Σαν σήμερα το 1918, η Εκκλησία της Ελλάδος εξέδιδε για τρίτη φορά μέσα σε λίγα χρόνια επίσημη εγκύκλιο καταδικάζοντας το «κάψιμο του Ιούδα», ένα παμπάλαιο έθιμο που μέχρι σήμερα αναβιώνει σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Το τελετουργικό αυτό, που συμβολικά αναπαριστά την τιμωρία του προδότη του Ιησού, περιλάμβανε το κάψιμο ενός ομοιώματος – συνήθως με εκρηκτικά ή άλλα θεαματικά μέσα – τη βραδιά της Ανάστασης. Αν και ριζωμένο στη λαϊκή θρησκευτική παράδοση, η Εκκλησία είχε αρχίσει ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα να το αντιμετωπίζει με έντονη καχυποψία και θεολογική αποδοκιμασία.
Η εγκύκλιος του 1918 δεν ήταν η πρώτη – ήταν όμως η πιο κατηγορηματική. Στο κείμενό της, η Ιερά Σύνοδος έκανε λόγο για «βάρβαρον και ανθελληνικόν έθιμον», το οποίο «ουδεμίαν σχέσιν έχει με την αληθή χριστιανικήν πίστιν», και καλούσε τους πιστούς και τους ιερείς να το καταργήσουν οριστικά.
Από την πίστη στη μισαλλοδοξία: γιατί θεωρήθηκε ρατσιστικό το κάψιμο του Ιούδα
Το πρόβλημα με το έθιμο δεν ήταν απλώς θεολογικό, αλλά βαθιά κοινωνικό και πολιτικό. Η μορφή του Ιούδα, όπως παρουσιαζόταν στα ομοιώματα, συχνά περιγραφόταν με στερεότυπα που παραπέμπουν σε ρατσιστικές εικόνες του «κακού Εβραίου»: γαντζωτά χαρακτηριστικά, ρούχα «ξένα» προς την ελληνική παράδοση, ακόμα και χρήματα που κρέμονταν από τις τσέπες – σύμβολα «φιλαργυρίας», στενά δεμένα με την αντισημιτική ρητορική αιώνων.
Σε πολλές περιοχές, μάλιστα, το ομοίωμα του Ιούδα ονομαζόταν ευθέως «ο Εβραίος», και το κάψιμο παρουσιαζόταν ως «τιμωρία των Εβραίων για τη σταύρωση του Χριστού». Αυτού του είδους η ταύτιση του Ιούδα με τον σύγχρονο εβραϊκό λαό αναπαρήγαγε τη συλλογική ενοχοποίηση των Εβραίων, τροφοδοτώντας κοινωνικό μίσος και διακρίσεις.
Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, ορισμένοι Έλληνες διανοούμενοι και κληρικοί είχαν αρχίσει να επισημαίνουν πως το έθιμο αυτό δεν ήταν απλώς λαϊκή παράδοση, αλλά μια δυνητικά επικίνδυνη αναβίωση μεσαιωνικών προκαταλήψεων που δεν είχαν θέση στη σύγχρονη κοινωνία.
Η Εκκλησία της Ελλάδος, ιδιαίτερα μετά το 1900, έβλεπε πως τέτοιες τελετές δεν συνάδουν με το χριστιανικό μήνυμα της συγχώρεσης και της ανάστασης και παράλληλα δίνουν λαβή σε ξεσπάσματα μισαλλοδοξίας, ιδίως σε περιοχές με εβραϊκές κοινότητες, όπως η Θεσσαλονίκη ή η Βέροια.
Αντίδραση σε μία Ευρώπη που φλέγεται από εθνικισμούς
Η εγκύκλιος του 1918 ήρθε σε μια ιδιαίτερα φορτισμένη εποχή. Η Ευρώπη έβγαινε από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρεε, και το ελληνικό κράτος επεκτεινόταν προς την Ανατολή. Ο εθνικισμός, όμως, φούντωνε παντού – και μαζί του και οι διακρίσεις κατά μειονοτήτων.
