Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις

Μία ημερομηνία. Μία ιστορία. Μια εκδοχή επιστημονικής φαντασίας που δεν θα γεράσει ποτέ… Το «1984» είναι ίσως το σύγγραμμα που στιγμάτισε, αν όχι και καθόρισε, το είδος της δυστοπικής μυθιστορίας, σκιαγραφώντας με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες ένα μέλλον που εξελίχθηκε αβίαστα σε παρόν.

Γράφει η Νίκη Παπάζογλου

Η ζωή στον κόσμο της Ωκεανίας μοιάζει εφιάλτης. Το θανατερό, απολυταρχικό καθεστώς δείχνει να μην έχει κανένα αδύναμο σημείο. Τίποτα δεν μπορεί να το αλλάξει και τίποτα δεν μπορεί να το διαμορφώσει.

Την εποχή που ο πρωθυπουργός Winston Churchill οδηγούσε την Αγγλία σε έναν ανηλεή πόλεμο, σε αυτή την Ωκεανία, γεννήθηκε από τον συγγραφέα ο κεντρικός ήρωας ,Winston Smith, ο κοινότατος άνθρωπος, με τον οποίο μπορεί να ταυτιστεί κάθε αναγνώστης, συμμετέχοντας στα πάθη του και συμπάσχοντας στην καταβαράθρωσή τους. Ο Smith είναι κυβερνητικός υπάλληλος και μέλος του εξωτερικού κόμματος της Ωκεανίας, μιας από τις τρεις χώρες που είναι χωρισμένος πλέον ο πλανήτης. Τις κοινωνικές τάξεις στην Ωκεανία αποτελούν τα μέλη του εσωτερικού κόμματος, οι ασκούντες την διοίκηση της χώρας, εκείνα του εξωτερικού κόμματος που παίρνουν την μορφή των κρατικών υπαλλήλων και οι προλετάριοι, τα απλά εργατικά χέρια της χώρας. Το κόμμα ασκεί την εξουσία έχοντας καταλύσει κάθε έννοια ελευθερίας.

Το ολοκληρωτικό καθεστώς του Μεγάλου Αδελφού παρακολουθώντας συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από αμέτρητες διαδραστικές τηλεοθόνες, ασκεί τον απόλυτο έλεγχο σε πράξεις και συνειδήσεις. Όλοι παρακολουθούνται, ακόμα και μέσα στα σπίτια τους. Όλα και όλοι ελέγχονται από τον Μεγάλο Αδερφό. Όλα οφείλονται, πηγάζουν, υποκύπτουν και προσαρμόζονται στη μία και μοναδική αλήθεια, αυτή που πρεσβεύει το Κόμμα, στον μόνο αλάθητο μηχανισμό, του οποίου προσωποποίηση και κεφαλή είναι ο Μεγάλος Αδελφός. Το έγκλημα της σκέψης είναι το θανάσιμο αμάρτημα αφού ακόμα κι αυτή έχει ποινικοποιηθεί. Γι’ αυτό πρέπει να εξαλειφθεί οτιδήποτε οδηγεί στη διάπραξή του: ελευθερία, γλώσσα, ανθρώπινα αισθήματα. Και όποιος υποπέσει σε έγκλημα σκέψης πρέπει να οδηγηθεί στον θάνατο αναμορφωμένος: θα πεθάνει αγαπώντας τον Μεγάλο Αδελφό.

Στην προσπάθεια να ελεγχθεί, έχοντας ως στόχο να καταργηθεί, η σκέψη, χρησιμοποιείται η γλώσσα. Η εξουσία ετοιμάζει την «Νέα Ομιλία». Ο Όργουελ με το στόμα του Σάιμ (συναδέλφου του Ουίνστον) αναφέρει στο βιβλίο: «…η Νέα Ομιλία είναι η μόνη γλώσσα στον κόσμο που το λεξιλόγιο της λιγοστεύει κάθε χρόνο…» και προσθέτει «…ο σκοπός της Νέας Ομιλίας είναι να στενέψει τα όρια της σκέψης. Στο τέλος θα κάνουμε κυριολεκτικά αδύνατο το έγκλημα της σκέψης, γιατί δεν θα υπάρχουν λέξεις για να το εκφράσει κανείς…».

