μέτρα και ύψος 7 μέτρα, σχεδιασμένη από τους Θεσσαλονικείς αδελφούς Δημητριάδη.
Αριστερά της κεντρικής εισόδου βρισκόταν το περίπτερο του εποικισμού που ήταν μια καλύβα με 5 υπερμεγέθη κολοκύθια στη στέγη της. Μέσα στην καλύβα εξετίθεντο γεωργικά προϊόντα, ενώ υπήρχε και ανάγλυφος χάρτης της Μακεδονίας.
Από τα υπόλοιπα περίπτερα που ξεχώριζαν ήταν αυτό της εταιρίας «Σπάρτα», του οίκου «Παπαγεωργίου», ο οποίος είχε κτίσει ως εκθετήριο μια εκκλησία βυζαντινού ρυθμού, καθώς επίσης και του οίκου «Ζέο Λε Ζεν» ο οποίος παρουσίαζε σαπούνια, αρώματα, οδοντόπαστες και πούδρες.
Υπήρχαν επίσης αντιπροσωπείες αυτοκινήτων, γεωργικά μηχανήματα, εταιρία φρούτων και λαχανικών κτλ.
Το σπιτάκι με την αγελάδα
Μεγάλη ατραξιόν της πρώτης ΔΕΘ ήταν το μικρό ελβετικό σπιτάκι της Nestle το οποίο φιλοξενούσε μια αγελάδα. Οι επισκέπτες της εποχής, πρωτίστως λόγω της ανέχειας έκαναν ατέλειωτες ουρές προκειμένου να παραλάβουν ένα ποτήρι γάλα που μοίραζε η πολυεθνική εταιρεία στα παιδιά.
Στο περίπτερο της Nutricia, εξίσου πολυεθνικής επιχείρησης που ειδικεύεται στα βρεφικά παρασκευάσματα και τα θεραπευτικά τρόφιμα, μια όμορφη Ολλανδέζα ντυμένη με παραδοσιακό πράσινο φόρεμα και φακιόλι στο κεφάλι, καλωσόριζε τους επισκέπτες και τους παρουσίαζε για πρώτη φορά το γάλα σε σκόνη που βοηθούσε τις νέες μητέρες στον μητρικό θηλασμό.
Δωρεάν καρτ ποστάλ και μπύρα με μια δραχμή
Το κατάστημα Κούνιο διένειμε δωρεάν 8.000 καρτ ποστάλ της πόλης, ενώ στο περίπτερο των φαρμακευτικών προϊόντων της Παστέρ, παρουσιαζόταν η ριζική θεραπεία του σεξουαλικός μεταδιδόμενου νοσήματος της σύφιλης με βισμούθιο (salibsmall) και των ρευματισμών με τη ρευματόλη. Αξιοσημείωτο ήταν ακόμα στο περίπτερο του Φιξ.
Η μπύρα κόστιζε μια δραχμή το ποτήρι ενώ γίνονταν παράλληλα πολλές εκδηλώσεις, όπως αθλητικοί αγώνες, λεμβοδρομίες, παραστάσεις θιάσων, ενώ ως προάγγελος του φεστιβάλ κινηματογράφου, η οργανωτική επιτροπή διοργάνωσε προβολές κινηματογραφικών ταινιών με τη χορηγία της Dag Film Cie.
Φιλικός αγώνας Ηρακλή – Σλάβιας Σόφιας
Κορυφαία εκδήλωση στο πλαίσιο της ΔΕΘ ήταν η διεξαγωγή ποδοσφαιρικού αγώνα μεταξύ του Ηρακλή Θεσσαλονίκης και της Σλάβια Σόφιας. Το πρόγραμμα περιελάμβανε ακόμη παρελάσεις, ποδηλασίες, κατασκευή πύργου παρατηρητηρίου, πλήρη αναπαράσταση προσκοπικού στρατοπέδου, επιδείξεις πρώτων βοηθειών κτλ. Στην πρώτη Δ.Ε.Θ. είχαμε μάλιστα και την πανηγυρική έναρξη του εθνικού ελληνικού μελοδράματος με την όπερα Ερνάνης του μεγάλου Ιταλού συνθέτη Τζουζέπε Βέρντι.
Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός στην Ελλάδα
Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε ότι στη Διεθνή Έκθεση του 1926 στήθηκε και ο πρώτος ραδιοπομπός από τον καινοτόμο ηλεκτρολόγο μηχανικό Χρίστο Τσιγγιρίδη. Ήταν αυτός που εισήγαγε στη χώρα μας την τεχνογνωσία της μικροφωνικής εγκατάστασης. Τα πρώτα πειράματα τα έκανε το 1924 στο σπίτι του. Με έναν μετασκευασμένο ασύρματο της Γαλλικής Στρατιάς Ανατολής, ξεκίνησε να «παίζει» με τα μεσαία ραδιοκύματα. Ακροατές ήταν δύο φίλοι του.
Ο πομπός ισχύος 400W που έστησε το 1926 στη Δ.Ε.Θ. λειτούργησε μονάχα κατά τις ημέρες της Έκθεσης και εννοείται πως ήταν πειραματικός. Πρακτικά ο Τσιγγιρίδης βρισκόταν στον χώρο ως αντιπρόσωπος της γερμανικής εταιρείας Siemens & Halske (σ.σ. είχε ζήσει αρκετά χρόνια στη Γερμανία) πουλώντας μεγάφωνα και ενισχυτές. Δύο χρόνια αργότερα θα ξαναβρεθεί στη Δ.Ε.Θ. λειτουργώντας τον πρώτο ραδιοφωνικό σταθμό της Ελλάδας.
