Είναι τυχερός για όσα βίωσε. Το καταλαβαίνεις από τον αυθόρμητο ενθουσιασμό που απορρέει ο λόγος του. Περήφανος για όσα δημιούργησε. Δεν κρύβεται αυτό. Αλλά δεν άφησε τίποτα στην τύχη του. Το νιώθεις ενώ μιλάς μαζί του. Κυνήγησε τα πάντα, δουλεύοντας σκληρά. Ακόμη και όταν άλλαξε επίπεδο και έγινε πλέον ένας πετυχημένος σκηνοθέτης – παραγωγός. Ο Γιώργος Σγουράκης έχει καταφέρει πολλά…
Έζησε μια γεμάτη ζωή με τη σύντροφό του, έως ότου η Ηρώ «φύγει» το 2017. Έκαναν εκπομπές, οικογένεια, παιδιά. Βραβεύτηκαν. Κέρδισαν την εκτίμηση του κόσμου αλλά έχω την αίσθηση πως όσα πέρασαν ως ζευγάρι θα είναι πάντα η πιο όμορφη «ταινία» που σκηνοθέτησαν μαζί. Συνάντησα τον κύριο Σγουράκη στο γραφείο του, στο κέντρο της Αθήνας. Αφορμή ήταν το «Μονόγραμμα». Η θρυλική εκπομπή που προβάλλεται για τέσσερις δεκαετίες στην κρατική τηλεόραση και έχει βάλει μέσα στα σπίτια των Ελλήνων την πλειοψηφία των τεράστιων προσωπικοτήτων των τεχνών και των γραμμάτων που διαθέτει αυτή η χώρα.
Το αρχείο της δουλειάς του Γιώργου και της Ηρούς Σγουράκη αποτελεί μέρος της εθνικής μας κληρονομιάς. Τετρακόσιοι άνθρωποι έχουν στηθεί μπροστά από την κάμερά τους και έχουν εξιστορήσει τη ζωή και το έργο τους. Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Μανώλης Ανδρόνικος, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Μάνος Κατράκης, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Μανώλης Γλέζος, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Ηλίας Ηλιού και δεκάδες-εκατοντάδες Έλληνες και Ελληνίδες που έγραψαν ιστορία σε αυτόν τον τόπο. «Εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχε η ιδέα της αυτοβιογραφίας. Ήταν ένα από τα άγνωστα πράγματα», λέει στο Newsbeast. «Τώρα όλα είναι αυτοβιογραφικά. Όλα. Αυτό είναι μια ικανοποίηση».
Ο Γιώργος Σγουράκης νιώθει ευγνωμοσύνη προς όσους τον στήριξαν. Το καταλαβαίνεις αυτό όταν αρχίζει και ξετυλίγεται η συζήτηση. Έχει όμως και ένα μεγάλο παράπονο. Προβληματισμένος αλλά και αισιόδοξος, δε σταματά να ψάχνει το καλύτερο για τους νέους και για το αύριο της Ελλάδας. Δε σταματά, όμως, να κριτικάρει και το Υπουργείο Πολιτισμού, μαζί με το Υπουργείο Παιδείας. Οι δύο πυλώνες που μπορούν να αλλάξουν τα πάντα, όπως λέει. «Εύκολα, μέσα σε μία ημέρα».
Η κουβέντα μαζί του ήταν ομολογουμένως κάτι παραπάνω από απολαυστική…
– Η εκπομπή «Μονόγραμμα» για τέσσερις δεκαετίες παρουσίασε σχεδόν 400 προσωπικότητες της Ελλάδας των τεχνών και των γραμμάτων. Το αποτέλεσμα της δουλειάς σας έχει χαρακτηριστεί ως «Εθνικό Αρχείο». Να γυρίσουμε λίγο πίσω στο χρόνο, προς το τέλος της δεκαετίας του ’70, και να θυμηθούμε πώς ξεκίνησαν όλα;
Όλα ξεκίνησαν με έναν απλό τρόπο. Κάποια στιγμή σκέφτηκα ότι η τηλεόραση δεν έχει δώσει στο λαό αυτό που έχει ανάγκη. Μια πνευματική εκπομπή. Ζήτησα να κάνω κάποια πνευματικά πράγματα, ένα εκ των οποίων ήταν μια εκπομπή για τον Γιώργο Σεφέρη, με την προοπτική να γίνει αυτή η εκπομπή το 1979-80 που ήταν τα 80 χρόνια από τη γέννησή του. Βρισκόμαστε στο 1978.
