Άγιε μου, Παναγία μου κάνε το θαύμα σου για να γίνει καλά ο άνθρωπός μου, να κάνω ένα παιδί, να είναι καλά ο γιος μου που θαλασσοδέρνεται, να παντρευτεί η κόρη μου κι εγώ θα σου φέρω ένα ρολόι, ένα δαχτυλίδι, ένα βραχιόλι, ένα τάμα.
Οι πιστοί συχνά πυκνά αποθέτουν χρυσά ή ασημένια τάματα στις εικόνες της Παναγίας ή των Αγίων, θέλοντας μ’ αυτόν τον τρόπο, είτε να «καλοπιάσουν» τον Άγιο να πραγματοποιήσει την επιθυμία τους, είτε να τον ευχαριστήσουν και να του εκδηλώσουν την ευγνωμοσύνη τους για το που εισάκουσε την παράκλησή τους.
Άλλες πάλι φορές το τάξιμο μπορεί να είναι να δώσουν στο παιδί του το όνομα του Αγίου ή να νηστέψουν για παράδειγμα για κάποιο διάστημα.
Όλα αυτά που συνήθως «τάζουν» οι πιστοί και τα αφιερώνουν σε ιερά πρόσωπα της εκκλησίας λέγονται «αναθήματα». Η λέξη προέρχεται από το ρήμα «ανατίθημι» που σημαίνει αναθέτω, εμπιστεύομαι-αφιερώνω.
Οι Άγιοι θέλουν τάματα αλλά ποιος τα κατασκευάζει;
Είναι ελάχιστοι οι τεχνίτες που κατασκευάζουν τάματα στην Ελλάδα. Έχουν απομείνει 3 ή 4 οικογένειες, που κληρονόμησαν την τέχνη από την προηγούμενη γενιά. Ο Γιάννης Γιαγτζής συνεχίζει την παράδοση του πατέρα του, Δημήτρη Γιαγτζή, ο οποίος την είχε κληρονομήσει από τον δικό του πατέρα. Η οικογενειακή επιχείρηση μετράει κοντά 100 χρόνια. Ξεκίνησαν από την Κωνσταντινούπολη και το 1922 μετανάστευσαν στην Αθήνα. Στο εργαστήριό του στο Παγκράτι υπάρχουν καλούπια που είχαν φέρει οι δικοί του από την Κωνσταντινούπολη.
«Η επιχείρηση ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη, από την ελληνική κοινότητα που ήταν εκεί πέρα. Ήταν κάποιοι μπαρμπάδες οι οποίοι φύγανε με τις ανταλλαγές των πληθυσμών και εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Ο αδερφός του παππού μου συγκεκριμένα άνοιξε ένα μικρό εργαστήριο στο κέντρο της Αθήνας, και σε αυτό δούλεψε δούλεψε κάποια στιγμή ο πατέρας μου. Δεν ήταν αποκλειστικά τάματα ήταν εργαστήριο χρυσοχοΐας».
Τον ρωτάμε πώς και ασχολήθηκε με τα τάματα και την κατασκευή τους.
«Βοηθούσα πιτσιρικάς. Κάποια στιγμή μετά το στρατό είπαμε να μπω στην επιχείρηση. Δεν έχει και πολλή ζήτηση, είναι και δύσκολο επάγγελμα. Για κάθε παράσταση θα πρέπει να υπάρχει το σωστό καλούπι και ασχολούνται όσοι έχουν κληρονομήσει τα καλούπια και μπορούν να το κάνουν».
«Κάνει ο κόσμος ακόμη τάματα» διερωτόμαστε.
«Ναι, κάνει. Βέβαια το αγοραστικό κοινό μας είναι συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας. Αυτοί που ασχολούνται αποκλειστικά με το τάμα, το βλέπουν σαν αφιέρωμα. Μου έχουν τύχει και άτομα που το βλέπουν σαν ένα είδος λαογραφίας. Ζητάει ο κόσμος τάματα, σε συγκεκριμένες περιόδους ζητάει. Αλλά είναι συγκεκριμένο το αγοραστικό κοινό όπως είπαμε. Ένας νέος 20, 30 ετών ούτε καν το ξέρει τι είναι το τάμα» μας λέει Γιάννης Γιαγτζής που έμαθε την τέχνη από τον πατέρα του.