Η Εκκλησία – σε αντίθεση με άλλες εποχές που σιωπούσε ή ενίσχυε τέτοια έθιμα – φαίνεται ότι διαισθάνθηκε πως το κάψιμο του Ιούδα δεν ήταν πλέον απλώς μια λαϊκή παράδοση, αλλά μια πράξη που μπορούσε να ενισχύσει τον θρησκευτικό διχασμό.
Γι’ αυτό και η εγκύκλιος δεν δίστασε να το χαρακτηρίσει αντίθετο προς το ελληνικό ήθος, δείχνοντας πως η Εκκλησία επιθυμούσε έναν πιο «πολιτισμένο» και λιγότερο επιθετικό τρόπο έκφρασης της πίστης.
Και όμως… δεν έσβησε ποτέ
Παρά τις επανειλημμένες καταδίκες, το έθιμο δεν έσβησε. Αντίθετα, μεταλλάχθηκε και επιβίωσε ως λαϊκό δρώμενο, ειδικά σε περιοχές όπως η Ρόδος, η Κρήτη, η Μονεμβασιά, η Χίος και άλλα μέρη της Ελλάδας.
Ακόμα και σήμερα, όμως, το κάψιμο του Ιούδα προκαλεί αντιδράσεις, τόσο από θεολογικής όσο και κοινωνικής σκοπιάς. Εβραϊκές κοινότητες, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και θεολόγοι, επισημαίνουν ότι το έθιμο συντηρεί μισαλλόδοξες αναπαραστάσεις και δεν συνάδει με το αναστάσιμο μήνυμα της συγχώρεσης.
Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο
1521: Ο μεταρρυθμιστής, Μαρτίνος Λούθηρος, καλείται να απολογηθεί ενώπιον της Δίαιτας της Βορμς, αρνούμενος να ανακαλέσει τις απόψεις του κατά της Καθολικής Εκκλησίας, παρότι έχει ήδη αφοριστεί. Η αταλάντευτη στάση του απέναντι στον αυτοκράτορα και την Εκκλησία τον καθιστά κεντρική μορφή της Μεταρρύθμισης και οδηγεί στη ρήξη με τη Ρώμη, ανοίγοντας τον δρόμο για τη γέννηση του προτεσταντισμού.
1897: Πραγματοποιείται η μάχη του Βελεστίνου, που έχει εγγραφεί στην ελληνική ιστορία σαν η μόνη επιτυχημένη αντίσταση του ελληνικού στρατού στον λεγόμενο και πόλεμο των τριάντα ημερών του 1897. Τα ελληνικά στρατεύματα κατάφεραν να συγκρατήσουν και να απωθήσουν τους Τούρκους από το να καταλάβουν το Βελεστίνο και τον Βόλο.
1918: Με τρίτη κατά σειρά εγκύκλιό της, η Εκκλησία της Ελλάδος καταδικάζει το έθιμο του καψίματος του Ιούδα.
1934: Η γαλλική κυβέρνηση αποφασίζει την απέλαση του πρώην ηγέτη των μπολσεβίκων, Λεόν Τρότσκι.
1937: Ο Ντάφι Ντακ κάνει το ντεμπούτο του στον κινηματογράφο.
1944: Δολοφονείται ο συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, ηγέτης της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΚΚΑ, από τον ταγματάρχη του ΕΛΑΣ Θύμιο Ζούλα. Ο Ψαρρός, με σοσιαλδημοκρατικές αντιλήψεις, υπήρξε αντίπαλος της απόλυτης κυριαρχίας του ΕΑΜ και η δολοφονία του αναδεικνύει τις εμφύλιες εντάσεις που φούντωναν ήδη κατά την περίοδο της Κατοχής.
1960: Περιοδεύοντας στην Αγγλία, ο 21χρονος Αμερικανός ρόκερ, Έντι Κόχραν, χάνει τη ζωή του, όταν το ταξί στο οποίο επιβαίνει μαζί με τη συνθέτρια, Σάρον Σίλεϊ, και τον τραγουδιστή, Τζιν Βίνσεντ, προσκρούει σε κολόνα φωτισμού στα περίχωρα της πόλης Τσίπενχαμ. Ο οδηγός, Τζορτζ Μάρτιν, θα καταδικαστεί σε φυλάκιση 6 μηνών την οποία θα εκτίσει, χρηματική ποινή 50 λιρών και αφαίρεση της άδειας οδήγησης για 15 χρόνια.
1961: Επιχειρείται η αποτυχημένη απόβαση πρώην Κουβανών εξόριστων, εκπαιδευμένων στις ΗΠΑ, στον Κόλπο των Χοίρων, για την ανατροπή του Φιντέλ Κάστρο, στην Κούβα. Η ΕΣΣΔ καταδικάζει τόσο την επιχείρηση, που αποφασίστηκε από τον Τζον Κένεντι, όσο και την απειλή μιας στρατιωτικής επέμβασης στο νησιωτικό κράτος.
1961: Ο Μάνος Χατζιδάκις βραβεύεται με Όσκαρ τραγουδιού για «Τα Παιδιά του Πειραιά», που έγραψε για την ταινία του Ζιλ Ντασέν «Ποτέ την Κυριακή».
1967: Οι Rolling Stones εμφανίζονται στην Αθήνα. Δίνουν συναυλία στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, ενώπιον 10.000 οπαδών τους, η οποία έχει άδοξο τέλος, λόγω επεισοδίων.
1969: Ο Σιρχάν Σιρχάν καταδικάζεται για τη δολοφονία του γερουσιαστή Ρόμπερτ Κένεντι.
1970: Η διαστημική αποστολή «Apollo 13» επιστρέφει στη Γη.
1975: Οι Ερυθροί Χμερ καταλαμβάνουν την Πνομ Πενχ, πρωτεύουσα της Καμπότζης, βάζοντας τέλος σε έναν αιματηρό εμφύλιο που διαρκούσε από το 1967. Παρά τις πανηγυρικές εκδηλώσεις των κατοίκων και την ειρηνική είσοδο των ανταρτών στην πόλη, σύντομα αρχίζει ο εφιάλτης: το καθεστώς του Πολ Ποτ εκκενώνει την πρωτεύουσα και εγκαθιδρύει ένα από τα πιο βίαια και απολυταρχικά καθεστώτα του 20ού αιώνα, οδηγώντας στον θάνατο 1,5 έως 2 εκατομμύρια ανθρώπους στα διαβόητα «χωράφια του θανάτου».
1994: Με την επανεκλογή του Ανδρέα Παπανδρέου ως προέδρου του ΠΑΣΟΚ, λήγουν οι εργασίες του 3ου συνεδρίου του κινήματος.
1995: Στην Ταϊτή, αυτοκτονεί η κόρη του ηθοποιού Μάρλον Μπράντο, Τσεγέν, που έπασχε από μελαγχολία, μετά το φόνο του μνηστήρα της από τον ετεροθαλή αδελφό της.
1996: Ο Παναθηναϊκός ηττάται από τον Άγιαξ με 3-0 στο ΟΑΚΑ και αποκλείεται από τον τελικό του Champions League. Στον πρώτο αγώνα (3 Απριλίου) είχε νικήσει τον μεγάλο του αντίπαλο στο Ολυμπιακό Στάδιο του Άμστερνταμ με 1-0, σταματώντας ένα σερί 189 αήττητων αγώνων του αντιπάλου του στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις.
2011: Πεθαίνει ο συνθέτης, τραγουδιστής, τραγουδοποιός και δισκογραφικός παραγωγός, Νίκος Παπάζογλου, με το χαρακτηριστικό κόκκινο φουλάρι του. Τραγούδια του ερμήνευσαν πολλοί μεγάλοι Έλληνες καλλιτέχνες, ενώ στήριξε πολλούς εξ αυτών (όπως και συγκροτήματα) στα πρώτα τους βήματα.
2012: Πεθαίνει ο Δημήτρης Μητροπάνος, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες τραγουδιστές της σύγχρονης εποχής. Ερμήνευσε χαρακτηριστικά τραγούδια σημαντικών στιχουργών και συνθετών, ενώ με τις λαϊκές επιτυχίες του σημάδεψε τον χώρο της σύγχρονης ελληνικής μουσικής σκηνής, κερδίζοντας την εκτίμηση και τον σεβασμό του πανελληνίου.
2014: Πεθαίνει ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, βραβευμένος με Νόμπελ (1982) Κολομβιανός συγγραφέας, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του λογοτεχνικού ρεύματος που ονομάζεται «μαγικός ρεαλισμός».
2021: Ο παγκόσμιος αριθμός των θανάτων από COVID-19 ξεπερνά τα 3 εκατομμύρια.
Γεννήσεις
1863 – Κωνσταντίνος Καβάφης, έλληνας ποιητής, από τις πιο εμβληματικές μορφές της νεοελληνικής λογοτεχνίας, με έργο βαθιά φιλοσοφικό και ιστορικό, που ξεχώρισε για το ιδιότυπο ύφος, την ειρωνεία και τη στοχαστική ματιά του στο χρόνο και την ηδονή.
1916 – Τάκης Βαρβιτσιώτης, έλληνας ποιητής, εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού και της μεταπολεμικής γενιάς, με στοχαστική και εσωτερική ποίηση, που μεταφράστηκε και βραβεύτηκε εντός και εκτός Ελλάδας.
1989 – Βούλα Παπαχρήστου, ελληνίδα αθλήτρια του τριπλούν και του μήκους, με πανευρωπαϊκές διακρίσεις και συμμετοχές σε Ολυμπιακούς Αγώνες, γνωστή για τις επιδόσεις της και την έντονη παρουσία της στον ελληνικό στίβο.
1992 – Σκοντράν Μουσταφί, γερμανός ποδοσφαιριστής αλβανικής καταγωγής, που αγωνίστηκε ως κεντρικός αμυντικός στην Άρσεναλ, τη Βαλένθια και την Εθνική Γερμανίας, με την οποία κατέκτησε το Μουντιάλ του 2014.
Θάνατοι
2003 – Γιάννης Λάτσης, έλληνας εφοπλιστής και επιχειρηματίας, από τις πιο επιδραστικές προσωπικότητες της ελληνικής ναυτιλίας και οικονομίας, με ισχυρή διεθνή παρουσία και φιλανθρωπικό έργο μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
2010 – Άννα Καλουτά, ελληνίδα ηθοποιός, τραγουδίστρια και χορεύτρια, με καριέρα που ξεκίνησε από παιδική ηλικία και εκτείνεται σε θέατρο, κινηματογράφο και επιθεώρηση, σύμβολο του παλιού ελληνικού θεάματος.
2011 – Νίκος Παπάζογλου, έλληνας τραγουδοποιός, με χαρακτηριστική λαϊκή φωνή και μοναδικό μουσικό ύφος, που άφησε έντονο αποτύπωμα στο έντεχνο και ροκ τραγούδι, με έργα όπως «Αν ησυχάσω» και «Αχ Ελλάδα».
2012 – Δημήτρης Μητροπάνος, έλληνας τραγουδιστής, μία από τις κορυφαίες φωνές του λαϊκού τραγουδιού, με πολυετή παρουσία και ερμηνείες που καθιερώθηκαν ως κλασικές, όπως «Πάντα γελαστοί» και «Ρωτάω να μάθω».
2014 – Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, κολομβιανός συγγραφέας και δημοσιογράφος, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μαγικού ρεαλισμού, με έργα όπως «Εκατό χρόνια μοναξιά» και «Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας».
Εθνικές Γιορτές – Επέτειοι
Παγκόσμια Ημέρα Αγροτικής Πάλης
Παγκόσμια Ημέρα Αιμορροφιλίας
