Τι είναι οι «ενοικιαζόμενες αδελφές» που έσωσαν τρεις χιλιάδες ανθρώπους στην Ιαπωνία

Τουλάχιστον μισό εκατομμύριο νέοι άνθρωποι στην Ιαπωνία εκτιμάται πως έχουν αποσυρθεί από την κοινωνία και ζουν σαν σύγχρονοι αναχωρητές, απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο και κλεισμένοι στα σπίτια ή και τα υπνοδωμάτιά τους. Είναι οι hikikomori και κάποιοι από αυτούς δεν έχουν αντικρίσει το φως του ήλιου ακόμα και δεκαετίες.

Οι οικογένειές τους συχνά δεν ξέρουν τι να κάνουν, αλλά βρίσκουν μία λύση σε οργάνωση, που παρέχει «ενοικιαζόμενες αδελφές». Γυναίκες, δηλαδή, που προσλαμβάνονται για να κάνουν παρέα στους νεαρούς που ζουν στην απομόνωση, με στόχο να τους βγάλουν από το «κουκούλι», στο οποίο έχουν καταφύγει, και να τους βοηθήσουν να επιστρέψουν στη ζωή.

Είναι μια κατάσταση που δεν έχει επίσημη ιατρική διάγνωση ή συγκεκριμένη θεραπεία. Αλλά η παρουσία των «ενοικιαζόμενων αδελφών» δείχνει, εκ του αποτελέσματος, να βοηθά.

Η Ayako είναι αδελφή προς ενοικίαση. Μαζί με την Atsuko ανήκουν σε μία εξειδικευμένη ομάδα γυναικών, οι οποίες είναι διαθέσιμες προς πρόσληψη- ή «ενοικίαση». Πληρώνονται για να βοηθήσουν τους νεαρούς Ιάπωνες που ζουν σε πλήρη απομόνωση να βγουν από τους τέσσερις τοίχους και να επιστρέψουν στην κοινωνία.

Μακριά από τα λαμπερά φώτα του Τόκιο, τους ουρανοξύστες και τις πολύβουες διασταυρώσεις, μακριά από όλη τη βαβούρα, οπτική και ακουστική, που μπορεί κανείς σχεδόν να φέρει στα μάτια και τα’ αυτιά του, αν σκεφτεί μια μεγαλούπολη της Ιαπωνίας, οι hikikomori ζουν στον δικό τους, πλήρως απομονωμένο, κόσμο. Είναι άνδρες και γυναίκες, αλλά κυρίως είναι νεαροί άνδρες, ηλικίας από 18 έως 35 ετών. Και το επίπεδο του εγκλεισμού και της απομόνωσής τους δεν είναι ενιαίο και κοινό. Υπάρχουν στάδια, από την πλήρη μοναξιά, μέχρι τα πρώτα διστακτικά βήματα προς τη ζωή και αργότερα την επιστροφή στην κοινωνία.

Εκτιμάται πως οι hikikomori φτάνουν το μισό εκατομμύριο στην Ιαπωνία, ωστόσο πιστεύεται πως αυτός ο αριθμός είναι μικρότερος του πραγματικού. Κι αυτό γιατί το κλεισμένο στον εαυτό του, και το δωμάτιό του, απομονωμένο παιδί αποτελεί ντροπή για τους γονείς του. Οι οποίοι αναζητούν λύση χωρίς να αποκαλύψουν τι πραγματικά συμβαίνει στον γιο ή την κόρη τους, χωρίς πραγματικά δηλαδή ο νεαρός ή η νεαρή να καταγραφεί ως hikikomori. Το «οικογενειακό μυστικό» παραμένει καλά κρυμμένο καθώς οι γονείς, κουβαλώντας την ντροπή τους, αγωνίζονται να βρουν βοήθεια.

Εκεί μπαίνουν οι «αδελφές προς ενοικίαση». Η αρχική ιδέα ανήκει στον οργανισμό «New Start» (Νέα Αρχή) και φαίνεται να λειτουργεί.

Οι γυναίκες αυτές δεν έχουν κάποια επίσημα αναγνωρισμένη ιατρική κατάρτιση. Όμως οι οικογένειες τις πληρώνουν έως και 900 δολάρια τον μήνα για ωριαίες επισκέψεις, μία την εβδομάδα. Η δουλειά τους είναι να καταφέρουν να «παρασύρουν» τους hikikomori έξω από τα δωμάτιά τους, έξω από την απομόνωσή τους, και πίσω στην κανονική ζωή.