«Και παλιά κάνανε αναθήματα, κάνανε τάματα κλπ. Και το κερί ουσιαστικά ένα τάμα είναι. Τι είναι το τάμα; Είναι προσφορά. Προσφέρω κάπου που πιστεύω, προσφέρω ένα αντικείμενο πολύτιμο για μένα. Το πρώτο πράγμα που θα αναρωτηθεί κανείς είναι “δηλαδή ο άγιος περιμένει να του κάνεις χρυσό 9 καράτια ή περιμένει δαχτυλίδι κλπ;” “δηλαδή εάν δεν του κάνεις θα παρεξηγηθεί;” Όχι. Η προσφορά είναι από σένα, προσφέρεις κάτι που είναι ακριβό για σένα. Όταν φτιάχνανε ένα ναό, ένα μεγαλοπρεπή και πανάκριβο ναό, δεν το κάνανε με την έννοια ότι το θέλει ο Θεός για να το αποτιμήσει. Είναι η προσφορά η δική σου. Είτε σαν ευχαριστώ, είτε σαν παράκληση. Αυτό είναι η ουσία του τάματος. Τίποτα παραπάνω τίποτα παρακάτω. Κουβαλάει πάνω του το ευχαριστώ ή την παράκληση. Υπάρχει τάμα που γράφει “ευχαριστώ”, σε ευχαριστώ δηλαδή για κάτι που μου συνέβη. Προσφέρω προς τα εκεί που πιστεύω, προσφέρω ένα γεύμα κι αυτό τάμα είναι».
Τι του ζητάνε όμως συνήθως…
«Το πιο κοινότυπο είναι είτε κάποιο μέλος του σώματος επειδή κάποιος έχει ένα πρόβλημα υγείας ή έγινε καλά, αλλά κι ένα ολόκληρο σώμα, έναν άντρα, μία γυναίκα, ένα παιδάκι που γεννήθηκε και οτιδήποτε άλλο μπορείς να φανταστείς, όπως ένα αυτοκίνητο, ένα φορτηγό, μία μηχανή, μου έχουν ζητήσει ένα ναύτη.
Για παράδειγμα κάποιος που είναι ταξιτζής ή οδηγός φορτηγού μου ζητάει ένα τάμα για να πάει καλά η δουλειά του ή να μην χειροτερέψει».
«Το τάμα είναι η προσφορά. Δεν υπάρχουν άγια τάματα, ούτε θαυματουργά ούτε σημαίνει ότι αν κάνεις τάμα είσαι καλός, εάν δεν κάνεις δεν είσαι. Εδώ ξεφεύγει το πράγμα. Προσφέρω κάτι πολύτιμο για μένα, αυτή είναι η έννοια του τάματος, όπως προσφέρεις ένα γεύμα μία λαμπάδα, ένα τάμα, μία εικόνα. Οτιδήποτε άλλο ξεφεύγει από την έννοια του τάματος και γίνεται εντελώς ειδωλολατρικό».
Πρέπει να πιστεύεις για να κάνεις αυτή τη δουλειά; Να είσαι αυτό που λέμε θρήσκος;
«Όταν είσαι και εντελώς αντίθετος πιστεύω ότι και από αντίδραση δεν θα το κάνεις. Όσοι κάνουν αυτή τη δουλειά είναι κάπου στη μέση. Είναι προς το θρήσκοι, θα έλεγα. Κατά βάση όμως αυτός που φτιάχνει τάματα είναι κατασκευαστής, είναι έμπορος. Δεν πρέπει να μπερδεύεις το ένα με το άλλο. Βέβαια, όλοι μπορούμε να πούμε “σιγά μην κάτσω να κάνω εγώ τάμα” και σε κάποια φάση της ζωής σου που περνάς μία δυσκολία μπορεί να τα βάλεις με την τύχη σου. Σε όλους έχει λίγο πολύ συμβεί.
Ο σκοπός είναι να αφιερώσεις κάτι σε κάτι που πιστεύεις, δεν σημαίνει κατά ανάγκη να περιμένεις ότι θα γίνει κάτι. Οι άνθρωποι που κάνουν τάματα στους Αγίους αντλούν δύναμη από αυτά».