Δεν είχε παρουσιαστεί ποτέ ο Σεφέρης στην τηλεόραση. Είχα την εντύπωση πως θα ήταν εύκολο για να συγκεντρώσω το υλικό της εκπομπής. Το είπα στον Ελύτη τότε. Μου λέει «καταπληκτική ιδέα, μιλάω πρώτος εγώ». Ακολούθως μπήκαν όλες οι δυνάμεις. Τότε διαπίστωσα ότι δεν υπήρχε ανάλογο υλικό του Σεφέρη. Ούτε εικαστικό, ούτε κάτι που να σε βοηθάει στην εικόνα. Υπήρχε μια μικρή ταινιούλα 10 λεπτών που είχε κάνει στη σουηδική ακαδημία όταν πήρε το Νόμπελ, με μια μικρή του συνέντευξη, στα αγγλικά, διάρκειας ενάμιση – δυο λεπτών. Εκεί διάβασε το μοναδικό ντοκουμέντο που υπάρχει με τον Σεφέρη, την Ανδρομέδα.
Πανικοβλήθηκα τότε. Μετέφερα τον προβληματισμό μου στον Ελύτη. «Δεν υπάρχουν ντοκουμέντα. Ούτε για σένα, για κανέναν ποιητή», του είπα. «Η ιδέα μου είναι να προχωρήσω στη δημιουργίας μιας σειράς εκπομπών, να καταγραφούν οι πνευματικοί άνθρωποι και να υπάρχει ένα τεκμήριο της παρουσίας τους στη ζωή». Μου λέει ο Ελύτης, ωραία ιδέα, κάτσε να το συζητήσουμε. Το συζητήσαμε και κάποια στιγμή μου λέει: «Να σου πω έναν τίτλο; Βάλε το “Μονόγραμμα”». Το βρήκα καταπληκτικό και έτσι προχώρησε η εκπομπή. Με δυσκολίες βέβαια γιατί δε μας το έδινε η ΕΡΤ. Εκείνη την εποχή υπήρχαν οι υποψίες ότι εμείς δεν ελεγχόμασταν, με την έννοια πως να παρουσιάσουμε τα πρόσωπα που εκείνοι θα ήθελαν.
Τρία χρόνια τους πήρε να συμφωνήσουν. Έτσι κι αλλιώς σε αυτόν τον τόπο όλοι έχουμε το χώρο μας. Όλοι. Και από την πλευρά της δεξιάς, και από το κέντρο, και από την αριστερά. Όλοι συμβάλλουν στη συνέχεια. Δεν μπορούσε να μείνει κάποια πλευρά έξω, που ίσως θα ήθελαν για πολιτικούς λόγους. Τότε ήταν πιο δύσκολα τα πράγματα. Έτσι, με αυτή την ιδέα φτάσαμε να το κάνουμε το 1982. Στην αρχή ρωτούσαν τι είναι η αυτοβιογραφία. Εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχε η ιδέα της αυτοβιογραφίας. Ήταν ένα από τα άγνωστα πράγματα, τώρα όλα είναι αυτοβιογραφικά. Όλα. Αυτό είναι μια ικανοποίηση. Έτσι ξεκίνησε το «Μονόγραμμα» και μετά την τέταρτη-πέμπτη εκπομπή πήρε το δρόμο του.
– Μιλήστε μας για την προετοιμασία ενός επεισοδίου. Συνήθως είχατε από πριν το τελικό αποτέλεσμα στο μυαλό σας ή δίνατε στον καλεσμένο σας τη δυνατότητα να διαμορφώσει την εκπομπή;
Ήταν η εκπομπή του αυτοβιογραφόμενου. Εμείς έχουμε να συμβάλλουμε αισθητικά και τεχνικά. Το τι θέλει να πει, είναι δικό του θέμα. Του εξηγούμε από την αρχή το σκεπτικό της εκπομπής και κρατάμε μια τακτική την οποία εφαρμόζουμε μέχρι σήμερα. Πριν προβληθεί η ταινία, τη βλέπει και την εγκρίνει ο αυτοβιογραφόμενος. Κανείς δεν αρνήθηκε να μη βγει στον αέρα η εκπομπή. Είναι μεγάλο πράγμα αυτό. Έτσι αισθάνεται ασφάλεια και βεβαιότητα αλλά μετά από 40 χρόνια, ο κόσμος έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στη δουλειά μας. Πολλές φορές τους φέρνω και με το ζόρι να το δούνε αλλά είναι μια τακτική που πρέπει να γίνει καθώς μιλάμε για την ταινία της ζωής τους.
– Ήταν εύκολο να πείσετε όλα αυτά τα σπουδαία πρόσωπα;
Δεν αντιμετωπίσαμε δυσκολίες. Υπήρχε ήδη μια καλή παρουσία μας όλα τα χρόνια πριν. Είχα κάνει μια μεγάλη επιτυχία πριν το «Μονόγραμμα» με τα άγνωστα χειρόγραφα του Μακρυγιάννη. Παρουσιάσαμε υλικό που για πρώτη φορά στην τηλεόραση υλικό δεν γνώριζε κανείς. Τεράστια επιτυχία. Είχαμε ήδη αναγνώριση. Ο πνευματικός κύκλος είναι κλειστός, και τότε ήταν ακόμη πιο κλειστός. Η σχέση που είχα με τους ποιητές – τον Ελύτη, με τον Καρούζο, τον Ρίτσο-, τους συγγραφείς, βοήθησε.
– Πώς είναι να έχεις φίλους τόσο σημαντικές μορφές;
Δεν το καταλαβαίνεις. Το θεωρείς φυσιολογικό. Ζήσαμε πολύ στενά και πολύ καλά μαζί. Και εγώ και η γυναίκα μου είχαμε δημιουργήσει έναν κύκλο ανθρώπων που ήμασταν δίπλα τους ως σπουδαστές. Μαθητές. Κερδίζεις από τον καθένα κάτι τελείως διαφορετικό. Κάτι που δεν γνώριζες, θα το μάθεις, θα το καταλάβεις ώστε να είμαι ικανός να συζητήσω μαζί του.
– Οι σημερινοί νέοι έχετε την αίσθηση πως γνωρίζουν αυτές τις μεγάλες μορφές των τεχνών και των γραμμάτων;
Αυτό είναι από τα τραγικά στοιχεία της σημερινής Ελλάδας, διότι δεν είμαστε στην περίοδο του ’50. Έχουμε όλα τα μέσα στα χέρια μας. Το πρώτο και πιο εύκολο που πρέπει να γίνει, είναι να μπουν στα σχολεία. Παρόλο τους σπουδαίους δασκάλους που έχουμε, φταίει συνολικά η Παιδεία. Αλλά και το υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει εφαρμόζει καμία πολιτική. Όλα είναι περιστασιακά. Δεν αξιοποιούμε το μέγεθος των ανθρώπων που έχουμε. Διαχρονικά συμβαίνει αυτό.
Υπουργείο Παιδείας και υπουργείο Πολιτισμού, δύο χώροι που δεν ανταποκρίνονται στην αξία, στη σημασία και στο σπουδαίο ιστορικό γίγνεσθαι του Έλληνος. Οι προοπτικές πολιτισμού που δίνει το κράτος είναι πολύ μέτριες. Θα μπορούσε και σήμερα να λυθεί αυτό το πρόβλημα. Όπως και να ‘ναι, δεν πιστεύω πως έχει χαθεί κάτι. Η νέα γενιά θα καταφέρει να επιβιώσει και να αντλήσει δυνάμεις από αυτά που έχουν αφήσει οι προηγούμενες γενιές. Δεν ξεπερνιούνται αυτά. Είναι όλα γραμμένα.
