Ο ανιψιός του Καρλ Μαρξ που έγινε ο μέγας καπιταλιστής

Ήταν κάποτε ένας ολλανδός τραπεζίτης που είχε έναν πρωτοξάδελφο, Καρλ Μαρξ τον έλεγαν, με τον οποίο διαφωνούσαν για τις μεθόδους παραγωγής και την κατανομή του πλούτου. Κομμουνιστής ο ένας, καπιταλιστής ο άλλος, δεν είχαν και πολλά κοινά στην ιδεολογία τους. Όσο γίνονταν βέβαια αυτά, ο γιος του τραπεζίτη τού ζήτησε το 1891 να επενδύσει σε ένα εργοστασιάκι που ήθελε να φτιάξει στο Αϊντχόφεν με λαμπτήρες πυρακτώσεως. Το οποίο ονόμασε «Philips» και σύντομα θα μετατρεπόταν σε έναν από τους κατασκευαστικούς ογκόλιθους της Ευρώπης, σύμβολο πια τόσο της καινοτομίας όσο και των νέων καταναλωτικών ηθών του 20ού αιώνα! Ταυτοχρόνως, μεταμόρφωσε την οικονομία σε κείνη την «καθυστερημένη» γωνιά της Ολλανδίας και έλαβε ιδιαίτερη μέριμνα για τους εργάτες του, καθώς είχε πάντα να αντιπαρατεθεί με τα γραπτά του θείου του και τις κραυγές του κατά του καπιταλιστικού συστήματος. Η οικογενειακή επιχείρηση πήγαινε ιδιαιτέρως καλά και σύντομα ήταν ανάμεσα στους κολοσσούς της Ευρώπης στον κλάδο του ηλεκτροφωτισμού, πλάι στις γερμανικές AEG και Siemens. Ο Γκέραρντ δεν θα σταματούσε φυσικά εκεί, καθώς με τον μικρό αδελφό του, Αντόν, στο πλευρό του, θα ασχολιόταν με πολλά και διάφορα, ιδρύοντας το 1912 τον όμιλο NV Philips Gloeilampenfabrieken, του οποίου έγινε και ο πρώτος διευθύνων σύμβουλος. Για τον ίδιο ήταν μια κολοσσιαία ιστορία επιτυχίας, για τη Philips του δεν ήταν ωστόσο παρά τα πρώτα θεμέλια για τον πολυεθνικό γίγαντα που είναι σήμερα. Όσο για τον Γκέραρντ, άφησε παρακαταθήκη το τμήμα έρευνας της φίρμας του, το οποίο μετατράπηκε από την αρχή σε ένα από τα πιο προωθημένα κέντρα πρακτικών εφαρμογών του κόσμου, βοηθώντας τη Philips να πρωταγωνιστήσει στην αγορά όλο τον επόμενο αιώνα. Μέχρι να φύγει από τη ζωή καταμεσής του Β’ Παγκοσμίου, ο Γκέραρντ πρόλαβε να δει το πνευματικό του παιδί να καινοτομεί στους λαμπτήρες, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση αλλά και γενικότερα στη σοβαρή τεχνολογική έρευνα αιχμής, τη μεγαλύτερή του κληρονομιά στον κλάδο της βιομηχανίας…

Πρώτα χρόνια

Ο Γκέραρντ (Χέραρντ) Λεονάρντο Φίλιπς γεννιέται στις 9 Οκτωβρίου 1858 στο Zalthommel της Ολλανδίας, στις όχθες του ποταμού Βάαλ, μέσα σε οικογένεια εβραϊκής καταγωγής με μακρά και εκτεταμένη επιχειρηματική παράδοση. Οι Φίλιπς είχαν επεκταθεί τόσο στα καπνά και τον καφέ όσο και το χρηματοπιστωτικό σύστημα και ήταν πλούσιοι εδώ και αιώνες. Ο πατέρας Φρέντρικ, πέρα από πετυχημένος τραπεζίτης, λειτουργούσε μια καπνοβιομηχανία, μια επιχείρηση παρασκευής καφέ, ένα εκκοκκιστήριο αλλά και μια μονάδα φυσικού αερίου. Πανέξυπνος και μελετηρός ο νεαρός Γκέραρντ, σπουδάζει πολιτικός μηχανικός στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Ντελφτ και κατόπιν μηχανολόγος μηχανικός, καθώς μέχρι τότε τον είχε μαγέψει ο ηλεκτρισμός και τα φαινόμενά του. Πειραματιζόταν ήδη από τα είκοσί του στον λαμπτήρα πυρακτώσεως που είχε παρουσιάσει ο Τόμας Έντισον το 1879 και εκείνος είχε δει λίγο αργότερα σε έκθεση τεχνολογίας του Ντελφτ ως φοιτητής. Το 1883, με το δεύτερο πτυχίο του ανά χείρας, ο Φίλιπς θα ταξιδέψει στη Γλασκόβη ως επιβλέπων μηχανικός σε ένα ναυπηγείο για την εγκατάσταση συστημάτων φωτισμού στα καράβια της πλοιοκτήτριας εταιρίας. Τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά, κόλλησε το μικρόβιο του ηλεκτρισμού, που πλέον τον στοίχειωνε. Κι έτσι έκανε την κίνηση-ματ: πήγε να μαθητεύσει για έναν περίπου χρόνο στο πανεπιστημιακό εργαστήριο του ίδιου του σερ Γουίλιαμ Τόμσον, του φυσικού που ασχολιόταν τότε με τα ηλεκτρικά φαινόμενα, πριν περάσει στην επινόηση της θερμοκρασιακής κλίμακας Κέλβιν. Τζιμάνι πια στον ηλεκτρισμό, έψαχνε να βρει τρόπους για την εμπορική του εκμετάλλευση. Εκείνον τον καιρό τον καλεί ο διευθυντής του σημερινού κολοσσού Brush -και απλής εταιρίας ηλεκτροδότησης ακόμα με έδρα το Λονδίνο- να ταξιδέψει για λογαριασμό τους στο Βερολίνο και να δει αν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές για την εκεί επέκταση των δραστηριοτήτων τους. Ολοκληρώνοντας τη μελέτη του, επιστρέφει στην Αγγλία και τον προσλαμβάνει τώρα ο διευθυντής της AEG τοποθετώντας τον αντιπρόσωπο της γερμανικής εταιρίας στο Άμστερνταμ. Παρά το γεγονός ότι ο Φίλιπς αποδέχτηκε την πρόταση, δεν θα έμενε στα καθήκοντά του για πολύ…

Η ίδρυση της Philips

Ο 32χρονος Γκέραρντ ήταν έτοιμος να εξαργυρώσει τη θεωρητική και πρακτική εμπειρία του στον ηλεκτρισμό, πειραματιζόμενος εδώ και χρόνια με τους λαμπτήρες πυρακτώσεως. Και όπως σε τόσες και τόσες ιστορίες καινοτομίας, έστησε το εργαστήριό του στο πλυσταριό του πατρικού του! Όταν ανέπτυξε το δικό του νήμα άνθρακα που έκρινε ικανοποιητικό, ήταν πια έτοιμος να ανοιχτεί στο επιχειρείν. Προσέλαβε έναν διευθυντή μικρού εργοστασίου των Βρυξελλών, που ήξερε πώς να διαχειρίζεται κεφάλαια, και πήγε στον τραπεζίτη πατέρα του με ένα ολοκληρωμένο επιχειρηματικό σχέδιο. Κι έτσι στις 15 Μαΐου 1891 ίδρυσε στο Αϊντχόφεν τη Philips του σε ένα παλιό εγκαταλελειμμένο εργοστασιάκι της πόλης. Ο κλάδος ήταν ωστόσο ιδιαιτέρως ανταγωνιστικός, αν και η Philips είχε να παρατάξει την τεχνολογική εξειδίκευση του Γκέραρντ και το αποδεδειγμένο επιχειρηματικό δαιμόνιο του πατέρα Φρέντρικ. Στην Ολλανδία λειτουργούσαν μάλιστα ήδη τέσσερις μονάδες κατασκευής λαμπτήρων. Κανένα πρόβλημα για τον Γκέραρντ, η μονάδα του οποίου έβγαζε τώρα 500 λαμπτήρες πυρακτώσεως τη μέρα. Παρά την αρχική επιτυχία ωστόσο και τις παραγγελίες που έπεφταν βροχή, ο Γκέραρντ ήταν ένας ονειροπόλος μηχανικός και καθόλου καλός επιχειρηματίας. Ο πατέρας δεν είχε χρόνο να ασχοληθεί με το «μικρομάγαζο» του γιου, κι έτσι η Philips φλέρταρε κάθε τόσο με τη χρεοκοπία. Η ιστορία της επιτυχίας της περιλαμβάνει αναγκαστικά και τα δύο αδέλφια Φίλιπς, μιας και το 1895 μπήκε στην επιχείρηση ο μικρότερος Αντόν, έπειτα από τις συστάσεις του πατέρα, ο οποίος ήξερε ότι ο βενιαμίν του ήταν σαΐνι στις πωλήσεις και διέθετε καλή πείρα από την αγορά δουλεύοντας εδώ και χρόνια σε χρηματιστηριακή εταιρία. Ήταν το δαιμόνιο του Αντόν που θα πήγαινε τη Philips στο επόμενο επίπεδο, βάζοντάς τη στη διεθνή αγορά και ξεκινώντας έτσι την παγκόσμια απήχησή της. Ο Γκέραρντ είχε προμηθεύσει όμως τη μαγιά της επιτυχίας: έναν οικονομικό και αξιόπιστο ηλεκτρικό λαμπτήρα για όποιον τον χρειαζόταν. Μέχρι το 1910, ο αριθμός των εργαζομένων στο εργοστάσιο έχει φτάσει τους 2.000. Στη στροφή του νέου αιώνα, η Philips ήταν ένας από τους τρεις κορυφαίους κατασκευαστές λαμπτήρων της Ευρώπης. Κι αυτό το χρωστά στον Αντόν, ο οποίος από την αρχή είχε το βλέμμα του στραμμένο στις εξαγωγές. Αυτός εξασφάλισε την ιδιαιτέρως επικερδή συμφωνία με τον ρώσο τσάρο, όταν ο τελευταίος θέλησε να φωταγωγήσει τα Χειμερινά Ανάκτορά του, εξάγοντας πλέον χιλιάδες λαμπτήρες στη Ρωσία. Και βέβαια ήταν και πάλι ο Αντόν αυτός που έβαλε την εταιρία στο χρηματιστήριο του Άμστερνταμ το 1912, προσυπογράφοντας την περαιτέρω ανάπτυξή της. Ο Γκέραρντ μπορούσε τώρα να είναι απερίσπαστος στο εργαστήριό του και να οδηγεί κι αυτός τις εξελίξεις στον κλάδο με ένα σωρό πρωτοποριακούς λαμπτήρες. Την ίδια ώρα, έστησε το 1914 το παγκοσμίου πια φήμης ερευνητικό κέντρο της Philips, το «NatLab» όπως έμεινε γνωστό, που πέρα από τη μελέτη των πρακτικών εφαρμογών έκανε και σοβαρή θεωρητική εργασία, προσλαμβάνοντας γνωστούς ή πολλά υποσχόμενους φυσικούς και χημικούς. Ήταν μάλιστα η General Electric, που είχε βάλει τα γυαλιά στη Philips τουλάχιστον δυο-τρεις φορές, αυτή που έπεισε τον Γκέραρντ να στήσει το δικό του κέντρο έρευνας, μιας και όλες οι πατέντες της GE έβγαιναν από τα μυαλά των επιστημόνων της και τη θεμελιώδη έρευνα στη φυσική. Οι αδελφοί αναγνωρίζουν ότι είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον της εταιρείας ένα επιστημονικό κέντρο θεωρητικής εργασίας και το εξοπλίζουν με τα πιο προωθημένα μηχανήματα που μπόρεσαν να βρουν. Τα δυο αδέλφια είχαν έναν ιδιαίτερο ανταγωνισμό μεταξύ τους. Ο Αντόν προσπαθούσε να πουλήσει περισσότερες λάμπες από όσες μπορούσε να παράγει ο αδελφός του και το αντίστροφο επιδίωκε ο Γκέραρντ! Η Philips αναπτυσσόταν γοργά και πλάι στο παλιό εργοστάσιο, ιδρύονται νέες και τεράστιες πλέον μονάδες, καθώς ο Αντόν τα πήγαινε πολύ καλά και ο Γκέραρντ έτρεχε τώρα να ανταποκριθεί στη ζήτηση. Το 1900, για παράδειγμα, λιγότερο από 10 χρόνια μετά την ίδρυση της Philips, η παραγωγή άγγιξε τους 3 εκατομμύρια λαμπτήρες τον χρόνο, καθιστώντας τη φίρμα έναν από τους μεγαλύτερους κατασκευαστές λαμπτήρων του κόσμου. Το 1916, στα 25α της γενέθλια, η Philips απέσπασε βασιλική αναγνώριση και τώρα είχε 3.500 υπαλλήλους. Δύο χρόνια αργότερα παρουσίασε μια συσκευή ακτινογραφίας για ιατρική χρήση. Ήταν η πρώτη φορά που τα δυο αδέλφια ασχολήθηκαν με κάτι διαφορετικό από τους λαμπτήρες, εγκαινιάζοντας ένα μοτίβο που θα κατέληγε με τη φίρμα να ασχολείται σύντομα με τα πάντα. Εξίσου καινοτόμος θα αποδεικνυόταν ο Γκέραρντ στην περιπέτεια με το ραδιόφωνο, έχοντας πάντως την εξυπνάδα να κατοχυρώνει εμπορικά τόσο τις δικές του πατέντες όσο και του εργαστηρίου του. Τώρα η Philips έστελνε τα προϊόντα της σε όλη την Ευρώπη, αλλά και την Κίνα, την Αυστραλία και τη Βραζιλία. Εκείνος παραιτήθηκε το 1922 από τα διευθυντικά του καθήκοντα, δίνοντας τη θέση στον Αντόν, και δεν ξαναβγήκε από το εργαστήριό του, τον απόλυτο παιδότοπό του. Η Philips άρχισε να παράγει ραδιόφωνα από το 1927 και μέσα σε πέντε χρόνια είχε πουλήσει 1 εκατ. συσκευές (1932), όντας ο μεγαλύτερος κατασκευαστής ραδιοφώνων και λυχνιών παγκοσμίως. Τα δυο αδέλφια δεν θα σταματούσαν εδώ. Το 1933 άρχισαν να παράγουν τα ακτινολογικά μηχανήματά τους στις ΗΠΑ και, πειραματιζόμενοι με την τηλεόραση ήδη από το 1925, το 1938 παρουσίασαν την πρώτη τηλεόραση με το λογότυπο της Philips στην Ετήσια Έκθεση της Ουτρέχτης. Έναν χρόνο αργότερα (1939), η φίρμα έριξε στην αγορά την καινοτόμα ηλεκτρική μηχανή ξυρίσματός της, που θα γινόταν ένα από τα μπεστ-σέλερ της…

Τελευταία χρόνια

Στην προσωπική του ζωή, ο Γκέραρντ παντρεύτηκε στις 19 Μαρτίου 1896 τη σύζυγό του Τζοάνα, με την οποία δεν απέκτησαν παιδιά. Ο ίδιος υποστήριζε τώρα ενεργά αναρίθμητα εκπαιδευτικά και κοινωνικά προγράμματα στο Αϊντχόφεν, συμβάλλοντας κι αυτός στη μετατροπή της πόλης σε σημαντικό εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της Ολλανδίας. Την ίδια ώρα, έλαβε ιδιαίτερη μέριμνα για τους εργάτες του, παρέχοντας επιδόματα και κοινωνικές παροχές που σπανίως έβλεπες στην καπιταλιστική Ευρώπη της εποχής. Ακόμα και επαγγελματική ποδοσφαιρική ομάδα έφτιαξαν οι Φίλιπς το 1913, η οποία ανεξαρτητοποιήθηκε κάποια στιγμή από την εταιρία. Ο Γκέραρντ εγκαθίδρυσε μια βαθιά φιλανθρωπική παράδοση στο Αϊντχόφεν, παρέχοντας ακόμα και σπίτια στους εργάτες του. Όταν έφυγε από τον κόσμο στις 26 Ιανουαρίου 1942, είχε δει τη Philips να είναι όχι μόνο ένας από τους κολοσσούς της τεχνολογικής βιομηχανίας, αλλά και προπύργιο της θεωρητικής και πρακτικής έρευνας… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr