«Κάποια στιγμή κοιτάζοντας στον καθρέφτη, αναγνώρισα στο είδωλό μου τον Ιησού», είπε κάποτε για το ρόλο του ο διάσημος «Ιησούς από τη Ναζαρέτ», Ρόμπερτ Πάουελ για την ταινία του Φράνκο Τζεφιρέλι που έκανε τα πρώτα της τηλεοπτικά βήματα στην ιταλική RAI το Μάρτιο του ’77.
Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης
Ο Χριστός όμως ήταν ανέκαθεν γεννημένος πρωταγωνιστής, γεγονός που επιβεβαιώνει και ο τίτλος της ροκ όπερας των Andrew Lloyd Webber και Tim Rice «Jesus Christ Super Star». Θρησκευτικό σύμβολο και ήρωας των πασχαλιάτικων τηλεπροβολών της Μεγάλης Εβδομάδας, ο Χριστός ως κινηματογραφικός αστέρας, άλλοτε αποθεώθηκε και άλλοτε επικρίθηκε εντονότατα.
Ένας Ιησούς… Σούπερ Σταρ, πότε με χαρακτηριστικά χολιγουντιανού ζεν πρεμιέ όπως ο Ρόμπερτ Πάουελ στον Ιησού από τη Ναζαρέτ, άλλοτε πάλι με ασκητικά γνωρίσματα κατά την παζολινική λυρική μεταφορά, στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο».
Μιλώντας με τους γνωστούς κριτικούς κινηματογράφου, Ορέστη Ανδρεαδάκη και Γιάννη Ζουμπουλάκη, προσπαθήσαμε να ερμηνεύσουμε τα… κινηματογραφικά πάθη του θεανθρώπου.
Για τον Ορέστη Ανδρεαδάκη η δημιουργία του Τζεφιρέλι «πρόκειται για μία πολύ μέτρια ταινία. Έγινε γνωστή για λόγους εξωκινηματογραφικούς και κυρίως επειδή ήταν τηλεοπτική σειρά, που επαναλαμβάνεται συχνά».
«Η εικόνα του Ιησού δεν εναρμονίζεται με κανένα Ευαγγέλιο»
«Είναι λιγότερο πιστή στο πνεύμα και στο γράμμα των Ευαγγελίων», ενώ όπως λέει «περιέχει μερικούς εξόφθαλμους βαρβαρισμούς. Βλέπουμε την εξιδανικευμένη εικόνα του Ιησού που σε καμία περίπτωση δεν εναρμονίζεται με κανένα, επίσημο, κανονικό ή απόκρυφο Ευαγγέλιο».
Για τον ίδιο, η καλύτερη αναπαράσταση του Θείου πάθους, που εισέρχεται στην ουσία του μαρτυρίου του θεανθρώπου, είναι «Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του Πιερ Πάολο Παζολίνι. «Τον Ιησού ερμηνεύει ένας άγνωστος Ιταλός, ο Ενρίκε Ιραζόκι. Σύμφωνα με αυτά που ξέρουμε από τα Ευαγγέλια, στην ταινία οι πρωταγωνιστές είναι φτωχοί ψαράδες. Δεν είναι ξανθοί ούτε γαλανομάτηδες όπως στην ταινία του Τζεφιρέλι, καθώς δεν υπάρχουν πουθενά ξανθοί και γαλανομάτηδες στη Μέση Ανατολή. Αντιθέτως οι ήρωες παρουσιάζονται φαλακροί, με σκισμένα ρούχα, απόβλητοι, όπως πιστεύω ότι ήταν οι μαθητές και ο Ιησούς».
«Ο Τελευταίος Πειρασμός»
«Εξαιρετική κινηματογραφική απόδοση είναι “O Τελευταίος Πειρασμός” με τον Γουίλεμ Νταφόε. Ο Σκορσέζε ακολουθεί πολύ πιστά το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη. Ένα έργο, το οποίο περιέχει πολλά στοιχεία που απορρίπτει η επίσημη Εκκλησία», σύμφωνα με τον Ορέστη Ανδρεαδάκη. «Η ταινία λόγω της πολεμικής κατά της θρησκείας απαγορεύτηκε, δημιουργήθηκαν επεισόδια και άλλες παλινωδίες».
Αναφέρεται επίσης στα «Πάθη του Ιησού», του Μελ Γκίμπσον, μια ταινία η οποία όπως λέει αναπαριστά με συνέπεια το Θείο πάθος, με πρωταγωνιστή τον Τζιμ Καβίζελ. «Ήταν το έργο, το οποίο δημιούργησε τις περισσότερες συγκρούσεις. Μέσα από αυτό βλέπουμε και πράγματα, τα οποία έως εκείνη τη στιγμή δεν είχαμε καταλάβει. Όλοι νομίζουμε ότι ο Χριστός μαστιγώθηκε με ένα συμβατικό μαστίγιο. Ωστόσο δεν ήταν ακριβώς έτσι. Αν διαβάσετε τα Ευαγγέλια θα δείτε ότι ήταν όπως ακριβώς το παρουσιάζει ο Μελ Γκίμπσον στην ταινία του. Ένα μαστίγιο με αγκίστρια στις άκρες, τα οποία αποκολλούσαν τη σάρκα του Ιησού. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε και το γιατί μετά από 40 βουρδουλιές ο Χριστός ήταν τόσο εξασθενημένος, κάτι που εμφανίζεται με ιδιαίτερο ρεαλισμό μέσω της ταινίας. Κάποιοι έσπευσαν να το χαρακτηρίσουν θρησκευτικό σπλάτερ, αλλά η προσέγγιση ήταν ιδιαίτερα αληθινή».
Η… κατάρα του κινηματογραφικού Ιησού
Μιλώντας για την φημολογούμενη κατάρα, με την οποία «φορτώθηκαν» όσοι είχαν υποδυθεί τον Ιησού Χριστό, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης έχει αντίθετη άποψη. «Δεν είδα ούτε τον Νταφόε να κατακρημνίζεται. Έκανε μία μεγάλη καριέρα τόσο στον κινηματογράφο, όσο και στο θέατρο. Έκτοτε έπαιξε σχεδόν παντού. Τον είδαμε πρόσφατα και στο Grand Budapest Hotel. Ο Τζιμ Καβίζελ επίσης έχει διαγράψει πολύ σημαντική πορεία. Επομένως όλες αυτές οι “κατάρες” δεν μπορεί παρά να είναι δημιούργημα της φαντασίας κάποιων».
Στον αντίποδα ο Γιάννης Ζουμπουλάκης φέρνει επίσης ως παράδειγμα τον Τζιμ Καβίζελ. Όπως λέει «Τα Πάθη του Χριστού» ήταν η μεγαλύτερη του επιτυχία και έκτοτε δεν έκανε κανένα άλλο σημαντικό κινηματογραφικό βήμα. «Ο Πάουελ παρά το γεγονός ότι ήταν καλός ηθοποιός είχε μία θνησιγενή καριέρα. Έπαιξε κυρίως σε ταινίες περιορισμένου βεληνεκούς. Ας θυμηθούμε επίσης τον πρωταγωνιστή στο “Jesus Christ Super Star”, Τεντ Νίλι, ο οποίος έμεινε και εκείνος στην αφάνεια, ενώ ο Τζέφρει Χάντερ του “Βασιλιά των Βασιλέων”, πέθανε πολύ νέος, σχεδόν στην ηλικία του Χριστού. Ο Νταφόε μπορεί να αποτελεί εξαίρεση, αλλά δεν έγινε ποτέ μεγάλο όνομα από πλευράς εμπορικότητας».
Ο δημοφιλής «Ιησούς από τη Ναζαρέτ»
«Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ γυρίστηκε καταρχάς για την τηλεόραση. Χωρίστηκε σε δύο μέρη, το πρώτο και το δεύτερο. Παρά την αρνητική κριτική, την οποία δέχτηκε, το κοινό είχε ακριβώς αντίθετη άποψη. Αυτή η ταινία ήταν ό,τι έπρεπε για τον μέσο θεατή και παραμένει ένα δημοφιλέστατο… σόου έως και σήμερα», σημειώνει ο Γιάννης Ζουμπουλάκης.
Αναφορικά με τα Πάθη του Ιησού, είναι της άποψης ότι σκοπός της είναι να κάνει τον θεατή να πονέσει, όπως πόνεσε ενδεχομένως ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, υποστηρίζοντας την υπερβολή. «Δεν έχει νόημα αυτό το συνεχές ξυλοκόπημα του Χριστού», συμπληρώνει.
«Μία ταινία χωρίς μπιχλιμπίδια, λούσα και υπερπαραγωγές»
«Αντιθέτως, η ταινία του Παζολίνι είναι η κορυφαία όλων των χριστιανικών ταινιών, έτσι όπως έχουμε μάθει ότι τελικά ήταν. Όλα τα άλλα είναι μπιχλιμπίδια, λούσα και υπερπαραγωγές. Γι’ αυτό άλλωστε όλες οι ταινίες όπως ο “Ιησούς από τη Ναζαρέτ” είναι κάπως ξεπερασμένες κινηματογραφικά. Και δεν είναι μόνο αυτή. Είναι επίσης ο “Βασιλιάς των Βασιλέων” ή η “Μεγαλύτερη Ιστορία του Κόσμου”. Μην ξεχνάτε ότι έχουν υποδυθεί τον Ιησού πολλών εθνικοτήτων ηθοποιοί. Αμερικάνοι, Βρετανοί, Σουηδοί ηθοποιοί. Νομίζω πάντως είναι ο μεγαλύτερος κινηματογραφικός σταρ, τουλάχιστον από πλευράς δημοτικότητας», κατά τον Γιάννη Ζουμπουλάκη.
«Ο Παζολίνι βέβαια δεν δούλευε με τους κώδικες του Χόλιγουντ σε αντίθεση με ταινίες όπως ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, η οποία στόχο είχε να πουλήσει το ωραίο και το ιδανικό. Ο Τζεφιρέλι βασίστηκε σε πολλές ποπ εικόνες της ομορφιάς, που αντικατοπτρίζονται στο πρόσωπο του Ρόμπερτ Πάουελ. Σε αυτό το πρότυπο κινήθηκαν και ο Τζέφρεϊ Χάντερ στον “Βασιλιά των Βασιλέων” του Νίκολας Ρέις ή ο Μαξ φον Σίντοφ στη “Μεγαλύτερη Ιστορία του Κόσμου”. Ψηλός, ξανθός, γαλανομάτης. Αυτή ήταν ανέκαθεν η εικόνα του Χριστού και την ανέτρεψε ο Παζολίνι».
Σε κάθε περίπτωση για όσους σπεύσουν να κρίνουν με αυστηρότητα τις χολιγουντιανές προσεγγίσεις του Ιησού, ας σκεφτούν πως οι ίδιοι οι κανόνες του Χόλιγουντ επιτάσσουν τη νόρμα του ωραίου σε κάθε βήμα κινηματογραφικής παραγωγής. Για όσους πάλι επιμείνουν στην καλλιτεχνική αρτιότητα και τον μινιμαλισμό της εικόνας, η περίπτωση Παζολίνι είναι η πλέον ενδεδειγμένη. Και οι δύο περιπτώσεις πάντως, δεν παύουν να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κινηματογραφικής ιστορίας και δη της θρησκευτικής. Προκαλώντας κάποιες φορές τον τηλεθεατή να σηκωθεί από τον καναπέ του και να διαδηλώσει εναντίον της «αντίχριστιανικής» προσέγγισης. Και κάποιες άλλες, απλά να καθίσει αναπαυτικά μπροστά στο δέκτη του και να τις απολαύσει.
Διαβάστε όλα τα θέματα της ενότητας Weekend του newsbeast.gr