Θα ήθελα να σου πω πως ο Ελύτης πέθανε με ένα παράπονο. Μεγάλο παράπονο. Ότι από το «Άξιον εστί» δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ούτε το 40%. Τι σημαίνει αυτό; Τι περιέχει ακόμη το «Άξιον εστί» που δεν μπορούσαν ν’ ανακαλύψουν τόσα χρόνια τόσοι άνθρωποι; Ο Ελύτης έκρυβε μεγάλη επαναστατικότητα στο έργο του.
– Ποιες ήταν οι σημαντικότερες φοβίες αυτών των προσωπικοτήτων;
Όλοι είχαν τις ανησυχίες τους αλλά όλοι κατέληγαν στα ίδια πράγματα. Στα ίδια καθημερινά προβλήματα. Τα ανθρώπινα. Και σε αυτά θα μπορούσαν να συμφωνούν όλοι. Ήταν τόσο συνειδητοί Έλληνες. Αυτό είναι το σπουδαίο. Όλοι τους.
Εγώ δεν υπήρξα ποτέ κομμουνιστής αλλά αγκάλιασα την αριστερά και τους ανθρώπους της. Δεν πούλησα ένα λαό πιεσμένο, ένα λαό καταπιεσμένο. Το αίμα τους έδωσαν για την Ελλάδα. Πιστεύανε σε κάτι. Έπεσαν έξω, αυτό είναι άλλη ιστορία. Δε δικαιώθηκαν οι ακροδεξιοί. Η Αριστερά ήταν μια καλή, δύσκολη, υγιής δύναμη σε επίπεδο ανθρώπων.
– Γιατί αποφύγατε τα πολιτικά πρόσωπα από το μονόγραμμα; Στην ποσόστωση μπορούμε να πούμε πως ήταν «ριγμένοι» οι πολιτικοί.
Είχαμε θέσει από την αρχή να μη βάλουμε πολιτικά πρόσωπα.
– Ο λόγος;
Θα μας πίεζαν όλοι γιατί δεν υπάρχει μέτρο. Δεν έχουμε αστέρια στην πολιτική ζωή, μετριότητες μας κυβερνούν, υπάρχουν και αξιόλογα πρόσωπα, αναμφίβολα, αλλά αυτά είναι λίγα. Οι εξαιρέσεις. Ο πρώτος που έκανα ήταν ο Ηλίας Ηλιού. Τιμή και στην αριστερά, και στους αγώνες του, και στην άξια παρουσία του. Ο Μανώλης Γλέζος έγινε εκπομπή αφού σταμάτησε, θεωρητικά, την πολιτική. Έκανα ταινία τον Καραμανλή, τον Μητσοτάκη. Ήταν να κάνω τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Αυτοί ήταν επιπόλαιοι. Και είναι ντροπή γιατί ο Παπανδρέου αυτή τη στιγμή δεν έχει καμία καλή έξωθεν καλή μαρτυρία ως πολιτικός, ενώ δεν είναι έτσι τα πράγματα. Διαμόρφωσε μια ολόκληρη εποχή, έκανε πράγματα τα οποία δε θα γίνονταν ποτέ. Κι όμως, είναι από τους αδικημένους σε ό,τι αφορά την υστεροφημία του. Γίνεται μνημόσυνο του Παπανδρέου και πάνε 10 άνθρωποι. Είναι δυνατό; Το ίδιο πιθανό να συνέβαινε και με τον Βενιζέλο αν δεν υπήρχε ο γραμματέας του, Στέφανος Στεφάνου.
Ο Καραμανλής ήταν πιο προνοητικός και βαθύς γνώστης της ιστορίας. Είχα φτάσει σε απίστευτα επίπεδα φιλίας μαζί του. Ήθελε πολλά πράγματα να μάθει. Παράδειγμα για τη Γαύδο, είχε βγάλει ένα καταπληκτικό βιβλίο η γυναίκα μου, μου λέει στείλε μου το. Το έστειλα την επόμενη μέρα το πρωί και μου λέει ο περίφημος Θόδωρος, ο οικονόμος του, «τρεις φορές με έβαλε και το διάβασα».
– Είχε επικοινωνήσει μαζί σας κάποιος πολιτικός με σκοπό να τον κάνετε εκπομπή στο Μονόγραμμα;
Μέσω της ΕΡΤ. Προς τιμήν της και η ΕΡΤ, τότε, είπε στο λέω αλλά δεν έχεις καμία υποχρέωση.
– Το κάνατε;
Όχι.
– Σε αυτό το πανέμορφο ταξίδι της ζωής και της δημιουργίας δεν ήσασταν μόνος. Η σύζυγός σας, Ηρώ, εκτός από σύντροφός σας, ήταν η συνεργάτης σας.
Αχώριστοι από τα φοιτητικά μας χρόνια. Από την αρχή αλλά διαμόρφωσε και τη συνέχεια. Γιατί η συνέχεια των παιδιών μας είναι μεγάλη υπόθεση. Ο γιος μας σήμερα είναι καλύτερος και από μένα και από τη μάνα του στη δημιουργία των εκπομπών είναι ένα κεφάλαιο το οποίο λειτούργησε από τα παιδικά τους χρόνια. Έρχονταν στα γυρίσματα. Ήταν εκεί. Άκουγαν τη δουλειά. Έχουν γνώσεις, αντίληψη, αισθητική. Αυτό είναι μια μεγάλη ικανοποίηση. Μετά από αυτά, πάμε για άλλα 40 χρόνια το «Μονόγραμμα». Άνετα.
– Πόσο δύσκολο είναι να είσαι και στο σπίτι και στη δουλειά με τον ίδιο άνθρωπο;
Πρέπει να κάνεις υποχωρήσεις, εκ των πραγμάτων. Δεν αντιμετωπίσαμε ιδιαίτερα προβλήματα όμως διότι ξέραμε τα μεγέθη. Γνωρίζαμε τα όριά μας. Φτάσαμε να πάρουμε το βραβείο της Ακαδημίας, για πρώτη φορά, για μια ραδιοτηλεοπτική δουλειά. Ήταν μια ιδανική σχέση. Ανθρώπινη.
– Ήταν κοινό όνειρο η εκπομπή ή αρχικά δικό σας;
Δικό μου αρχικά αλλά είχε δική της άποψη και αντίληψη. Εφάρμοσε κάποιες τομές στη δουλειά μας. Μόνο τα ισορροπημένα πράγματα περνάνε. Μόνο η λογική. Κάτι που να ικανοποιεί τους πάντες και να δίνει κάτι σε όλους. Αυτό πιστεύω πως το πετύχαμε.
– Την εποχή που υπήρχαν μόνο τα κρατικά κανάλια, ποιος ήταν ο άμεσος αντίκτυπος των εκπομπών σας στην ελληνική κοινωνία; Ήταν σημείο αναφοράς και συζητήσεων μετά την προβολή τους;
Άμεση ανταπόκριση. Πάντα η εκπομπή ήταν σημείο αναφοράς. Αυτό μας βοήθησε.
– Πιστεύετε πως έπρεπε να αμειφθείτε περισσότερο για το προϊόν που δημιουργήσατε και αφήσατε ως κληρονομιά, ή είστε ευχαριστημένος;
Καθόλου ευχαριστημένος. Δεν το σεβάστηκαν πολύ. Έχω μεγάλο παράπονο. Υπήρξαν κάποιοι οι οποίοι πραγματικά βοήθησαν αλλά αυτό δε σημαίνει κάτι. Αντιμετώπισα θέμα από την πρώτη στιγμή στην τηλεόραση όταν είπα να κάνω την εκπομπή του Σεφέρη. Ο τότε γενικός διευθυντής τη ΕΡΤ, ο Χόνδρος, είπε «καλά τι λέει ο Σγουράκης τώρα; Να αφιερώσω μια ολόκληρη ώρα εκπομπή για κάποιον που πήρε ένα Νόμπελ;». Αυτό ήταν το πνεύμα. Ο άνθρωπος ήταν ειλικρινέστατος, εντιμότατος, ηθικότατος αλλά δεν μπορούσε να καταλάβει τι σημαίνει λογοτεχνία, τι σημαίνει ποίηση. Μου απέρριψαν την ταινία του Θεόφιλου.
