Στο δεύτερο μέρος του ρεπορτάζ του Newsbeast για τη νεανική βία και εγκληματικότητα, το πρώτο μέρος μπορείτε να το διαβάσετε εδώ, μέσα και έξω από τα σχολεία, μας μιλούν μια ψυχολόγος και κοινωνική ανθρωπολόγος, ένα μέλος της ΟΛΜΕ, αλλά και ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας Αλέξανδρος Κόπτσης.
«Το φαινόμενο της έκρηξης της βίας δεν είναι καθόλου μα καθόλου καινούργιο» ξεκινάει να μας δίνει την περιγραφή του φαινομένου η Μίνα Μαρούγκα, σύμβουλος ψυχικής υγείας- ψυχοθεραπεύτρια MSc, κοινωνική ανθρωπολόγος MSc και συνεργάτιδα Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ-Αιγινήτειο Νοσοκομείο.
Για να μας δείξει πόσο πίσω πηγαίνουν οι ρίζες αυτού του κοινωνικού ζητήματος η ίδια φέρνει στην κουβέντα το γιαούρτωμα που έριχναν οι αποκαλούμενοι τεντιμπόηδες τη δεκαετία του ΄60….«αυτοί δηλαδή που είχαν την συμπεριφορά εκτός νόρμας, σύμφωνα με ο, τι όριζε τότε η καθεστηκυία τάξη. Η κατακραυγή απέναντι στην κοινωνία γινόταν με το γιαούρτωμα, μια συμβολική πράξη. Πολλά χρόνια μετά είχαμε την υπόθεση Γιακουμάκη, η οποία στάθηκε καταλύτης για την απόλυτη απογύμνωση της έννοιας του bullying. Εδώ πια οι δυνατοί εξοστρακίζουν το γιαούρτι απέναντι στον αδύναμο. Οι δήθεν δυνατοί βάζουν στην άκρη της κοινωνίας ένα άτομο νέο, λαμπερό και ήσυχο. Ο Βαγγέλης Γιακουμάκης ήταν πιο ψηλά από τις νόρμες και αυτό δεν άντεξε η κοινωνία».
Πως γεννιέται το bullying και η θεωρία της ενδο ομάδας και της έξω ομάδας
Σε αυτό το σημείο, η κα Μαρούγκα αναρωτιέται: «ποιος κάνει bullying τελικά; Αυτός που τρώει bullying. Bullying κάνει πάντα το παιδί που περιθωριοποιήθηκε στο σπίτι του και από το σπίτι του, από τους γονείς του ή από μια άλλη ομάδα μέσα στο σχολείο. Bullying μπορεί να κάνει και ο μαθητής που είναι άριστος- το βλέπουμε στα θεραπευτικά μας γραφεία. Ένας τέτοιος μαθητής επειδή έχει φάει bullying αναγκάζεται να το επιστρέψει».
Και εδώ έρχεται η θεωρία της ενδο-ομάδας και της εξω-ομάδας. Η κα Μαρούγκα μας εξηγεί ποια είναι η αλληλέπιδραση ανάμεσα σε αυτές τις δύο ομάδες: «Παντού, σε κάθε κοινωνική ομάδα υπάρχει η ενδο ομάδα, ο πυρήνας. Εκεί υποτίθεται ότι ανήκουν οι καλύτεροι. Αυτό το συναντάμε πολύ έντονα και στο προσφυγικό- εμείς στην ενδο ομάδα, οι Έλληνες για παράδειγμα, είμαστε η καλύτερη φυλή, είμαστε η Άρια Φυλή. Αντίστοιχα και τα σχολεία έχουν την Άρια φυλή τους, εκεί όπου ανήκουν τα πιο όμορφα κορίτσια, αυτοί που φορούν τα πιο ακριβά παπούτσια. Αυτή η ομάδα όμως την ίδια στιγμή έχει και ένα έντονα βιωματικό άγχος. Η καθαρότητα και η υπεροχή της απειλούνται από την έξω ομάδα. Εδώ ανήκει ο Γιακουμάκης. Είναι ένας ήσυχος, καλός μαθητής. Η ενδοομάδα οχυρώνεται απέναντι του και βρίσκει έναν τέλειο εχθρό για να νιώσει πιο δυνατή. Τελικά, αυτός που φαίνεται διαφορετικός απορροφά όλο το βιωματικό άγχος της ενδο ομάδας. Και έτσι διαιωνίζεται το φαινόμενο του bullying».
Το χαμένο νόημα της ζωής και η «τοξική» καραντίνα
Όμως εκτός από την παραπάνω θεωρία, το ξέσπασμα της βίας έχει και μια ρίζα που πηγαίνει ακόμα πιο βαθιά. Η κα Μαρούγκα εξηγεί ποια είναι αυτή. «Σε συνθήκες σχετικής ευμάρειας, όπως αυτές που ζούμε σήμερα, τα παιδιά δεν βρίσκουν νόημα στην ύπαρξη τους. Όταν το νόημα πεθαίνει, ο νέος επιτρέπει στον εαυτό του συμπεριφορές που τον αυτοκαταργούν. Και με τη φράση “το χαμένο νόημα” αναφερόμαστε στο νόημα της ίδιας της ζωής, του σχολείου, της παρέας και της οικογένειας φυσικά.
Δυστυχώς, το σημερινό σχολείο έχει καταλήξει αδιάφορο και απονευρωμένο, μηχανικό, σαν το μηχανικό μολύβι. Αυτό το σχολείο καταργεί το χώρο της φαντασίας και του νοήματος. Όπως έχει πει ο Φρόυντ όμως, το φαντασιακό είναι ο τόπος γένεσης. Υπάρχουν φυσικά τόσο πολλοί εκπαιδευτικοί μέσα σε αυτό το απαξιωμένο σύστημα που προσπαθούν να σώσουν τα παιδιά μας. Τα παιδιά που θέλουν, ψάχνουν και βρίσκουν αυτούς τους ανθρώπους για να επικοινωνήσουν, να μιλήσουν για τα προβλήματά τους».
Για την κα Μαρούγκα πάντως, η καραντίνα έχει παίξει νευραλγικό ρόλο στην έκρηξη της νεανικής βίας. «Σπίτια σε καραντίνα με 13χρονα και 15χρονα. Τα είδαμε από κοντά αυτά τα παιδιά στο γραφείο μας» περιγράφει η ίδια και συνεχίζει: «Όλες οι ενορμήσεις των εφήβων, με κορυφαίες ανάμεσα τους και τις σεξουαλικές, καθηλώθηκαν σε έναν καναπέ και αναζήτησαν την εκτόνωση τους στα video games. Και για να γυρίσουμε λίγο πίσω στο χαμένο νόημα, που να το βρουν οι έφηβοι όταν όλα γύρω τους καταρρέουν; Πού να βρουν τους φάρους; Τα παιδιά έμειναν για καιρό κλεισμένα σε σπίτια, πολλά από τα οποία είναι δυσλειτουργικά. Στην τηλεφωνική γραμμή στήριξης 10306 του Αιγινητείου νοσοκομείου πολλά παιδιά μας μίλησαν για τη βία που βιώνουν μέσα στα σπίτια τους. Πολλά μας είπαν: “τρώμε ξύλο”. Η πιο ελαφριά εκδήλωση από την απορρόφηση αυτής της βίας είναι η κατάθλιψη και η πιο βαριά, η συμμετοχή σε μια συμμορία. Η οικονομική κρίση της περασμένης δεκαετίας δεν πρέπει επίσης να υποτιμηθεί. Σε σημαντικό βαθμό προλείανε το έδαφος για να ξεσπάσει όλη αυτή η βία. Μόλις κλειστήκαμε στο σπίτι, βρήκε την ευκαιρία να κάνει….μπαμ».
»Όσο για την κλιμάκωση της- τα μπουκάλια που εκτοξεύονται σε πρόσωπα για παράδειγμα που ακούσαμε να συμβαίνει σε περιστατικό στην Κηφισιά, είναι εικόνες που συχνά τα παιδιά έχουν δει στο σπίτι. Δεν προέρχονται μόνο από τα video games αυτές οι εικόνες. Ας θυμηθούμε μόνο το πρόσφατο περιστατικό με τον 27χρονο πατροκτόνο στη Ζάκυνθο, ο οποίος αθωώθηκε. Και πως να μην αθωώθηκε όταν είδε τη μάνα του σχεδόν νεκρή μέσα στα αίματα; Αυτό το παιδί σκότωσε τον πατέρα του γιατί κατάλαβε ότι φταίει η ίδια η ενδο ομάδα. Δεν στράφηκε σε κάποιον έξω από αυτήν, αλλά μέσα στο ίδιο το προβληματικό σύστημα. Σε αυτό το παιδί όμως έφταιγε στο τέλος κάτι που φταίει σε όλες τις περιπτώσεις- οι ανύπαρκτες κοινωνικές δομές για να σκύψουν άνω από αυτά τα προβλήματα».
Τέλος, η κα Μαρούγκα έκανε και ένα σχόλιο πάνω σε αυτό που μας ανέφερε ο κος Καλλιακμάνης για την επιρροή της τραπ μουσικής ως «καύσιμο» στον τρόπο που δουλεύουν οι νεανικές συμμορίες. Η ίδια θεωρεί ότι υπάρχει βασιμότητα σε αυτή την διατύπωση. Όπως λέει η ίδια:« Είδαμε μέσα στα lockdown πιτσιρίκια και έφηβους σε πλατείες και δρόμους να κρατούν bluetooth ηχεία και αυτό είναι μια ωραία εικόνα. Υπάρχει όμως όντως μια τραπ η οποία εκχυδαΐζει τα πάντα και πραγματικά βάζει την γυναίκα σε μια εντελώς πατριαρχική θέση. Υπάρχει όμως και η καλή ραπ. Άρα και εδώ υπάρχουν επιλογές- ποιο τραπ και ραπ θα ακούσει κανείς. Η κακή τραπ, ναι, μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τα παιδιά. Στον πυρήνα της ενδο ομάδας μπαίνει η πληροφορία και διαποτίζει τους έφηβους, να γίνουμε και εμείς όπως αυτοί που περιγράφει το τραγούδι».
«Οι καθηγητές φοβούνται»
Επιστρέφοντας στους καθηγητές των γυμνασίων και των λυκείων (πολλά από τα οποία είναι ΕΠΑΛ), οι ίδιοι είναι σε μεγάλο βαθμό οι απορροφητές της βίας που ξεσπά μέσα και γύρω από τα σχολεία. Ο Νεκτάριος Κορδής, μέλος του ΔΣ της ΟΛΜΕ μας δίνει την γενική εικόνα που έχει διαμορφωθεί. «Ολοένα και περισσότεροι καθηγητές μας αναφέρουν ότι φοβούνται στα σχολεία τους γιατί είναι τελείως απροστάτευτοι. Στο πρόσφατο άνοιγα των σχολείων μετά τις γιορτές, μαθητές απείλησαν ξανά καθηγητές για την επίδειξη της δήλωσης του αρνητικού τεστ για τον κορονοϊό, το οποίο ζητείται. Σε έναν συνάδελφο είπαν: “είδες τι έπαθε ο τάδε; Μαζέψου γιατί θα πάθεις χειρότερα“. Ασχολήθηκε κανείς με το θέμα του συναδέλφου που χαστούκισε την μαθήτρια στο ΕΠΑΛ να δει αυτό το γεγονός στο σύνολο του; Εννοείται ότι εμείς καταδικάζουμε τη βία εναντίον των παιδιών και αυτό που έκανε ο καθηγητής είναι απόλυτα κατακριτέο. Αλλά η έκρηξη της βίας που ακολούθησε ήταν φοβερή. Τον πλάκωσαν στο ξύλο, του κατέστρεψαν ολοσχερώς το αυτοκίνητο. Επίσης, το videaki που διέρρευσε έδειχνε ελάχιστα δευτερόλεπτα από τι συνέβαινε. Υπήρχε προηγούμενο μέσα στην τάξη. Σε κάθε περίπτωση, η απόλυση του από το υπουργείο Παιδείας έγινε σε μια συνθήκη τύπου ‘άρτος και θεάματα’ για να δείξει ότι το υπουργείο παρεμβαίνει. Στο δια ταύτα ο καθηγητής δεν απολογήθηκε ούτε μπόρεσε να περιγράψει τι συμβαίνει σε αυτό το σχολείο.
Συνολικά, ο τρόπος που έχει διαχειριστεί το υπουργείο Παιδείας την πανδημία, έχει οδηγήσει σε απαξίωση του σχολείου και των καθηγητών ειδικότερα. Όταν πολλοί συνάδελφοι μεταμορφώνονται σε καθηγητές… delivery, πηγαίνοντας σε δύο και τρία σχολεία, όταν ζητούν βεβαιώσεις self test και έρχονται σε αντιδικία με γονείς και μαθητές, δεν απαξιώνεται άραγε ο ρόλος τους; Συνάδελφοι που έχουν εργαστεί χρόνια αναγκάζονται να παραιτηθούν γιατί δεν αντέχουν αυτή την κατάσταση».
Ο κος Κορδής σημειώνει πως στις 16 /12/2021 μέλη της ΟΛΜΕ συνάντησαν την υπουργό Παιδείας για τα θέματα της πανδημίας βάζοντας στο τραπέζι και το ζήτημα της σχολικής βίας. «Για το συγκεκριμένο θέμα μας είπαν γενικά και αόριστα μια κουβέντα. Εμείς θεωρούμε ότι η βία στα σχολεία είναι αποτέλεσμα ψυχοκοινωνικών συνεπειών του εγκλεισμού. Η από σχολειοποίηση όλη αυτή την διετία του κορονοϊού έχει παίξει κορυφαίο ρόλο. Και φοβόμαστε ότι υπάρχει και φαινόμενο μιμητισμού στα περιστατικά. Και δεν είναι μόνο θέμα των ΕΠΑΛ. Για πολλά χρόνια, τα επαγγελματικά Λύκεια απευθύνονταν σε παιδιά ενός κατώτερου Θεού. Τα τελευταία χρόνια όμως με την είσοδο που επιτρέπουν τα ΕΠΑΛ στα Πανεπιστήμια απέκτησαν όλους τους μαθητές. Το πρόβλημα της σχολικής βίας είναι λοιπόν γενικευμένο».
Τι προτείνει η ΟΛΜΕ και τι απαντά το υπουργείο Παιδείας
Ανάμεσα σε αυτά που προτείνει η ΟΛΜΕ για την αντιμετώπιση της βίας είναι τα εξής:
• Πρόσληψη ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών σε κάθε σχολείο.
• Αντισταθμιστικά μέτρα, υποστηρικτικές δομές για την αντιμετώπιση της βίας, των μαθησιακών κενών και της πιθανής σχολικής διαρροής. Καμπάνια κατά της βίας, δημιουργία Παρατηρητηρίου για τη σχολική βία και τηλεφωνικής ή/και διαδικτυακής συμβουλευτικής υπηρεσίας για εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές/τριες.
• Εισαγωγή προγραμμάτων πρόληψης της βίας, που ενισχύουν τις κοινωνικές, συναισθηματικές και επικοινωνιακές δεξιότητες των μαθητών/τριών, σε σταθερή βάση.
• Εκσυγχρονισμό της υφιστάμενης νομοθεσίας προς την κατεύθυνση της θεσμικής προστασίας εκπαιδευτικών και μαθητών/τριών.
• Επιμόρφωση του συνόλου των εκπαιδευτικών στην αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού και κάθε μορφής βίας.
Το Newsbeast επιδίωξε να μιλήσει και με το υπουργείο Παιδείας. Ο γενικός γραμματέας του υπουργείου, Αλέξανδρος Κόπτσης αρκέστηκε να μας πει πως το υπουργείο έντονα προβληματισμένο από την έκρηξη της μαθητικής βίας, επεξεργάζεται ήδη σχέδιο παρέμβασης για το ζήτημα, προς όλες τις κατευθύνσεις, το οποίο θα ξεκινά από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και το οποίο θα αρχίσει να εφαρμόζεται άμεσα, από την φετινή ήδη χρονιά.