Ο Ουίνστον προσπάθησε να εναντιωθεί σε όλη αυτήν την κατάσταση και αποφασίζει να αντιδράσει. Δεν μπορεί να δεχθεί μια κοινωνία που το διαστροφικό της τρίπτυχο συντίθεται από τα συνθήματα: «Ο πόλεμος είναι ειρήνη», «Η ελευθερία είναι σκλαβιά», «Η άγνοια είναι δύναμη».

Παρά το γεγονός ότι παντού υπάρχει αναρτημένη η επιγραφή «Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί».
Ο άνθρωπος «της διπλανής πόρτας», αγωνιώντας για το απόλυτο καθεστώς που τον κατατρύχει, πασχίζει να το αποτινάξει, να κρυφτεί από το θρασύδειλο βλέμμα του Μεγάλου Αδελφού, με μια εσωτερική μαχητικότητα που αντανακλάται σε όλες τις πτυχές του σύγχρονου πολιτισμού: δημοκρατία, ειρήνη, ελευθερία και αξιοπρέπεια. Ο Σμιθ βρίσκει τον τρόπο να ξεγελάσει για μικρό διάστημα το σύστημα ελέγχου και παρακολούθησης. Κρίνει την εξουσία την ώρα που αυτό είναι αδιανόητο, ερωτεύεται όταν ο έρωτας έχει χαρακτηριστεί ως κολάσιμη πράξη, σκεφτόταν όταν η σκέψη έτεινε να καταργηθεί. Όταν συλλαμβάνεται και ανακρίνεται, θέτει το βασικό του ερώτημα:

«-Υπάρχει ο Μεγάλος Αδελφός;
-Φυσικά και υπάρχει. Το Κόμμα υπάρχει. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι η ενσάρκωση του Κόμματος
-Υπάρχει όπως υπάρχω εγώ;»
–Εσύ δεν υπάρχεις».

Και μόνο αυτά είναι αρκετά για να καταφέρει ο συγγραφέας, μέσα από τον κοινότυπο ήρωά του, να συνθέσει έναν εφιάλτη, αποτρόπαιο και τρομακτικό, όσο κι η ίδια η ζωή…

Και όμως… δεν είναι η πείνα που τρομάζει, δεν είναι τα αντιφατικά μηνύματα, ούτε η εβδομάδα Μίσους, ούτε ακόμα τα ψέματα του κράτους, δεν είναι το ανηλεές βλέμμα που όλα τα θωρεί. Η μεγαλύτερη τρομοκρατία συνίσταται στην αποχαύνωση που επιτυγχάνεται με τον ολοκληρωτισμό, εκμηδενίζοντας όχι τόσο την φυσική υπόσταση αλλά κυρίως την πνευματική.

Βέβαια, ο αγώνας συνεχίζεται μέχρι το τέλος,. Όταν όμως αυτό έρχεται ο ήρωας βρίσκεται υποταγμένος «στον ακόρεστο μυστακοφόρο παρατηρητή του», αρνούμενος πλέον την ανθρωπιά και τους στόχους του. Κάπως έτσι αλλοτριώνεται και εντέλει συντρίβεται, αφού πρώτα απαλλαγεί από κάθε καθησυχαστικό ψέμα και κάθε μικροπρεπή βαυκαλισμό.

Το τέλος ισοπεδωτικό , απαισιόδοξα καθαρτικό και φυσικά προφητικό αντικατοπτρίζει τον συμβιβασμό του σήμερα ο οποίος πραγματώνεται υπό τους εκκωφαντικούς ήχους που παράγει ένα προειδοποιητικό καμπανάκι για την παρείσφρηση στην ιδιωτικότητα, και την κατασπίλωση της προσωπικότητας και της ανθρωπιάς.