– Έχετε αναφερθεί στο παρελθόν, και όχι μόνο μία φορά, για την αντιμετώπιση της κρατικής τηλεόρασης στο πνευματικό και το δημιουργικό. Σοβαρή κουβέντα από ένα δημιουργό που είχε για 40 χρόνια εκπομπή στην κρατική τηλεόραση.
Ψάχνουν να βρουν κάτι να εντυπωσιάσουν. Ακόμη και σήμερα, τι βλέπεις; Δε θα έπρεπε να έχουν και ένα πνευματικό σήριαλ. Δεν ξεχωρίζω κάτι από τις μετριότητες της ιδιωτικής τηλεόρασης.
– Μετανιώσατε για κάποια εκπομπή που κάνατε στο «Μονόγραμμα»;
Υπήρξε άνθρωπος με τον οποίο παλαιότερα αντιδίκησα. Ανακάλυψα πως είχε πάρει μια ταινία μου και την είχε βγάλει σε κασέτα. Τάχα μου, του την είχε δώσει ο ποιητής. Πήγαμε στο δικαστήριο. Αργότερα τον κάλεσα και τον έκανα «Μονόγραμμα». Εγώ το προσωπικό δεν έχω δικαίωμα να το βάζω μέσα. Αν κάποιος αξίζει να καταγραφεί, πρέπει να καταγραφεί. Από μένα με την ίδια αγάπη σα ναήταν ο προσωπικός μου φίλος.
– Έχετε πει πως τον Ξυλούρη δεν προλάβατε να τον κάνετε εκπομπή. Ποιους άλλους θα θέλατε;
Είναι πάρα πολλά τα πρόσωπα. Ποιητές, λογοτέχνες, ζωγράφοι. Στεναχωριέμαι όταν τα σκέφτομαι. Τον Ξυλούρη δεν πρόλαβα αλλά έκανα ένα σπουδαίο πράγμα μαζί του. Το πως ξεκίνησα στην τηλεόραση. Όταν αποφάσισα ν’ ασχοληθώ με την τηλεόραση, η πρώτη εκπομπή που έκανα ήταν ο Ρωμανός ο Μελωδός και το Θείο Δράμα. Μεγάλη Εβδομάδα στην ΕΡΤ1. Και στήνεται αυτό το εκπληκτικό με τον Ξυλούρη, τον Μητσιά, τον Καρούζο, τον Χάλαρη, τη Γαλάνη.
Αυτή την εκπομπή προλάβαμε να κάνουμε με τον Ξυλούρη. Εκεί έμαθε ότι είχαν βγει οι εξετάσεις από το εξωτερικό και τα πράγματα ήταν προδιαγεγραμμένα. Ο Νίκος ήταν ένα κομμάτι μάλαμα. Ένας σκηνοθέτης από την ΕΡΤ, ο Στρατηγάκος, έκανε τη ζωή του Ξυλούρη και τη ζήλεψα. Τον Ξαρχάκο δεν έχω κάνει και θα ήθελα, δεν είναι και ο πιο εύκολος άνθρωπος. Τον Μπιθικώτση. Τον Χατζή, τεράστια ιστορία…
– Ποια είναι η γνώμη σας για την τηλεόραση σήμερα. Παρακολουθείτε;
Βλέπω ασταμάτητα. Είναι η μετριότερη περίοδος. Τώρα είναι ποιος θα προλάβει και θ’ αρπάξει. Δε νομίζω πως τους ενδιαφέρει η ποιότητα. Είναι ντροπή. Δεν υπάρχει το όραμα για κάτι παραπάνω. Βλέπεις κάποιο όραμα από το υπουργείο Πολιτισμού; Από το υπουργείο Παιδείας; Δεν είναι όραμα πως θα γίνονται οι πρυτάνεις.
– Είστε αισιόδοξος για τους νέους και αυτά που θα έρθουν;
Οι νέοι κρατάνε τα πάντα. Είμαι αισιόδοξος αλλά διατηρώ και επιφυλάξεις ως προς την ποιότητα των πραγμάτων. Η Ελλάδα όμως συνεχίζει. Η ζωή συνεχίζεται…
- Οι φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του Γιώργου Σγουράκη.