Δεν απαιτείται κάτι φοβερό για να γίνει μία γυναίκα «ενοικιαζόμενη αδελφή». «Δεν υπάρχει κάποια τεχνική» εξηγεί η Ayako, «δεν υποκρίνομαι, απλώς προσπαθώ να συνδεθώ μαζί τους, στο επίπεδό τους». Και αναμφίβολα ξέρει πολύ καλά τι λέει, αφού κάνει αυτή τη δουλειά για περισσότερο από μία δεκαετία. Το τελευταίο 6μηνο εργάζεται με τον Kenta, έναν hikikomori στα τέλη της τρίτης δεκαετίας της ζωής του, ο οποίος είναι στο στάδιο της «ανάρρωσης». Οι γονείς του πληρώνουν την Ayako για να τον επισκέπτεται δύο φορές τον μήνα, στο σπίτι του, στα προάστια του Τόκιο.

Ο Kenta έχει πλέον καταφέρει να βγαίνει από το σπίτι αλλά δεν έχει φτάσει στο σημείο να μπορεί να δουλέψει.

Όπως εξηγεί η Ayako, μπορεί να πάρει από έξι μήνες έως και δύο χρόνια για να αρχίσει να αναπτύσσεται σχέση εμπιστοσύνης και να ξεκινήσει η διαδικασία της αποκατάστασης. «Δεχόμουν bullying στο σχολείο, επειδή οι άλλοι πίστευαν πως έχω πολύ ψιλή φωνή» αφηγείται ο Kenta, κι επειδή ήμουν φίλος με όλα τα κορίτσια στην τάξη μου. Με ρωτούσαν: ‘είσαι κορίτσι ή αγόρι;’. Όσο για την περίοδο που ήταν hikikomori, περιγράφει: «Έπαιρνα φάρμακα. Ήμουν τόσο δυστυχισμένος, έκλαιγα κάθε μέρα» αφηγείται ο hikikomori Kenta στο BBC. «Κατηγορούσα τους γονείς μου, ένιωθα εντελώς χαμένος. Κάποια φορά έγινα και βίαιος, και οι γονείς μου χρειάστηκε να καλέσουν την αστυνομία. Είχα γίνει νυκτόβιος, ήμουν ξύπνιος όλη τη νύχτα, παίζοντας video games, και κοιμόμουν στη διάρκεια της ημέρας, μέχρι αργά το απόγευμα».

Ο λόγος για τον οποίο κάποιοι άνθρωποι γίνονται hikikomori είναι περίπλοκος και όχι εύκολα κατανοητός. Κάποιες φορές, όπως στην περίπτωση του Kenta, η κοινωνική «απόσυρση» οφείλεται στο bullying ή σε κάποιο τραυματικό γεγονός. Αλλά μπορεί να έχει ρίζες και στην κατάθλιψη, την πολύ μεγάλη πίεση από τους γονείς ή κάποια αποτυχία στη δουλειά ή τις σπουδές. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική.

Πώς σε άλλαξε η «ενοικιαζόμενη αδελφή;» ρωτά το BBC τον Kenta. «Χαίρομαι πολύ να τη βλέπω. Πηγαίνουμε για φαγητό και μετά βγαίνουμε έξω μαζί. Νιώθω πως με υποστηρίζει. Είναι τόσο διαφορετικό το πώς νιώθω σε σχέση με το πώς ένιωθα όταν ήμουν μόνος. Μου φτιάχνει τη διάθεση».

Η Ayako λέει πάντως πως είναι κάπως σπάνιο ένας hikikomori να διασκεδάζει με την «ενοικιαζόμενη αδελφή» και να χαίρεται όταν τη βλέπει. Ελπίζει όμως πως ο Kenta σε λίγο δεν θα τη χρειάζεται. «Όταν θα σταματήσω να βλέπω την Ayako θα μου λείπει» συμπληρώνει εκείνος. «Αλλά θα μπορώ να δουλεύω κανονικά και να έχω μία σταθερή ζωή. Αυτό που ο κόσμος δεν καταλαβαίνει είναι πως η κοινωνία μας είναι πολύ σκληρή με τους αδύναμους».

«Αν προσπαθήσω να υποκριθώ, οι ασθενείς θα το καταλάβουν. Είμαι ο εαυτός μου, αυτή που είμαι. Ακόμα κι αν έχω αργήσει λίγο, ή είμαι κουρασμένη, ο πελάτης θα νιώσει πως είναι οκ να είμαι έτσι» σχολιάζει η Ayako. «Είναι δύσκολο αν δεν είσαι υπομονετικός ή απογοητεύεσαι εάν ο πελάτης δεν ανταποκρίνεται. Πρέπει να θυμάσαι πως είναι απλώς μία δουλειά».

Στις οικογένειες με παιδιά hikikomori, οι συνέπειες μπορεί να είναι τεράστιες. Ο κ. Haruto μιλά για τον γιο του, που έγινε hikikomori στην εφηβεία του και σήμερα, δύο δεκαετίες μετά (!) μετά βίας βγαίνει από το δωμάτιό του. «Δεν ξέρω πώς να το χειριστώ, μοιάζει σαν να μην υπάρχουν επιλογές. Ο γιος μου δεν άλλαξε ούτε και μετά τον θάνατο της μητέρας του. Οπότε, δεν ελπίζω σε τίποτα διαφορετικό στο μέλλον. Δεν ξέρω γιατί είναι κλεισμένος στο δωμάτιό του, μια μέρα απλώς σταμάτησε να πηγαίνει στο σχολείο. Στην αρχή έβγαινε πού και πού έξω για να πάρει κόμικ. Μετά το σταμάτησε κι αυτό. Δεν ξέραμε τι να κάνουμε, υπήρξαν δύο ή τρεις φορές που χρειάστηκε να καλέσουμε την αστυνομία, γιατί είχε γίνει βίαιος. Μία φορά έσπασε το παράθυρο. Μία άλλη γρονθοκόπησε τη γυναίκα μου και της έσπασε τα πλευρά».

Είναι πολύ δύσκολο να μάθει κανείς πού και πώς να αναζητήσει βοήθεια, ειδικά αν ο hikikomori αρνείται να εγκαταλείψει το σπίτι ή να δει γιατρό.

Ο Haruto αποφάσισε πως οι «ενοικιαζόμενες αδελφές» της οργάνωσης New Start θα ήταν μία λύση που άξιζε να δοκιμάσει. «Σκέφτηκα πως ίσως θα μπορούσαν να μιλήσουν στον γιο μου, γιατί ήταν προφανές πως η οικογένεια δεν μπορούσε να κάνει τίποτα πια» λέει.

Κι έτσι άρχισαν οι επισκέψεις της πεπειραμένης Atsuko. «Τον έχω επισκεφθεί δέκα με δεκαπέντε φορές» εξηγεί η ίδια, «αλλά καμία φορά δεν βγήκε από το δωμάτιό του. Έτσι, του μιλάω πίσω από την πόρτα».

Μπορεί να ακούγεται παράξενο, αλλά αυτή είναι μια μάλλον συνηθισμένη αντίδραση των hikikomori στα πρώτα στάδια της γνωριμίας με την «ενοικιαζόμενη αδελφή». Και παρότι ο νεαρός αρνείται να της μιλήσει, εκείνη του γράφει μακροσκελή γράμματα, τα οποία ρίχνει κάτω από την πόρτα του. «Προσπαθώ να μην τον κάνω να νιώσει σαν κάποιος που τον επικρίνουν ή που επιχειρούν να τον ελέγξουν. Δεν προσπαθώ να είμαι σαν δασκάλα αλλά να επικοινωνήσω μαζί του σαν μια μεγαλύτερη αδελφή, ή μία γειτόνισσα, κάποιος απλός άνθρωπος που ανησυχεί γι’ αυτόν και είναι διακριτικά παρών, μία ήπια παρουσία.

Οι περισσότεροι hikikomoroi δεν είναι βίαιοι, αλλά η Atsuko είναι πάντα σε εγρήγορση για τυχόν απρόβλεπτες συμπεριφορές. «Όταν κάνω τις επισκέψεις μου, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που είναι ήρεμοι αλλά δεν βγαίνουν από το δωμάτιό τους. Όμως κάποιοι hikikomori αναστατώνονται πολύ και μπορεί να γίνουν βίαιοι, όταν ένας ξένος «εισβάλλει» στον χώρο τους. Μια φορά, ενώ μιλούσα σε ένα αγόρι, μου επιτέθηκε. Με έπιασε από τον λαιμό, εγώ τρομοκρατήθηκα και κάλεσα την αστυνομία. Δεν ήθελα να ξαναγυρίσω εκεί».

