Η κοιλιοκάκη ή εντεροπάθεια από γλουτένη είναι μία χρόνια πάθηση που επηρεάζει την πέψη και απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών της τροφής. Η νόσος εμφανίζεται σε άτομα με γενετική προδιάθεση και οφείλεται σε δυσανεξία στη γλουτένη. Η γλουτένη είναι μία πρωτεΐνη που υπάρχει κυρίως στα δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη και πιο σπάνια στη βρώμη). Η κατανάλωση τροφών που περιέχουν γλουτένη προκαλεί «αλλεργική» αντίδραση που οδηγεί σε βλάβη του τοιχώματος του λεπτού εντέρου. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα διαταραχή στην απορρόφηση βασικών θρεπτικών συστατικών με τελικό αποτέλεσμα υποθρεψία και εμφάνιση συμπτωμάτων κυρίως από το πεπτικό σύστημα.
Η νόσος δεν είναι σπάνια (προσβάλλει περισσότερους από 1 στους 1.000 Ευρωπαίους) και εμφανίζεται τόσο σε παιδιά, όσο και σε ενήλικες. Οι εκδηλώσεις της κοιλιοκάκης ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία και διακρίνονται σε γαστρεντερικές και εξωεντερικές. Στα παιδιά παρατηρείται κυρίως βαριά, επίμονη διάρροια καθώς και καθυστέρηση στην ανάπτυξη. Σε πιο μεγάλες ηλικίες, εκτός από διάρροια, μπορεί να δούμε λίπος στα κόπρανα, κοιλιακό πόνο και φούσκωμα με αυξημένα αέρια, ανορεξία αλλά και εύκολη κόπωση, πόνους στα οστά, κνησμό και επώδυνο δερματικό εξάνθημα. Ορισμένες φορές τα μόνα ευρήματα μπορεί να είναι σιδηροπενική αναιμία, οστεοπόρωση ή αυξημένα ηπατικά ένζυμα.
Παρουσία των παραπάνω συμπτωμάτων ή ευρημάτων πρέπει να οδηγεί σε πιο ειδικό έλεγχο. Η διάγνωση της κοιλιοκάκης χρειάζεται δύο διαφορετικές εξετάσεις. Αρχικά, γίνεται έλεγχος αίματος για ανίχνευση ειδικών αντισωμάτων (αντισώματα έναντι της ιστικής τρανσγλουταμινάσης και του ενδομυσίου). Εάν η εξέταση αίματος δείξει παρουσία των αντισωμάτων αυτών, τότε πρέπει να γίνει και γαστροσκόπηση με βιοψίες λεπτού εντέρου, που θα δείξει εάν υπάρχουν οι χαρακτηριστικές για την πάθηση βλάβες στο τοίχωμα του εντέρου (όπως είναι η ατροφία των εντερικών λαχνών). Η ανεύρεση των αλλοιώσεων στο λεπτό έντερο σε συνδυασμό με την ανταπόκριση των συμπτωμάτων στην ειδική δίαιτα θέτουν την οριστική διάγνωση της νόσου.
Η κοιλιοκάκη αντιμετωπίζεται με ειδική δίαιτα χωρίς γλουτένη εφ’ όρου ζωής, ώστε να σταματήσει η αντίδραση του οργανισμού στην ουσία αυτή και να υποχωρήσει η εντερική βλάβη. Δυστυχώς, η τήρηση της δίαιτας παρουσιάζει σημαντικές δυσκολίες, αφού η γλουτένη δεν περιέχεται μόνο στα δημητριακά και τα προϊόντα τους, αλλά προστίθεται συχνά στη βιομηχανία τροφίμων και σε άλλες τυποποιημένες τροφές. Ακόμη και ορισμένα φαρμακευτικά σκευάσματα και βιταμίνες είναι δυνατό να περιέχουν ίχνη γλουτένης. Είναι ιδιαίτερα σημαντική, λοιπόν, η στενή συνεργασία του ιατρού και του διαιτολόγου, όχι μόνο με τον ασθενή, αλλά και την οικογένειά του.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζοντας τη σημασία της κοιλιοκάκης έχει περάσει ειδική νομοθεσία από το 2009 με την οποία η αναγραφή για ύπαρξη γλουτένης είναι υποχρεωτική στις συσκευασίες των τροφίμων. Επίσης, τα τρόφιμα που είναι ελεύθερα γλουτένης (gluten free) φέρουν ειδικό διεθνές σύμβολο αναγνώρισης, ώστε να μπορούν να τα βρίσκουν οι ασθενείς. Υπάρχουν εξειδικευμένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή ειδικών προϊόντων με στόχο την παροχή μίας πλήρους σε θρεπτικά συστατικά και με ικανοποιητική γεύση, διατροφής χωρίς γλουτένη. Έτσι, σήμερα οι διατροφικές επιλογές και η ευαισθητοποίηση σχετικά με το νόσημα είναι πολύ βελτιωμένες σε σχέση με το παρελθόν. Γι’ αυτό, οι ασθενείς με κοιλιοκάκη έχουν τη δυνατότητα, ακολουθώντας με συνέπεια την κατάλληλη δίαιτα, να απαλλαγούν από τα ενοχλήματα τους και να απολαμβάνουν μία κατά τα άλλα φυσιολογική ζωή.
Το ενθαρρυντικό είναι ότι η συμμόρφωση με τη δίαιτα είναι εξαιρετικά αποτελεσματική, προκαλώντας γρήγορη ανταπόκριση (ήδη στις 2 εβδομάδες από την έναρξή της) των ενοχλημάτων της πάθησης. Το τοίχωμα του λεπτού εντέρου αποκαθίσταται στη φυσιολογική του μορφή σε 6 με 12 μήνες και η πρόγνωση των ασθενών σε βάθος χρόνου είναι πολύ καλή.
Συνοψίζοντας,
– Η κοιλιοκάκη είναι μία πάθηση που συναντάται πιο συχνά απ’ ό,τι νομίζουμε.
– Η διάγνωση της κοιλιοκάκης χρειάζεται ειδικές εξετάσεις.
– Η μεγαλύτερη πρόκληση για τον ασθενή με κοιλιοκάκη είναι να μάθει να τρέφεται με εντελώς διαφορετικό τρόπο για όλη του τη ζωή.
Σπύρος Σιακαβέλλας, Γεώργιος Παπαθεοδωρίδης
Πανεπιστημιακή Γαστρεντερολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο «Λαϊκό»
