Το 2022 είναι η χρονιά όπου συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη μεγαλύτερη καταστροφή που έχει γνωρίσει η Ελλάδα. Για να τιμήσει, να αναδείξει και να υπενθυμίσει τα γεγονότα και τις ζωές των ανθρώπων που βίωσαν την καταστροφή, ο Δήμος Θεσσαλονίκης διοργανώνει την έκθεση με τίτλο «1922-2022: Κύματα Προσφύγων – Κράματα Μνήμης».
Μέσα από την έκθεση αυτή, δίνεται η ευκαιρία στο κοινό να παρακολουθήσει βήμα-βήμα τα γεγονότα της μεγάλης Καταστροφής μέσω αρχειακού υλικού, κειμηλίων, διηγήσεων, σύγχρονων τεχνολογιών και εικαστικού υλικού.
Ο χώρος που φιλοξενείται η έκθεση έχει έναν έντονα συμβολικό χαρακτήρα καθώς βρίσκεται στο σημείο όπου υπήρχε ένας από τους μεγαλύτερους προσφυγικούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης, η Αγία Φωτεινή.
Σχεδιασμός που παρουσιάζει την ιστορία μέσω εικαστικού και τεχνολογικού υλικού
Η έκθεση «1922-2022: Κύματα Προσφύγων – Κράματα Μνήμης», καινοτομεί με τον σχεδιασμό της, με την παρουσίαση ιστορικών κειμηλίων, φωτογραφικού υλικού και διηγήσεων σε συνδυασμό με την εισαγωγή νέων τεχνολογικών και εικαστικών μέσων ελπίζοντας να προσφέρει μια διαφορετική εμπειρία στο κοινό, που στοχεύει στην ανάδειξη των ιστορικών γεγονότων και ταυτοχρόνως, που δίνει μεγάλη βάση στο συναίσθημα, την συμπεριληπτικότητα και την προσβασιμότητα, με ακουστικές ξεναγήσεις και κείμενα σε κώδικα Braille.
Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση της έκθεσης ξεκίνησε στις αρχές της προηγούμενης άνοιξης, όπου όπως αναφέρουν, ο δήμος Θεσσαλονίκης εμπιστεύθηκε μια ομάδα νέων επιστημόνων, καταλαβαίνοντας το δημιουργικό όραμα για την έκθεση και δίνοντας την ευκαιρία για μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης σε ένα τόσο λεπτό και συναισθηματικά φορτισμένο θέμα, όπως είναι η Καταστροφή.
Η έκθεση έχει μια γραμμική εξέλιξη, μια διαδρομή η οποία ακολουθεί, μέσω διαφορετικών ενοτήτων, όλα τα γεγονότα από την Μικρασιατική Εκστρατεία, την Καταστροφή, το ταξίδι του ξεριζωμού, τα δύσκολα χρόνια στην νέα πατρίδα και τις προσπάθειες του κράτους, αλλά και πιο συγκεκριμένα του Δήμου Θεσσαλονίκης, για την αποκατάσταση και την ένταξη των προσφύγων.
Σε πολλές από αυτές τις ενότητες, υπάρχουν σύγχρονες προσεγγίσεις, σε συνεργασία με εικαστικούς και δημιουργούς που μέσω των έργων τους και πολλαπλών τεχνολογικών μέσων, παρουσιάζουν από μια διαφορετική οπτική τη σημασία των γεγονότων και προσφέρουν μια ξεχωριστή, συναισθηματικά φορτισμένη εμπειρία στον επισκέπτη.
Σύγχρονη προσέγγιση για μια βιωματική και διαδραστική έκθεση
Η επιταγή της νέας μουσειολογίας είναι να γίνεται προσπάθεια, με όσο πιο βιωματικούς τρόπους, να παρουσιαστούν το θέμα της κάθε έκθεσης και τα εκθέματα αυτής. Θέλει να ενεργοποιήσει την ενσυναίσθηση με πιο παραστατικούς τρόπους και να παρουσιάσει μέσω της τέχνης τα γεγονότα που καθόρισαν την ιστορία μας. Οι νέες τεχνολογίες δίνουν τη δυνατότητα να παρουσιάσει ένα θέμα πιο διαδραστικά, κάτι που προσθέτει επιπλέον επίπεδα στην προβολή των εκθεμάτων.
Πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή τη σύγχρονη προσέγγιση έχει και ο γραφιστικός και τυπογραφικός σχεδιασμός της έκθεσης. Κατά μήκος, συναντάμε στους τοίχους, ηχητικά κύματα που ανά περίπτωση μπορεί να δίνουν την ένταση μιας προσωπικής αφήγησης, ή την ένταση πολλαπλών εκρήξεων, ανάλογα με το έκθεμα της κάθε ενότητας. Ο σχεδιασμός του φωτισμού επίσης προσφέρει την αίσθηση ενός μουσείου που αναδεικνύει στοχευμένα τις προθήκες που κι αυτές έχουν έναν μοντέρνο σχεδιασμό. Ακόμα και οι γραμματοσειρές που χρησιμοποιούνται στις διάφορες ενότητες, προσθέτουν επιπλέον οπτικά ερεθίσματα με μικρές λεπτομέρειες που μπορούν να διαβαστούν και σε ένα δεύτερο επίπεδο, πέραν της πληροφορίας που προσφέρουν.
Όσο προχωράει κάποιος στην έκθεση, εκτός από τα εντυπωσιακά κειμήλια, τις φορεσιές, το φωτογραφικό υλικό και τις πληροφορίες που προσφέρονται στο κοινό, συναντάμε και πολλαπλές διαφορετικές μορφές τέχνης που παρουσιάζουν με έναν διαφορετικό τρόπο τα γεγονότα. Υπάρχει μια ενότητα, μια «έκθεση μέσα στην έκθεση», όπου πολλοί καλλιτέχνες με χαρακτικά, πίνακες και γλυπτά έργα δείχνουν μέσα από τη δική τους οπτική τι σημαίνουν τα γεγονότα της Καταστροφής. Πολλές από τις μήτρες των έργων, βρίσκονται στο χώρο ούτως ώστε να μπορούν και άτομα με προβλήματα όρασης, να καταλάβουν και να απολαύσουν μέσω της αφής τα έργα των καλλιτεχνών.
Στο κέντρο της έκθεσης, συναντάμε μια μεγάλη εγκατάσταση γκράφιτι, ένα τρίπτυχο έργο που δείχνει την ιστορία της καταστροφής, τη φωτιά, τον πόνο των ανθρώπων και τη νέα τους πατρίδα, τη Θεσσαλονίκη. Δίπλα από την περιγραφή όλων των έργων, βρίσκεται ένα QR Code, το οποίο οδηγεί σε επιπλέον πληροφορίες για τα έργα και για τον κάθε καλλιτέχνη ξεχωριστά.
Μια κληρονομιά με ανεξίτηλο αποτύπωμα
Σε κάθε γωνία του εκθεσιακού χώρου, βρίσκονται κειμήλια, φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα των ανθρώπων της προσφυγιάς. Κάποια παραδείγματα από τα εκθέματα που συγκινούν είναι μια οβίδα η οποία έχει χαραγμένη επάνω της την εικόνα της Παναγίας, τα κλειδιά από τα σπίτια των προσφύγων που όπως έλεγαν «τα πήραμε μαζί με την ελπίδα πως κάποια μέρα θα γυρίσουμε» και ο μεγάλος τοίχος που αποτυπώνει σε ένα χρονοδιάγραμμα όλα τα γεγονότα, από τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι και το 1998 όταν η 14η Σεπτεμβρίου ανακηρύχθηκε «Ημέρα Εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό κράτος».
Σε άλλες γωνίες, συναντάμε έργα όπως η εγκατάσταση με βίντεο προσωπικών μαρτυριών και αφηγήσεων, όπως επίσης ένα video wall projection με την αποτύπωση των ηχητικών κυμάτων μιας προσφυγικής μαρτυρίας, σε έντονο κόκκινο, σαν αίμα, χρώμα.
Λίγο παρακάτω, βρίσκεται κι ένα διαδραστικό παιχνίδι που θέτει και ένα δυνατό ερώτημα: «Εάν συνέβαινε σε εσένα κάτι τέτοιο, τι θα ήταν σημαντικό να πάρεις μαζί σου;». Το συγκεκριμένο παιχνίδι φαίνεται από την επισκεψιμότητά του πως έχει τραβήξει την προσοχή νεότερων αλλά και μεγαλύτερων ηλικιών. Έχει τη μορφή first person video game, στο οποίο μπορείς να επιλέξεις το αντικείμενο που επιθυμείς να πάρεις και στο τέλος σου εξηγεί, με βάση το τι έχεις επιλέξει, τι είναι πιο σημαντικό για εσένα ως άνθρωπο.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα, είναι η επιδαπέδια εικονοποίηση της σύστασης του προσφυγικού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Ένας χάρτης με πληροφορίες και αριθμούς προσφύγων ανά περιοχή. Κατά μια έννοια, το κοινό νιώθει σα να πατάει πάνω στα δικά τους βήματα, σα να βρίσκει την έναρξη της καταγωγής του.
Τα τραύματα του παρελθόντος δημιούργησαν μια διαφορετική μορφή ανθρώπου, αυτή του πρόσφυγα. Ακόμα και στους απογόνους τους σα να έχει περάσει στο DNA, υπάρχει μια σύνδεση μέσω του τραύματος, μέσω της ιστορίας και μέσω της μνήμης. Δεν πρόκειται για γεγονότα που μονάχα διαβάστηκαν ή ακούστηκαν. Είναι βιώματα.
Στο τέλος της διαδρομής, βρίσκεται το βιβλίο εντυπώσεων. Είναι συγκινητική η συνειδητοποίηση, ξεφυλλίζοντάς το, πόσο μεγάλο αποτύπωμα έχει αφήσει η Μικρά Ασία και τι αντίκτυπο έχουν όλες αυτές οι εικόνες που παρουσιάζει η έκθεση. Μια συγκεκριμένη έκφραση από τις σελίδες του βιβλίου, η οποία συγκεντρώνει και το συλλογικό συναίσθημα γράφει, «ευχαριστώ με ευγνωμοσύνη και με πόνο».
Εκατό χρόνια μετά την Καταστροφή, η φλόγα της μνήμης, της ταυτότητας και της διατήρησης ενός πολιτισμού παραμένει αναμμένη.
Η σύγχρονη προσέγγιση των μεγάλων ιστορικών γεγονότων μέσω και της τεχνολογίας και της τέχνης, δημιουργούν μια πολύ ενδιαφέρουσα νέα μορφή επίσκεψης και παρακολούθησης μιας μουσειακής έκθεσης που αξίζει να επισκεφτεί κάποιος. Ένα συναισθηματικό και βιωματικό ταξίδι που βρίσκουμε μέσα «στα κύματα των προσφύγων και στα κράματα της μνήμης».
Διοργάνωση Επετειακής Έκθεσης
- 1922 – 2022: ΚΥΜΑΤΑ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑΣ, ΚΡΑΜΑΤΑ ΜΝΗΜΗΣ
- Δήμος Θεσσαλονίκης
- Αντιδημαρχία Διαδημοτικής Συνεργασίας και Απόδημου Ελληνισμού
- Διεύθυνση Βαφοπουλείου Πνευματικού Κέντρου και Αρχείων/ Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης
- Κέντρο Πολιτισμού Θεσσαλονίκης
Επιμέλεια Έκθεσης
- Μελίνα Παπαδοπούλου
- Ειρήνη – Μαργαρίτα Τζεμοπούλου
Μπορείτε να δείτε εδώ όλους τους δωρητές και τους συντελεστές που βοήθησαν να γίνει πραγματικότητα η Έκθεση «1922-2022: Κύματα Προσφύγων – Κράματα Μνήμης» καθώς επίσης και τις ειδικές ευχαριστίες
