«Φίλε εγώ έφτασα τα 120», έλεγε ο ένας. «Σε διέλυσα. Εγώ έφαγα 136», απαντούσε ο άλλος. «Τίποτα δεν κάνατε. Εγώ έφτασα τα 152. Έτρωγα και δυο μέσα στην ημέρα κάποιες φορές», πεταγόταν ο τρίτος. Οι παλαιότεροι σίγουρα θα είχαν συμμετάσχει ή τουλάχιστον θα είχαν ακούσει έναν τέτοιο διάλογο.

Τον άκουγες συνήθως με το άνοιγμα των σχολείων. Την πρώτη ημέρα. Εκεί στον Αγιασμό. Ανάμεσα σε όλα τα κατορθώματα και τις περιπέτειες του καλοκαιριού, πάντα η παρέα έψαχνε να βρει αυτόν που έφαγε τα περισσότερα παγωτά! Ήταν κάτι σαν έθιμο.

Και κάπως έτσι το παγωτό συνδέθηκε μέσα στο μυαλό μας με το καλοκαίρι. Βέβαια, (και) αυτό άλλαξε, πλέον. Κάποτε τα ψυγεία άδειαζαν στα μέσα του Φθινοπώρου ή και λίγο αργότερα και ξαναγέμιζαν μέσες- άκρες περίπου στο Πάσχα. Τώρα, όμως, η απόλαυση δεν έχει εποχιακό χαρακτήρα. Μπορείς να φας ένα καλό παγωτό ακόμα κι αν έξω το έχει στρώσει με 15 πόντους χιόνι.

Έτσι θα έπρεπε να είναι, άλλωστε, η απόλαυση για το έδεσμα που κάποτε ήταν προνόμιο των Βασιλιάδων. Συνεχής και ασταμάτητη. Και για όσους παραξενεύτηκαν από το ότι το παγωτό για πολλά χρόνια μετά την ανακάλυψή του ήταν προνόμιο των γαλαζοαίματων, δεν έχουν παρά να διαβάσουν το κείμενο που ακολουθεί…

Ένα εκλεκτό έδεσμα μόνο για βασιλιάδες

Η ιστορία του παγωτού ξεκινάει στην Κίνα. Ο θρύλος θέλει τους αρχαίους Κινέζους να γεύονται μια πρώιμη εκδοχή του παγωτού ήδη από το 3000 π.Χ. Ασφαλέστερες είναι όμως οι πηγές που μας λένε πως ήδη από το 1200 π.Χ. οι κάτοικοι της αχανούς χώρας απολάμβαναν κάτι σαν παγωμένο ρυζόγαλο!

Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ., στην Αρχαία Αθήνα, θα μπορούσες να βρεις στην αγορά πάγο αναμεμειγμένο με φρούτα και μέλι!

Η Βίβλος εμφανίζει τον βασιλιά Σολομώντα να απολαμβάνει παγωμένα αφεψήματα κατά τη διάρκεια του τρύγου, έναν πρόγονο ενδεχομένως της γρανίτας…

Αν μεταφερθούμε στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου θα συναντήσουμε και εκεί κάτι που μοιάζει με παγωτό. Όσοι νομίζουν πως ο Μακεδόνας στρατηλάτης είχε στο μυαλό του μόνο Γόρδιους Δεσμούς και μεγαλειώδεις εκστρατείες στην Ανατολή, γελιέται. Φαίνεται πως ο Αλέξανδρος ήταν και… μερακλής στη γαστρονομία. Ο Μέγας Αλέξανδρος ζητούσε να τρώει τα φρούτα αφού πρώτα είχαν παγώσει στο χιόνι και τα είχαν περιχύσει με μέλι.

Κάτι ανάλογο έκανε και ο Νέρωνας ο οποίος έστελνε σκλάβους στα βουνά να φέρνουν χιόνι για να φάει έτσι τα φρούτα του. Αν ξαναεπιστρέψουμε στην Κίνα θα βρούμε τον πρώτο, που ξέφυγε από τα φρούτα και πλησίασε περισσότερο σε αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως παγωτό και δεν ήταν άλλος από τον  παρασκευαστή της δυναστείας των Τανγκ που βρήκε τον τρόπο να φτιάχνει γευστικά μείγματα από πάγο και γάλα!

Αυτή την πιο… παγωτένια μορφή του παγωτού την συναντάμε και στην Ευρώπη και φέρεται να είναι ένα από τα… «λάφυρα» του σπουδαίου εξερευνητή Μάρκο Πόλο.

Το 1533, όταν η Αικατερίνη των Μεδίκων παντρεύτηκε τον Ερρίκο Β’ της Γαλλίας, έφερε στη νέα της πατρίδα ένα παγωμένο επιδόρπιο από γλυκιά κρέμα. Αυτό το έδεσμα φαίνεται πως ήταν ο πρόδρομος του γλυκού που έφτιαχνε και μάγευε τους γαλαζοαίματους  στις αρχές του 17ου αι. ο Γάλλος σεφ του βασιλιά Καρόλου Α΄ της Αγγλίας ο οποίος μονάρχης, μάλιστα, του έδινε και ετήσιο επίδομα για να κρατήσει μυστική την συνταγή του. 

Ότι διαβάσατε παραπάνω έχει δυο κοινούς παρανομαστές. Ο πρώτος είναι πως κανείς δεν μπορεί να διεκδικήσει με βεβαιότητα την πατρότητα και το δεύτερο είναι πως ο απλός λαός ήταν αποκλεισμένος από αυτή την απόλαυση.

Η σύγχρονη μορφή του παγωτού και η αγγλοϊταλική «μάχη»

Τα πράγματα, ωστόσο, άλλαξαν δραματικά όταν στο παιχνίδι μπήκε ο γόνος μιας οικογένειας ψαράδων που άκουγε στο όνομα Φραντσέσκο Προκόπιο ντέι Κολτέλι ο οποίος το 1686 ανοίγει στην καρδιά του Παρισιού το «Café Procope», το πρώτο καφενείο της γαλλικής πρωτεύουσας, κατά κάποιους και το πρώτο παγκοσμίως το οποίο γίνεται αμέσως στέκι εξαιτίας μιας συγκεκριμένης συνταγής.

Ο Σικελός μάγειρας αναμείγνυε γάλα, βούτυρο, κρέμα και αυγά και πάγωνε τη λιχουδιά του, πριν τη σερβίρει σε μικρά πορσελάνινα μπολ, δίνοντάς του τελικά τον τίτλο του «πατέρα του ιταλικού παγωτού».

Σύμφωνα με τους ιστορικούς, πάντως, το πρώτο επίσημο παγωτό της ανθρώπινης ιστορίας είναι δημιουργία του Αντόνιο Λατίνι (1642-1692), που ήταν στη δούλεψη του ισπανού αντιβασιλέα της Νάπολης, ο οποίος φέρεται να είναι ο πρώτος που κατέγραψε τη συνταγή του «σορμπέτο» του, ένα γαλατώδες σορμπέ που τον έκανε διάσημο.

Την ίδια εποχή, ο γάλλος ζαχαροπλάστης Νικολά Οντιζέ περιγράφει μπόλικες συνταγές παγωτών με φρούτα στον τσελεμεντέ του, αν και καμιά δεν θα γινόταν διασημότερη από κείνο το παγωτό με κρέμα, ζάχαρη και πορτοκαλόνερο. 

Στην αμερικανική ήπειρο, το παγωμένο έδεσμα έκανε θορυβώδη «είσοδο» στα μέσα του 18ου αιώνα. Εικάζεται πως στην πραγματικότητα, ο «εισαγωγέας» του είδους στις ΗΠΑ, ήταν αξιωματούχος της κεντρικής διοίκησης, ο οποίος, σε επίσημο ταξίδι του στην Ευρώπη, δοκίμασε το επιδόρπιο σε κάποιο γεύμα και ενθουσιάστηκε.

Το 1744, Σκωτσέζος άποικος που επισκέφθηκε το σπίτι του κυβερνήτη του Maryland κατέγραφε με ζέση το κέρασμα που δέχθηκε. Δεν ήταν άλλο από παγωτό φράουλα. Είναι η ίδια χρονιά, που το λήμμα «ice cream» έκανε την παρθενική του εμφάνιση στο English Dictionary….

Το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής παγωτού στις ΗΠΑ ιδρύθηκε το 1851 από τον Τζέικομπ Φάσελ, ο οποίος μοιραία βαφτίστηκε «πατέρας της παγωτοβιομηχανίας». Τη χρονιά εκείνη, υπολογίζεται ότι ο μέσος Αμερικανός κατανάλωνε ετησίως ένα κουταλάκι του γλυκού παγωτό! Δύο αιώνες μετά, η ετήσια κατανάλωση παγωτού από έναν Αμερικανό πολίτη ξεπερνά τα 27 κιλά!

Μέχρι το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το παγωτό είχε μετατραπεί σε άλλο ένα σύμβολο των ΗΠΑ. Οι έρευνες είχαν δείξει πως το παγωτό τονώνει το ηθικό του στρατεύματος! Αυτά έβλεπε ο φασίστας δικτάτορας Μπενίτο Μουσολίνι και έσπευσε, αν και το ιταλικό παγωτό ήταν παγκοσμίως γνωστό, να απαγορεύσει την πώλησή του στην Ιταλία, καταδικάζοντάς το ως «πολύ αμερικάνικο»!

Η ιστορία του παγωτού στη σύγχρονη Ελλάδα

Οι εν Αθήναις αριστοκράτες γεύθηκαν για πρώτη φορά την παγωμένη λιχουδιά το 1835 σε μία από τις κοσμικές εκδηλώσεις του Βαυαρού πρωθυπουργού Άρμασπεργκ.

Το 1840, ο επιχειρηματίας Καρδαμάτης ανοίγει το πρώτο ζαχαροπλαστείο της πόλης στη συμβολή των οδών Αιόλου και Ευριπίδου προσφέροντας μεταξύ άλλων και παγωτό, και το μετατρέπει σε λαϊκή λιχουδιά, που απολαμβάνουν με πάθος οι Αθηναίοι. Λέγεται ότι η ημερήσια είσπραξη του καταστήματος έφτανε τις 400 δραχμές, ενώ τις γιορτές ξεπερνούσε τις 1.000, ποσά αστρονομικά για την εποχή!

Λίγο μετά τον ερχομό των προσφύγων της Μικράς Ασίας στην Ελλάδα, οι οποίοι έφεραν μαζί τους και συνταγές για παγωτό,  ανοίγουν το ένα μετά το άλλο τα εργαστήρια παραγωγής ενώ στους δρόμους κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτοι παγωτατζήδες με τα τροχήλατα παγο-ψυγεία.

Το 1934, η Ελλάδα αποκτά τη δική της μονάδα προϊόντων γάλακτος και παγωτού. Τα αδέλφια Σουραπά, από την Αρκαδία, επιστρέφουν με μπόλικα χρήματα από το Σικάγο όπου ήταν μετανάστες και στήνουν την Εθνική Βιομηχανία Γάλακτος (ΕΒΓΑ). Δυο χρόνια αργότερα θα κάνουν… επανάσταση όταν παρουσιάσουν στους Έλληνες το παγωτό «ξυλάκι», το παγωτό σε κύπελλο και το χωνάκι με σοκολάτα και αμύγδαλο.

Το «ξυλάκι» είναι αυτό που τους χαρίζει την πρώτη τους ευρεσιτεχνία. Το πρώτο, δηλαδή, τυποποιημένο παγωτό στην Ελλάδα και μάλιστα με την έγκριση του Γενικού Χημείου του Κράτους, που πιστοποιεί την ποιότητα. Τα υπόλοιπα είναι μια… παγωμένη ιστορία που ενθουσιάζει μέχρι και σήμερα τους ουρανίσκους μας.