Εδώ και πάρα πολλά χρόνια κυκλοφορεί ένας αστικός μύθος που θέλει τον φραπέ να γεννιέται τυχαία στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης, τον μακρινό Σεπτέμβριο του 1957.
Σύμφωνα με την διαδεδομένη αυτή ιστορία, που από πολλούς έχει γίνει πιστευτή καθώς εξακολουθεί παραδόξως να γράφεται, θέλει τον εκπρόσωπο της ελβετικής εταιρείας Nestle στην Ελλάδα Γιάννη Δρίτσα, να παρουσιάζει εκείνες της μέρες στο περίπτερο της Έκθεσης ένα νέο προϊόν για παιδιά, ένα σοκολατούχο ρόφημα που παρασκευαζόταν στιγμιαία.
Το μόνο που είχες να κάνεις ήταν να αναμείξεις το ρόφημα αυτό με γάλα σε ένα σέικερ και να το κουνήσεις καλά. Μέχρι εδώ όλα καλά.
Το «πείραμα» με το σέικερ
Από το σημείο αυτό όμως και μετά ξεκινά η μυθοπλασία. Υποτίθεται πως σ’ ένα διάλειμμα της Έκθεσης ο υπάλληλος Δημήτριος Βακόνδιος θέλησε να πιει μια κούπα με στιγμιαίο καφέ τύπου νες όπως το συνήθιζε, αλλά δεν έβρισκε ζεστό νερό. Οπότε, σκέφτηκε να χτυπήσει τον καφέ μαζί με κρύο νερό στο σέικερ και… ό,τι βγει.
Και ω του θαύματος, έτσι υποτίθεται ότι ανακαλύφθηκε ο φραπέ. Μάλιστα, ο «δημιουργός» του, φέρεται την ώρα που χτυπούσε τον καφέ, να λέρωσε και το σακάκι που φορούσε.
«Μου λέρωσε το κοστούμι, αλλά έτσι γεννήθηκε ο φραπές! Από την αρχή ο κόσμος τον είδε σαν αναψυκτικό. Λέγανε πως η μπίρα είναι μισό ποτήρι αφρός και κοστίζει 8 δραχμές. Αυτός ο καφές είναι επίσης μισός αφρός, αλλά κοστίζει 7 δραχμές», είχε πει πριν από χρόνια ο ίδιος ο Βακόνδιος σε συνέντευξή του.
Διαφήμιση… δύο μήνες πριν «ανακαλυφθεί»
Είναι χαρακτηριστικό ότι η εν λόγω ιστορία για την επινόηση του αφρώδους κρύου καφέ αναφερόταν μέχρι πρότινος και στο λήμμα «Φραπέ» της Wikipedia ως πραγματική, ενώ είχε υιοθετηθεί και από την ίδια τη Nestle που στην ελληνική έκδοση της ιστοσελίδας αναφερόταν διεξοδικά σ’ αυτή. Μόνο που το σενάριο χωλαίνει.
Στις εφημερίδας του Ιουλίου 1957, δύο μήνες δηλαδή πριν τα εγκαίνια της Δ.Ε.Θ. εκείνης της χρονιάς, είχε καταχωρηθεί διαφήμιση της γνωστής πολυεθνικής εταιρείας τροφίμων για τον φραπέ.
«Όταν κάνει πολύ ζέστη… Nescafe φραππέ. Σας ζωογονεί και κόψει τη δίψα!» ανέφερε.
Δυσεύρετα τα παγάκια
Απλώς εκείνη την εποχή δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένος αφού όσο κι αν ακούγεται στις μέρες μας παράδοξο, τα παγάκια ήταν δυσεύρετα. Περνούσε ο παγοποιός από τη γειτονιά και πουλούσε πάγο σε κολόνες. Οι καταναλωτές του ζητούσαν να θρυμματίσει την επιθυμητή ποσότητα και την έβαζαν στα ξύλινα ψυγεία για να διατηρούν σε καλή κατάσταση τα τρόφιμα. Το να βάζουν τον πάγο και στον καφέ, ήταν προφανώς πολυτέλεια.
Όπως έχει παραθέσει και ο αείμνηστος δημοσιογράφος Μιχάλης Κατσιγέρας, καφέ φραπέ σέρβιρε τουλάχιστον από το 1948 το ζαχαροπλαστείο «Πέτρογραδ» επί της οδού Σταδίου 29 (έκλεισε το 1969) που ανήκε στον Ρώσο μουσικοσυνθέτη Νίκυ Γιάκοβλεφ. Μπορεί να μην παρασκευαζόταν από σκόνη στιγμιαίου καφέ, αλλά δεν έπαυε να είναι φραπέ (frappe σημαίνει «χτυπημένος» στα γαλλικά).
Αναφορά στους New York Times το 1843
Μάλιστα στην εφημερίδα New York Times της 21ης Ιανουαρίου 1843 διαβάζουμε μια είδηση από το Lakewood του Νιου Τζέρσεϊ που αναφέρει μεταξύ άλλων στο κείμενο τη φράση: «[…] and Miss Anna Dashiell served cafe frappe». («[…] και στην κυρία Anna Dashiell σερβιρίστηκε καφέ φραπέ»). Κι όλα αυτά 63 χρόνια πριν την «ανακάλυψη» του Βακόνδιου στη Δ.Ε.Θ.
Η ατάκα σε ελληνική ταινία
Άλλωστε μπορεί επίσης κάποιος να καθίσει να δει και την ελληνική ταινία «Προπαντός ψυχραιμία» του 1951 με τον Ντίνο Ηλιόπουλο και τον Μίμη Φωτόπουλο. Ο σκηνοθέτης δείχνει τους ήρωες να δουλεύουν στο μπαρ του τότε ζαχαροπλαστείου «Παυλίδου» στην πλατεία Αμερικής και κάποια στιγμή ο Ηλιόπουλος στο 18ο λεπτό της ταινίας, λέει στον φίλο του: «Την παραμικρή στραβοτιμονιά να κάνουμε, θα μας κάνουμε καφέ φραπέ». Όλα αυτά έξι χρόνια πριν τη Δ.Ε.Θ. του 1957, που υποτίθεται ότι ανακαλύφθηκε το ρόφημα που απολαμβάνουν μέχρι και σήμερα εκατομμύρια Έλληνες.
Ο γνωστότερος φραπέ της πρωτεύουσας
Ο πιο φημισμένος φραπέ στην Αθήνα σερβιριζόταν από το 1965 στο καφέ του Χρήστου Λέντζου, στο Παγκράτι, το οποίο έκλεισε το 2019 πέφτοντας θύμα της κρίσης. Η γεύση του έμοιαζε με τιραμισού και ο αφρός ήταν τόσο πηχτός που θαρρείς ότι θα τον έκοβες με το μαχαίρι. Πολλοί υπέθεταν ότι πρόσθετε και κάποια άλλα συστατικά για να το πετύχει. Το «μυστικό» που έκανε τόσο διάσημο τον καφέ του Λέντζου, το αποκάλυψε ο ίδιος λίγο πριν τη συνταξιοδότησή του… Δεν υπήρχαν κρυφά συστατικά.
Στη δοσολογία το μυστικό
Το μυστικό ήταν η αφθονία σε καφέ και ζάχαρη και το χτύπημα για αρκετή ώρα σε μεγάλο γυάλινο μπλέντερ και όχι σε πλαστικό. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι η μεγάλη συσκευασία nescafe των 2,5 κιλών υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί σε 1.000 δόσεις καφέ.
«Εγώ δεν έβγαζα ούτε 400. Οι άλλοι τσιγκουνεύονταν τη δόση. Ετοίμαζα ένα γλυκό μείγμα και για τον μέτριο πρόσθετα έξτρα καφέ από πάνω», είχε πει. Η δοσολογία ήταν μια και κάτι κουταλιά της σούπας nescafe και μια κούπα ζάχαρη. Όλοι οι καφέδες έβγαιναν γλυκοί από το μπλέντερ. Το πηχτό μείγμα οφειλόταν στις μεγάλες δόσεις και το καλό χτύπημα. Για όσους ήθελαν τον καφέ μέτριο, ο Λέντζος προσέθετε μια κουταλιά καφέ από πάνω για να μειώσει τη γλύκα. Σκέτο καφέ δεν σέρβιρε. Η κρέμα ήθελε ζάχαρη για να γίνει! Το ρόφημα ήταν ιδανικό για όσους δεν είχαν πρόβλημα με το στομάχι τους και ήθελαν να ξενυχτήσουν ή να ξυπνήσουν για τα καλά το πρωί.
Μπορεί η γαλλική λέξη «frappe» («χτυπημένος») να είναι άκλιτη και ουδέτερη ωστόσο όχι απλώς έχει ενσωματωθεί πλήρως στο ελληνικό λεξιλόγιο, αλλά έχει υποστεί αλλεπάλληλες μεταπλάσεις. Έτσι, γίνεται πλέον λόγος για «φραπεδιά», «φράπα», «φραπόγαλο» (εάν προσθέσεις και γάλα), κ.λπ. Για τους Γάλλους πάντως frappe είναι ένα παγωμένο ρόφημα που παρασκευάζεται επίσης χτυπώντας το σε σέικερ, αλλά προέρχεται από γάλα ή χυμό φρούτων χωρίς καφέ. Καμία σχέση δηλαδή με τον δικό μας καφέ.
Δυσεύρετος στο εξωτερικό
Στην Ελλάδα ο φραπέ καταναλώνεται όλο το χρόνο και ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ πωλείται σχεδόν σε όλες τις καφετέριες. Στο εξωτερικό όμως είναι συνήθως δυσεύρετος. Εκτός συνόρων θα τον βρεις συνήθως μόνο όπου υπάρχει ελληνική παροικία και σούπερ μάρκετ με ελληνικά προϊόντα.
Τα τελευταία χρόνια μπορείς να βρεις επίσης συσκευασίες του συγκεκριμένου καφέ σε παντοπωλεία της Γερμανίας και της Ιταλίας, σε συγκεκριμένα καταστήματα του Βουκουρεστίου, στο Μπιλμπάο της Ισπανίας (απέναντι από το πανεπιστήμιο), στο Όσλο της Νορβηγίας (στο Μουσείο του Μουνχ) και στην Αγία Πετρούπολη. Στην Κωνσταντινούπολη επίσης μπορείς να τον πιεις, στο Χράντετς Κράλοβε της Τσεχίας και από τη δεκαετία του 1990 στην Κύπρο. Τέλος, ένα παρόμοιο ρόφημα με την ονομασία Frappucino σερβίρεται από γνωστή πολυεθνική αλυσίδα καφέ σε επιλεγμένα καταστήματα.
