Αυτό εξομολογήθηκε ο ηθοποιός Γιώργος Βογιατζής, που υποδύθηκε τον Ιωσήφ στην εμβληματική τηλεοπτική σειρά «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ» (1977), όταν πρωτοαντίκρισε τον Ρόμπερτ Πάουελ ντυμένο Χριστό.
Και δεν ήταν ο μόνος που το ένιωσε, καθώς κάθε φορά που εμφανιζόταν στο πλατό για τα γυρίσματα όλοι σταυροκοπιόνταν! Και σταματούσαν κάθε βωμολοχία μπροστά του, εννοείται.
Αυτός ο σχεδόν καχεκτικός Βρετανός με τα κατσαρά μαλλιά και τα χοντροκομμένα γυαλιά έμελλε να γίνει το οικουμενικό πρόσωπο του Θεανθρώπου, η εικόνα που έχει σφραγίσει τις σύγχρονες συνειδήσεις μας για τη μορφή του Ιησού από τη Ναζαρέτ.
Η σειρά-ορόσημο που έχει μεγαλώσει γενιές και γενιές τηλεθεατών συνεχίζει να προβάλλεται εξάλλου κάθε Πάσχα ανελλιπώς, ως η κορυφαία θρησκευτική παραγωγή που έγινε ποτέ για το γυαλί, συμβάλλοντας στη διαιώνιση της μορφής του.
Επιβλητική κινηματογραφικά και μεγαλειώδης δραματουργικά, η μίνι σειρά καθηλώνει με τις συγκλονιστικές ερμηνείες και την αναπαράσταση του Θείου Δράματος ακόμα και τους μη πιστούς, συνθέτοντας μια κατανυκτική ατμόσφαιρα που σε ακολουθεί για πάντα.
Λες και δεν πέρασε μέρα δηλαδή από κείνη την 27η Μαρτίου 1977, όταν η ιταλική τηλεόραση χάρισε στην ανθρωπότητα σκηνές χριστιανικής ανθολογίας.
Μέχρι να γίνει το δημοφιλέστερο τηλεοπτικό πρόγραμμα της Μεγάλης Εβδομάδας και τίποτα να μην μπορεί να σταθεί απέναντί του, ο «Ιησούς από τη Ναζαρέτ» είχε ήδη προλάβει να σημειώσει αρκετά ρεκόρ τηλεθέασης στις τέσσερις γωνιές της οικουμένης και να φέρει πίσω τα 16-18 εκατ. δολάρια της παραγωγής του, ως η ακριβότερη τηλεοπτική σειρά της εποχής της αλλά και αρκετά χρόνια μετά.
Μόλις 371 λεπτά χρειάστηκαν για να ενθρονιστεί ο Ρόμπερτ Πάουελ στη θέση του πιο αναγνωρίσιμου Χριστού, αλλά και για να δώσει τροφή σε αστικούς μύθους με τον σωρό για το τι απέγινε μετά τη θρυλική σειρά του Φράνκο Τζεφιρέλι. Τον χτύπησε άραγε η «κατάρα του Χριστού» που θέλει τους ηθοποιούς που τον ενσαρκώνουν να εξαφανίζονται υποκριτικά;
Ήταν λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1973 όταν ανέλαβε ο Τζεφιρέλι το πλέον μεγαλόπνοο έργο της καριέρας του, τη μεταφορά της ζωής του Ιησού του Ναζωραίου για λογαριασμό της κρατικής ιταλικής τηλεόρασης. Ακόμα και ο Πάπας Παύλος ΣΤ’ είχε ευλογήσει την τηλεοπτική μεταφορά των Θείων Παθών, ίσως και να ήταν δική του ιδέα, κι έτσι όλοι είχαν πέσει πάνω από την παραγωγή.
Ο Τζεφιρέλι αποκάλυψε αργότερα ότι η προσωπική εμπλοκή του Ποντίφικα ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη για να υπερπηδούνται εμπόδια και να εξομαλύνεται η γνώριμη έλλειψη κονδυλίων! Ο ιταλός παραγωγός Lew Grade ήθελε τον περίφημο σουηδό σκηνοθέτη Ίνγκμαρ Μπέργκμαν να γυρίσει τη σειρά, επέλεξε τελικά τον πιο συμβατικό κινηματογραφικά Τζεφιρέλι, ο οποίος είχε ήδη αναγνωριστεί καλλιτεχνικά με τις διασκευές στα σεξπιρικά «Το ημέρωμα της στρίγγλας» (1966) και «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» (1968).
Όλα εξελισσόταν «σαν να είχαν ούριο άνεμο στα πανιά», όπως δήλωσε σε συνέντευξή του το 2007 ο Τζεφιρέλι, που δεσμεύτηκε να γυρίσει τη συνολικής διάρκειας 371 λεπτών βιογραφία του Ιησού με έμφαση στην ιστορική ακρίβεια. Το κόστος ήταν όμως υπέρογκο, αστρονομικό για τηλεοπτικό προϊόν.
Ποτέ άλλοτε δεν είχαν επενδυθεί τέτοια ποσά στην αναβίωση της Μέσης Ανατολής του 1ου αιώνα, ούτε βέβαια και είχε ξαναγίνει τέτοιας έκτασης ιστορική έρευνα για τηλεοπτική τηλεταινία: βιβλικοί μελετητές, ιστορικοί και ακαδημαϊκοί επιστρατεύτηκαν από τις τέσσερις γωνιές της Γης, καθώς ο Τζεφιρέλι ονειρευόταν να φτιάξει μια αναπαράσταση που θα ήταν «αποδεκτή από όλα τα χριστιανικά δόγματα, τις θρησκείες, ακόμα και τους μη πιστούς». Στη σειρά συνεργάστηκαν από το Βατικανό μέχρι και τη Ραβινική Σχολή του Λονδίνου αλλά και το Σχολείο Κορανίου του Μαρόκου.
Και τα κατάφερε και με το παραπάνω, παραδίδοντας μια σειρά αριστουργηματικών προδιαγραφών! Όσο για το σενάριο, στο οποίο συνεργάστηκε στενά ο σκηνοθέτης, δεν δίστασε να επιστρατεύσει τον ίδιο τον Άντονι Μπέρτζες, τον αντισυμβατικό σεναριογράφο της δυστοπικής σάτιρας «Κουρδιστό Πορτοκάλι».
Για το soundtrack προσέλαβε τον γίγαντα της μουσικής του 20ού αιώνα Μορίς Ζαρ, που είχε ήδη στο ενεργητικό του τα οσκαρικά scores τόσο του «Λόρενς της Αραβίας» όσο και του «Δρος Ζιβάγκο».
Η σύγχρονη Ναζαρέτ στήθηκε στα βουνά του Μαρόκου, μέσα σε βερβέρικο οικισμό, ενώ γυρίσματα έγιναν και στην Τυνησία, όπου διάφορες τοποθεσίες επιστρατεύτηκαν για την Ιερουσαλήμ του 1ου αιώνα μ.Χ. Το πλέον φιλόδοξο και δαπανηρό τηλεοπτικό προϊόν όλων των εποχών μαγνήτισε μάλιστα το παγκόσμιο υποκριτικό ενδιαφέρον και αρκετοί μεγάλοι ηθοποιοί χτύπησαν την πόρτα του Τζεφιρέλι για κάποιο ρόλο.
Ακόμα και ο σερ Λόρενς Ολίβιε του ζήτησε συμμετοχή: «Παραείμαι μεγάλος για ιππασία, άρα δεν μπορώ να είμαι ο Πιλάτος. Δεν είμαι αρκετά εβραίος για Καϊάφας. Δώσε μου απλά αυτές τις δύο μικρές σκηνές του Νικόδημου», είπε στον Τζεφιρέλι.
Το διεθνές all-star cast περιλάμβανε από τον Πίτερ Ουστίνοφ και τον Κρίστοφερ Πλάμερ μέχρι και τον Άντονι Κουίν, τον Έρνεστ Μπόργκναϊν, την Κλαούντια Καρντινάλε και τον Λόρενς Ολίβιε. Ο Τζεφιρέλι έδωσε τον ρόλο της Μαρίας της Μαγδαληνής στην Ελίζαμπεθ Τέιλορ, η άρνησή της όμως να δεσμευτεί για τα χρονοβόρα γυρίσματα τον έκανε να τον προσφέρει τελικά στην Αν Μπάνκροφτ.
Απέμενε τώρα ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Ιησού και ο εκτελεστής παραγωγός Lew Grade σκέφτοταν τον Ντάστιν Χόφμαν ή τον Αλ Πατσίνο. Και ήταν η σύζυγός του αυτή που του πρότεινε έναν βρετανό ηθοποιό που είχε δει μόλις σε μια σειρά του BBC, κάποιον Ρόμπερτ Πάουελ.
Ο Τζεφιρέλι συμφώνησε να τον περάσει από οντισιόν για τον ρόλο του Ιούδα, τελευταία στιγμή σκέφτηκε όμως να τον δοκιμάσει ως Ιησού, καθώς κάτι είχαν τα μάτια του…
Η μυσταγωγική, σχεδόν υπεράνθρωπη μορφή που ήθελε να δώσει ο Τζεφιρέλι στον Ιησού του εξασφαλίστηκε με ένα οπτικό τέχνασμα. Σχεδόν ποτέ στη σειρά οι ηθοποιοί που ενσαρκώνουν τον Ιησού δεν ανοιγοκλείνουν τα μάτια τους!
Το παιδί Ιησούς ανοιγοκλείνει μόλις δύο φορές τα μάτια του στον Ναό και ο ενήλικος Χριστός μόλις μία σε όλη τη σειρά. Έτσι επέλεξε να διαφοροποιήσει ο Τζεφιρέλι τον Ιησού του από τους άλλους χαρακτήρες, δίνοντάς του υπερβατική οντότητα.
Στον «Ιησού από τη Ναζαρέτ» παίρνουν μέρος εφτά οσκαρικοί ηθοποιοί: οι Κρίστοφερ Πλάμερ (το πήρε μεταγενέστερα), Λόρενς Ολίβιε, Πίτερ Ουστίνοφ, Αν Μπάνκροφτ, Άντονι Κουίν, Ροντ Στάιγκερ και Έρνεστ Μποργκνάιν. Αλλά και έξι οσκαρικοί φιναλίστ, οι Τζέιμς Μέισον, Ίαν Χολμ, Ίαν Μπάνεν, Τζέιμς Ερλ Τζόουνς, Βαλεντίνα Κορτέζε και Ραλφ Ρίτσαρντσον.
Ο Πίτερ Ο’Τουλ είχε εξασφαλίσει τον ρόλο του Ιούδα, αναγκάστηκε ωστόσο να εγκαταλείψει την παραγωγή λόγω ασθένειας. Όσο για τον δικό μας Γιώργο Βογιατζή που υποδύεται τον Ιωσήφ, μπορείς να τον δεις να μιλά αγγλικά, η φωνή του ντουμπλαρίστηκε ωστόσο από έναν άσημο βρετανό ηθοποιό.
Ο Τζεφιρέλι ήθελε διακαώς τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι για τον ρόλο του Πιλάτου, οι δυο πλευρές δεν τα έβρισκαν όμως στο οικονομικό. Στο τέλος δικαιώθηκε με την επιλογή του Ροντ Στάιγκερ, λέγοντας πως ήταν ένας «υπέροχος Πιλάτος».
Ο σεναριογράφος βασίστηκε κυρίως στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη και κράτησε όσο το δυνατόν περισσότερους διαλόγους πιστούς στην πρωτότυπη γραφή της Καινής Διαθήκης, αφήνοντας ακόμα και ατάκες στα αραμαϊκά. Ακόμα και εβραϊκά ήθελε να βάλει ο Τζεφιρέλι τον μικρό Ιησού να διαβάζει από την Πεντάτευχο στη γιορτή της θρησκευτικής του ενηλικίωσης, ο μικρός Lorenzo Monet δεν τα πήγε ωστόσο καλά στην εκμάθηση και διαβάζει τελικά στα αγγλικά.
Παρά την παγκόσμια απήχησή της και τα εγκωμιαστικά σχόλια από εκκλησίες και χριστιανικούς φορείς, η σειρά απαγορεύτηκε στην Αίγυπτο, καθώς οι θρησκευτικοί ηγέτες δεν εκτίμησαν το περιεχόμενό της!
Ο Τζεφιρέλι ήθελε όπως είπαμε για τον ρόλο του Ιησού ή τον Ντάστιν Χόφμαν ή τον Αλ Πατσίνο. Τον Ρόμπερτ Πάουελ τον προόριζε για Ιούδα. Και ήταν ένα σαρκαστικό αστείο του παραγωγού αυτό που κόλλησε στον σκηνοθέτη και αποφάσισε να τον δοκιμάσει για τον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Ο βρετανός ηθοποιός ντύθηκε λοιπόν στα γρήγορα με τον μανδύα και του φόρεσαν και μια ψεύτικη γενειάδα για να παρουσιαστεί μπροστά στην κάμερα του μεγάλου Αρμάντο Νανούτσι.
Ο Τζεφιρέλι τον αντίκρισε μέσα από το βιζέρ της κινηματογραφικής μηχανής και όλοι έμειναν άναυδοι. Η βοηθός ενδυματολόγου έκανε αμέσως τον σταυρό της λέγοντας «Ω, Θεέ μου!», αναγκάζοντας τον Τζεφιρέλι να παρατηρήσει: «Ποιος είμαι εγώ να διαφωνήσω;». Το αποτέλεσμα ήταν άμεσο και πασιφανές: ο Πάουελ ήταν ο Ιησούς των αγιογραφιών.
Τα καταγάλανα μάτια και το διεισδυτικό του βλέμμα έκαναν όλους να δώσουν συγχαρητήρια στη γυναίκα του Grade, Kathie Moody, που είχε δει τον Πάουελ να πρωταγωνιστεί σε μίνι σειρά της βρετανικής τηλεόρασης το 1971 («Jude the Obscure») και της είχε μείνει ακόμα η εντύπωση των «υπέροχων μπλε ματιών του».
Ειδική μέριμνα δόθηκε και στο μακιγιάζ του Πάουελ, άλλο ένα κινηματογραφικό τρικ: του έβαλαν σκούρο μπλε eyeliner στο πάνω βλέφαρο και λευκό eyeliner στο κάτω, κάνοντας ακόμα διαπεραστικότερο το βλέμμα του.
Μύθος είναι ωστόσο πως έκλεψε τον ρόλο από τον Χόφμαν ή τον Πατσίνο, ηθοποιοί που δεν δοκιμάστηκαν ποτέ, καθώς σκηνοθέτης και παραγωγός ανησυχούσαν πως οι ήδη γνωστές μορφές τους δεν θα «κάθονταν» καλά στον ρόλο. Φοβήθηκαν να πάρουν τόσο γνωστό ηθοποιό να υποδυθεί τον Ιησού, αναζητώντας κάποιον με λιγότερη κινηματογραφική έκθεση.
Αλήθεια είναι πως ο Πάουελ έμοιαζε τόσο πολύ με την αναπαράσταση του Ιησού που κάθε φορά που έβγαινε από το δοκιμαστήριο όλοι σταυροκοπιόνταν. Το συνεργείο έκοβε μάλιστα βρισιές και βλαστήμιες σε ένδειξη σεβασμού στο πρόσωπό του. Ο ίδιος ο ηθοποιός έχει ομολογήσει ότι πριν παίξει στη σειρά δεν είχε ιδιαίτερη σχέση με τη θρησκεία. Μετά βέβαια όλο αυτό άλλαξε, αφού ο Πάουελ «στοιχειώθηκε» κατά κάποιον τρόπο από τον ρόλο:
«Το φιλμ αντιπροσωπεύει ένα πολύ σημαντικό σημείο καμπής στη ζωή μου, γιατί μου έδωσε τη δυνατότητα να έρθω κοντύτερα στα μυστήρια του Ιησού. Αναγκάστηκα να μελετήσω ενδελεχώς τις Γραφές και ο καθολικισμός μου … γνώρισε ένα νέο ξεκίνημα που πήγε πολύ βαθύτερα από την παιδική μου εμπειρία … Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του ‘‘Ιησού από τη Ναζαρέτ’’, ένιωσα ότι ο Κύριος οδηγούσε τα βήματά μας και πως ο αέρας ήταν πάντα πίσω μας. Όλοι όσοι συμμετείχαν στο φιλμ είχαν την ίδια αίσθηση, κι αυτή ήταν μια ιδιαιτέρως χαρούμενη και εύκολη στιγμή στις ζωές μας. Υπήρχε μια συγκεκριμένη ενέργεια γύρω μας».
Αλήθεια είναι επίσης ότι υποβλήθηκε σε εξοντωτική δίαιτα 12 ημερών για τις ανάγκες των σκηνών της Σταύρωσης, ώστε να φαίνεται σκελετωμένος. Τις μέρες που γυριζόταν μάλιστα η Σταύρωση έκανε τσουχτερό κρύο και στα διαλείμματα των πλάνων αντί να τον ανεβοκατεβάζουν από τον σταυρό, τον είχαν τυλίξει με μια κουβέρτα και τον προμήθευαν τσιγάρα και κονιάκ.
Από όπου προέρχεται άλλωστε και η χαρακτηριστική φωτογραφία με το τσιγάρο στο χέρι και το κονιάκ που του κρατάει ο Τζεφιρέλι!
Ο τηλεοπτικός Χριστός έζησε βέβαια την κατακραυγή από χριστιανικές ομάδες επειδή ζούσε «βουτηγμένος στην αμαρτία» με τη σύντροφό του, τη χορεύτρια Barbara Lord. Για να γλιτώσει από την κριτική του έκλυτου βίου, ο Ρόμπερτ παντρεύτηκε στα γρήγορα την Babs του πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα της σειράς το 1975! Παραμένουν μαζί στη ζωή, 44 χρόνια αργότερα.
Παρά την εξαιρετική ερμηνεία του, ο Πάουελ δεν έγινε ποτέ μεγάλος αστέρας. Η «εξαφάνισή» του από τη showbiz έκανε πολλούς να διαδώσουν διάφορες φήμες περί ασθενειών, κατάθλιψης, ακόμη και αυτοκτονίας του ηθοποιού! Τον είχε χτυπήσει η «κατάρα του Χριστού» έγραφαν διάφορες φυλλάδες που τον ήθελαν ακόμα και άστεγο.
Στην πραγματικότητα ο Πάουελ δεν έπαθε τίποτα από όλα αυτά. Ο βρετανός ηθοποιός εξακολούθησε να παίζει σε τηλεοπτικές σειρές, στο θέατρο και σε αρκετές ευρωπαϊκές ταινίες, κάνοντας μια καλή καριέρα με προσεκτικά διαλεγμένα βήματα. Αστέρας του Χόλιγουντ δεν έγινε ποτέ, κάτι που δεν γνωρίζουμε αν τον ενδιέφερε καν. Ή αν δίσταζαν να τον χρησιμοποιήσουν οι αμερικανοί σκηνοθέτες σε πιο «γήινους» ρόλους. Οι Ευρωπαίοι πάντως δεν είχαν ποτέ τέτοιο πρόβλημα.
Έπαιξε πολύ στη βρετανική τηλεόραση, έκανε αρκετό σινεμά, τιμήθηκε για τους ρόλους του στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Παρισιού και το Φεστιβάλ Βενετίας το 1982, δάνεισε τη φωνή του σε αμέτρητα ντοκιμαντέρ και διαφημίσεις, έπαιξε ακόμα και στο ραδιόφωνο, μη σταματώντας ποτέ να κάνει θέατρο όλα αυτά τα χρόνια.
Το 1984 έκανε και το ντεμπούτο του στο Χόλιγουντ, σε μια ταινία επιστημονικής φαντασίας. Η τελευταία του δουλειά προβλήθηκε την Κυριακή του Πάσχα του 2018 και τον έφερε ξανά στα χνάρια του «Ιησού από τη Ναζαρέτ», παίρνοντας μέρος στο ντοκιμαντέρ «The Real Jesus of Nazareth» του Smithsonian Channel για τη σειρά-φαινόμενο που τόσο σφράγισε με την ερμηνεία του.
Ο 72χρονος Πάουελ συνεχίζει να ζει στην Αγγλία με τη σύζυγο και τα δυο του παιδιά, έχοντας βρει την πίστη του στη θρησκεία από τη μνημειώδη ενσάρκωση του Θεανθρώπου, αυτό είναι αλήθεια. Το έχει πει εξάλλου και ο ίδιος:
«Όταν κλήθηκα να υποδυθώ τον Ιησού, ήμουν 31 ετών και ομολογώ ότι μέχρι τότε δεν είχα κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη θρησκεία και καμία απολύτως γνώμη για τον Χριστό. Τώρα … μπορώ να πω ότι πραγματικά πιστεύω στον Ιησού, ακόμη κι αν δεν πηγαίνω τακτικά στην εκκλησία».
Κι έτσι θέλει μάλιστα να τον θυμάται ο κόσμος: «Πραγματικά ελπίζω στο μνημόσυνό μου να με θυμούνται και να με αποκαλούν όλοι ως ‘‘τον άνθρωπο που υποδύθηκε τον Ιησού’’». Κι αυτό θα συμβεί αναγκαστικά, θέλει δεν θέλει…