Φυλλομετρώντας το αριστούργημα του Τζόρτζ Όργουελ, αναρωτιέσαι αν όντως περιηγείσαι στη λογοτεχνική όαση ενός μυθιστορήματος ή αν διαβάζεις την επίκαιρη στήλη κάποιας ενημερωτικής πύλης. Πόνος, καταπίεση, λογοκρισία, φασισμός, αυταρχικός ασεξουαλισμός , ψέμα, υποκρισία, ευπείθεια, ηλιθιότητα, άγνοια και γνώση έρχονται σε αντιπαράθεση με την ευτυχία. Πεσιμισμός, απομόνωση, απροσωπία και ολοκληρωτισμός ποτίζουν τις γραμμές του, καταφέρνοντας να δημιουργήσουν μια δυσοίωνη και ψυχρή ατμόσφαιρα που κάτι μας θυμίζει. Ανασφάλεια , αβεβαιότητα, έκπληξη, οργή και αποτροπιασμός αναμειγνύονται με μαεστρία προκαλώντας στον αναγνώστη έκπληξη ίσως κι οργή στη διαπίστωση πως η ζωή έχει αρχίσει να αντιγράφει την Τέχνη.

Η τεράστια προσφορά του δεν καταγράφεται μόνο στη σύγχρονη κουλτούρα αλλά και στην σύγχρονη σημειολογία αφού έννοιες όπως ο Μεγάλος Αδελφός, η Αστυνομία Σκέψης, η Διπλή Σκέψη καθώς και φράσεις όπως Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί, Η άγνοια είναι δύναμη και Ο πόλεμος είναι Ειρήνη, χρησιμοποιούνται κατά κόρον σήμερα από τους καθ’ ύλην αρμόδιους σε ανάλογες περιπτώσεις. Το επίθετο Οργουελικός, για να περιγράψει καταστάσεις και φαινόμενα αναλόγου πνεύματος, ενώ η ημερομηνία1984 αποτελεί ορόσημο αναφοράς.

Ο George Orwell , που μας χάρισε με το αριστούργημά του το επίθετο οργουελικός και επηρέασε όσο λίγα βιβλία την σκέψη του 20ού και του 21ου αιώνα, ήταν δημοσιογράφος, που παράλληλα ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία για βιοποριστικούς λόγους. Δούλεψε για μεγάλο διάστημα για το BBC και διακρίθηκε επίσης στην κριτική και την ποίηση, ενώ πολέμησε και στον ισπανικό εμφύλιο, για τον οποίο έγραψε θαυμάσιες ανταποκρίσεις. Πολιτικά τοποθετημένος στο Σοσιαλισμό, δεν έκρυψε αυτές του τις πεποιθήσεις στα δύο του μνημειώδη έργα:1984 και η Φάρμα των Ζώων, με το τελευταίο να αποτελεί μια σατιρική αλλά και σκοτεινή κριτική στις θηριωδίες του Στάλιν, ικανό να θεωρηθεί ταυτόχρονα ένα ευρύ ανάγνωσμα για τη φύση του ανθρώπου, την ελευθερία και την ηθική.

Το «1984», γράφτηκε σε ένα ερημικό νησί στη Σκωτία, μεταφράστηκε σε 65 γλώσσες και πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα ενώ διαβάστηκε σαν μανιφέστο και θαυμάστηκε σαν προφητεία. Εκδόθηκε στη Βρετανία στις 8 Ιουνίου του 1949 και αναγνωρίστηκε αμέσως ως ένα αριστούργημα της λογοτεχνίας- ο Ουίνστον Τσώρτσιλ εξομολογήθηκε στον γιατρό του ότι το διάβασε δύο φορές. Αλλά ο Όργουελ έζησε μόνο για λίγους μήνες την αποδοχή του έργου του. Πέθανε στις 21 Ιανουαρίου του 1950, μόλις 46 χρονών.

Το βιβλίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το…1984 σε ομώνυμο τίτλο, από το σκηνοθέτη Michael Radford,με το John Hurt στο ρόλο του Smith.

Δείτε εδώ τα υπόλοιπα έργα του αφιερώματος με «Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις»