Πώς ορίζεται η σεξουαλική παρενόχληση και τι συμβαίνει στα σχολεία, στο γραφείο και στα μέσα μεταφοράς;

Στο έχει εκμυστηρευθεί η φίλη σου διστακτικά ή το έχεις ακούσει από την αδερφή σου όταν οργισμένη πήγε να «πιαστεί» στα χέρια μέσα στο λεωφορείο.

Άλλες φορές το έχεις ζήσει στο πετσί σου σε κάποια δουλειά ή την ώρα που γυρνάς με το τρένο στο σπίτι. Μπορεί ακόμη να θυμάσαι εκείνο το περιστατικό που σου συνέβη στο σχολείο και ακόμη δεν έχεις ξεπεράσει.

Η σεξουαλική παρενόχληση δεν είναι κάτι άγνωστο κυρίως για τις γυναίκες αλλά και για τους άνδρες στη χώρα μας.

Παρά τον ντόρο που έχει προκληθεί το τελευταίο διάστημα μετά και το κίνημα #MeToo που έγινε παγκοσμίως γνωστό το περασμένο φθινόπωρο, στην Ελλάδα είναι ακόμη θέμα ταμπού.

Για ποιο λόγο δεν καταγγέλλεται τις περισσότερες φορές η σεξουαλική παρενόχληση και τι μπορούμε να κάνουμε όταν είμαστε μάρτυρες ή θύματα;

Η Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων, Φωτεινή Κούβελα μιλάει στο newsbeast.gr για το τι συμβαίνει στα σχολεία, το χώρο εργασίας και τα μέσα μαζικής μεταφοράς και μάς συμβουλεύει πώς να αντιμετωπίσουμε την κάθε μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης.

– Ποιες είναι οι πιο διαδεδομένες μορφές σεξουαλικής παρενόχλησης στη χώρα μας;

Ορίζοντας τη σεξουαλική παρενόχληση ως την αθέμιτη και προσβλητική συμπεριφορά, η οποία παραβιάζει την αξιοπρέπεια των γυναικών και δημιουργεί ένα ανασφαλές, αβέβαιο και επικίνδυνο ψυχοκοινωνικά εργασιακό περιβάλλον, οι πιο διαδεδομένες μορφές της, κυρίως στη χώρα μας, είναι αυτές που χρησιμοποιούν λεκτικό τρόπο, δηλαδή με σχολιασμό του σώματος της γυναίκας, διάφορα κομπλιμέντα που γίνονται ενοχλητικά, πίεση για ραντεβού, ιστορίες που περιέχουν καύχηση για σεξουαλικές επιδόσεις, σεξουαλικά ανέκδοτα και προσβλητικές εκφράσεις για την αξιοπρέπεια της γυναίκας και αυτές που χρησιμοποιούν μη λεκτικό τρόπο όπως ανεπιθύμητα αγγίγματα, χάδια σε όλο το σώμα και φιλιά και στη χειρότερη περίπτωση απόπειρα βιασμού.

– Συχνά η σεξουαλική παρενόχληση δεν καταγγέλλεται. Ποια πιστεύετε ότι είναι τα σημαντικότερα εμπόδια και ποιες οι λύσεις;

Ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια για την αποσιώπηση της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι ο φόβος των γυναικών, το μέγεθος και το περιεχόμενο του οποίου μπορεί να ποικίλει κατά περίπτωση. Στις περισσότερες περιπτώσεις  δεν υπάρχει μάρτυρας, η παρενόχληση γίνεται «πίσω από κλειστές πόρτες».

Είναι αναγκαίο και επιβεβλημένο να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία με πολλούς τρόπους αλλά και τα θέματα της έμφυλης ισότητας και της σεξουαλικής αγωγής να μπουν στην στη μαθησιακή ύλη όλης της εκπαιδευτικής κοινότητας  ώστε να πάψουν οριστικά να υφίστανται οι έμφυλες διακρίσεις και να διαιωνίζονται διαρκώς οι αναχρονιστικές στερεοτυπικές αντιλήψεις περί ανισότητας των φύλων.

Διότι, από αυτές αναπαράγεται μεταξύ άλλων και το επίμαχο και ευαίσθητο κοινωνικό φαινόμενο της  σεξουαλικής παρενόχλησης, το οποίο, μάλιστα υπερβαίνει κοινωνικές, οικονομικές και μορφωτικές διακρίσεις και, δυστυχώς, απαντάται παντού: στον εργασιακό χώρο, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στον ιατρικό χώρο, σε κοινωνικές υπηρεσίες κ.α.

Επίσης, είναι κρίσιμο να δημιουργηθούν επιπλέον δομές και θεσμοί από την πολιτεία, την τοπική αυτοδιοίκηση και τις επιχειρήσεις, που θα προστατεύουν κάθε γυναίκα, η οποία βιώνει την σεξουαλική παρενόχληση.

Να αποσαφηνιστεί πλήρως η πιθανή σύγχυση μεταξύ κομπλιμέντου και σεξουαλικής παρενόχλησης και, βέβαια, να ενθαρρυνθούν, με κάθε τρόπο, όλες οι γυναίκες που βιώνουν σεξουαλική παρενόχληση να σπάσουν τη σιωπή τους και να καταλάβουν ότι δεν είναι οι μόνες και ότι δεν είναι μόνες.

– Η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, όπου τα άτομα περνούν τις περισσότερες ώρες της ημέρας τους, είναι πλέον σύνηθες φαινόμενο. Τι μπορεί να κάνει το θύμα για να προστατευτεί;

Είναι γεγονός ότι η σεξουαλική παρενόχληση που εμφανίζεται στον εργασιακό χώρο συνιστά μια εκ των πιο διαδεδομένων μορφών, κάτι που προκύπτει και από τις σχετικές αναφορές στις δομές του συνεκτικού και ολοκληρωμένου δικτύου της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων  για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών (τηλεφωνική γραμμή SOS 15900, Συμβουλευτικά Κέντρα και Ξενώνες Φιλοξενίας).

Παρατηρείται δε ότι όσο πιο ισορροπημένος είναι ένας εργασιακός χώρος (δηλαδή, άνδρες και γυναίκες κατέχουν εξίσου θέσεις εξουσίας), τόσο λιγότερη σεξουαλική παρενόχληση εμφανίζεται.

Από την άλλη, υπάρχει μεγάλη δυσκολία να ανιχνευθεί η σεξουαλική παρενόχληση και, συνεπώς, να γνωστοποιηθεί, διότι, ο φόβος των γυναικών μήπως, αν μιλήσουν, χάσουν τη θέση εργασίας τους και η έλλειψη αποδείξεων και μαρτύρων, τις περισσότερες φορές κρατούν τις υποθέσεις αυτές στην αφάνεια.

Σήμερα μια γυναίκα που έχει υποστεί ή κινδυνεύει να υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, μπορεί να απευθυνθεί στο Πανελλαδικό δίκτυο δομών της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ) για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, που αποτελείται από την 24ωρη γραμμή SOS 15900, τα Συμβουλευτικά Κέντρα και τους Ξενώνες Φιλοξενίας Γυναικών που έχουν υποστεί ή κινδυνεύουν να υποστούν οποιασδήποτε μορφής βίας.

Τα έμπειρα και εξειδικευμένα στελέχη της ΓΓΙΦ είναι σε ετοιμότητα, να κατευθύνουν και να βοηθήσουν τις γυναίκες, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους δωρεάν και με εχεμύθεια.

Πιο συγκεκριμένα, όταν μια γυναίκα που έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση καλέσει στη Γραμμή SOS 15900, οι σύμβουλοι παρέχουν ψυχοκοινωνική στήριξη, ενδυναμώνουν και προτρέπουν το θύμα να μιλήσει, να καταγγείλει το περιστατικό στο ΣΕΠΕ (Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας) ή στο Συνήγορο του Πολίτη.

Επίσης παραπέμπουν τη γυναίκα για επιπλέον βοήθεια στο κατά τόπους Συμβουλευτικά  Κέντρα της ΓΓΙΦ και των Δήμων όπου εκεί μπορεί να λάβει ψυχοκοινωνική στήριξη ή νομική βοήθεια από εξειδικευμένους συμβούλους.

Εκείνο, όμως, που δε χάνουμε ευκαιρία να τονίζουμε στις γυναίκες που έχουν υποστεί ή κινδυνεύουν να υποστούν σεξουαλική παρενόχληση, είναι να μιλούν ανοιχτά και να δρουν με αποφασιστικότητα απέναντι στον παρενοχλούντα στο χώρο εργασίας και σε εξωτερική δημόσια αρχή.

Επιπλέον, κρίνεται ως αναγκαίο να υπάρχει γραπτή καταγγελία και με λεπτομέρειες, ώστε να μην καταλήξει η υπόθεση στο αρχείο. Ακόμη, προτείνουμε οι γυναίκες πάντοτε να συμβουλεύονται είτε τις υπηρεσίες των δομών της ΓΓΙΦ, είτε κάποιον/α δικηγόρο, ώστε να είναι προετοιμασμένες, διότι είναι πολύ πιθανή η αντεπίθεση από τον θύτη και τους υποστηρικτές του.

Επιπρόσθετα, στην ΓΓΙΦ λάβαμε την πρωτοβουλία και καταθέσαμε ολοκληρωμένες προτάσεις σε ιδιωτικές εταιρείες, μέσα από τις οποίες αναδύεται η ανάγκη καταπολέμησης της σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας. Πιο συγκεκριμένα, προτείναμε να υπάρχει τμήμα με ψυχολόγο ή κοινωνικό λειτουργό στο χώρο εργασίας, ώστε να μπορεί να απευθύνεται μια εργαζόμενη, προκειμένου να καταγγείλει το συμβάν και να βοηθιέται.

Σε ό, τι αφορά στον θύτη, ο νόμος λέει ότι η σεξουαλική παρενόχληση συνιστά απαράδεκτη διάκριση στη σημερινή κοινωνία και, ως εκ τούτου, πρέπει να τιμωρείται, ορίζοντας πως είναι υποχρέωση των εργοδοτών να εξασφαλίζουν ότι κανένας και καμία εργαζόμενος/-η δεν θα δέχεται ανεπιθύμητη, προσβλητική σεξουαλική συμπεριφορά (Άρθρο 26, 3896/2010).

– Η σεξουαλική παρενόχληση μεταξύ των μαθητών ή από καθηγητές είναι ένα φαινόμενο που συναντάται στα σχολεία. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει για την πρόληψη κι αποφυγή τέτοιων φαινομένων;

Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα και της περιεκτικής σεξουαλικής εκπαίδευσης ως διακριτό γνωστικό αντικείμενο μελέτης και διδασκαλίας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, όπως και η ανάπτυξη μίας κουλτούρας μηδενικής ανοχής στη σεξουαλική παρενόχληση σε κάθε εκπαιδευτική μονάδα, συνιστούν πάγιες θέσεις της ΓΓΙΦ, οι οποίες στοιχειοθετούν μια δέσμη ολοκληρωμένων προτάσεών της, που έχουν κατατεθεί στο Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.

Παράλληλα, συνιστούν βασικό άξονα προτεραιότητας του έργου της στο «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων της περιόδου 2016-2020» της ΓΓΙΦ.

Στηρίζουμε τη θεματική εβδομάδα του Υπουργείου Παιδείας που έχει εισάγει τα θέματα φύλου για τις μαθήτριες και τους μαθητές του γυμνασίου και βοηθάμε τις γυναίκες και άνδρες εκπαιδευτικούς τόσο με υλικό όσο και με τη φυσική παρουσία στελεχών της ΓΓΙΦ και των Συμβουλευτικών Κέντρων στα σχολεία.

Επίσης βασική επιμόρφωση σε θέματα έμφυλης ισότητας λαμβάνουν οι εκπαιδευτικοί και από Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Επίσης θεωρώ επιτακτική την ανάγκη ανάλογη επιμόρφωση πρέπει να γίνεται και στους γονείς μέσα από θεσμούς του υπουργείου και των δήμων.

Πέραν αυτών, με ένα σύνολο ποικίλων δράσεων, πολιτικών και πρωτοβουλιών που ανανεώνονται και εμπλουτίζονται διαρκώς, η ΓΓΙΦ θέτει την εξάλειψη των έμφυλων ανισοτήτων στην εκπαίδευση στην κορυφή των προτεραιοτήτων της και εργάζεται ανελλιπώς για την ανατροπή των στερεοτύπων στην Παιδεία εν γένει.

– Η Γαλλία ποινικοποιεί τη σεξουαλική παρενόχληση στους δρόμους και τα μέσα μαζικής μεταφοράς της χώρας. Στη χώρα μας τι συμβαίνει;

Ξέχωρα από το έργο της ΓΓΙΦ για την εξάλειψη της έμφυλης βίας, αξίζει να σημειωθεί ότι ο πρόσφατος ν.4531/2018 (κύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης) σηματοδοτεί μια τομή στην προστασία των γυναικών από τη βία, τόσο σε επίπεδο πρόληψης, όσο και καταπολέμησής της.

Στο άρθρο 40 της εν λόγω Σύμβασης, υπάρχει ρητή πρόβλεψη για την σεξουαλική παρενόχληση, σύμφωνα με την οποία ορίζεται ότι: «Τα Μέρη θα λαμβάνουν τα αναγκαία νομοθετικά ή άλλα μέτρα προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οποιαδήποτε μορφή ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή φυσικής συμπεριφοράς σεξουαλικής φύσεως η οποία αποσκοπεί ή κατατείνει στην παραβίαση της αξιοπρέπειας του ατόμου, συγκεκριμένα σε περίπτωση δημιουργίας ενός εκφοβιστικού, εχθρικού, μειωτικού, ταπεινωτικού ή προσβλητικού περιβάλλοντος, θα υπόκειται σε ποινικές ή άλλες νομικές κυρώσεις».

– Τι μπορούμε να κάνουμε όταν είμαστε μάρτυρες σεξουαλικής παρενόχλησης;

Εκείνο που συστήνεται να κάνουμε είναι να συμβάλλουμε στο να υπερβεί το θύμα το φόβο του και να ξεπεράσει τις ενδεχόμενες αναστολές του. Να το βοηθήσουμε και να το ενθαρρύνουμε, δηλαδή, ώστε να μιλήσει ανοιχτά και να ζητήσει βοήθεια από τους ανθρώπους των δομών που προαναφέρθηκαν.

Κι αυτό, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε και να αγνοούμε ότι η σιγή και η σιωπή συνιστούν εκφάνσεις της συνενοχής.