Οι «ενοικιαζόμενες αδελφές» δεν είναι σύμβουλοι ψυχικής υγείας και δεν έχουν κάποια επίσημη κατάρτιση. Λαμβάνουν κάποια εκπαίδευση από τη New Start και αυτό είναι όλο.

Αποστολή τους είναι να βοηθήσουν τους hikikomori να νιώσουν καλά με αυτό που είναι και με αυτό που νιώθουν, και να καταφέρουν αυτό να είναι λειτουργικό και στην πραγματική ζωή.

Ωστόσο καλούν γιατρούς, αν νιώθουν πως χρειάζεται.

Ο ψυχολόγος και καθηγητής Tamaki Saito είναι ο άνθρωπος που έχει γράψει το βιβλίο στο οποίο ορίζεται και περιγράφεται η «πάθηση» hikikomori. «Είναι κάτι πολύ συνηθισμένο» εξηγεί στο BBC. «Στην Ιαπωνία υπάρχουν λιγότεροι από 10.000 άστεγοι αλλά υπάρχουν περίπου ένα εκατομμύριο hikikomori. Είναι η ιαπωνική μορφή του κοινωνικού αποκλεισμού». Ο ίδιος πιστεύει πως το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο από όσο η κυβέρνηση υπολογίζει και πως αρχίζει να υπάρχει ανάλογο ζήτημα και σε άλλες χώρες, όπως τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, την Ιταλία και τη Νότια Κορέα, όπου οι νεαροί άνδρες είναι πιθανό να νιώθουν ολοένα αυξανόμενη πίεση να επιτύχουν οικονομικά. «Πολλοί νομίζουν για τους hikikomori πως είναι τεμπέληδες, άλλοι πιστεύουν πως είναι επικίνδυνοι, μια κατάσταση που οδηγεί σε εγκληματική συμπεριφορά. Αλλά στατιστικά αυτό δεν ισχύει.

Σημείο κλειδί της διαδικασίας αποκατάστασης είναι το να ζει ένας άνθρωπος ανεξάρτητος, Κάποιοι hikikomori νιώθουν έτοιμοι να βγουν από το υπνοδωμάτιό τους, αλλά όχι να ενσωματωθούν και πάλι στην κοινωνία. Κι εκεί έρχεται ο κοιτώνας της New Start, κάτι σαν μέσο στάδιο για hikikomori σε «ανάρρωση». Πληρώνουν ενοίκιο για να ζουν εκεί και πρέπει να απασχολούνται και part-time προσφέροντας εθελοντικά υπηρεσίες σε κοινωφελείς οργανισμούς, που οργανώνει η New Start. Πρέπει όμως να παραδώσουν τα κινητά τους τηλέφωνα και επιτρέπεται να βλέπουν τηλεόραση μόνο στην κοινόχρηστη αίθουσα. Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια απαγορεύονται.

Τα τελευταία 18 χρόνια, η New Start φιλοξένησε περίπου 2.000 ανθρώπους για πάνω από έναν χρόνο, στον κοιτώνα της. Από αυτούς, το 80% ζει πλέον ανεξάρτητα. Ένας από αυτούς τους πρώην φιλοξενούμενους είναι ο Ikuo, που είναι σήμερα στα τριάντα και κάτι. Η διαμονή του στον κοιτώνα της New Start άλλαξε καθοριστικά τη ζωή του. «Όταν ήμουν hikikomori, ήμουν εντελώς μόνος στο δωμάτιό μου. Έπαιζα βιντεοπαιχνίδια κι έβλεπα τηλεόραση όλη την ώρα. Ένιωθα θυμωμένος με μένα, θυμωμένος με την κοινωνία, σαν να έχω χάσει ελπίδα, σαν να μην μπορώ να κάνω τίποτα. Πήγα στη New Start γιατί δεν ήθελα να μείνω στο σπίτι των γονιών μου. Δεν το σκέφτηκα πολύ, απλώς ήθελα να είμαι μακριά από τους γονείς μου». Όσο έμενε εκεί, έπρεπε να προσφέρει εθελοντική εργασία στα γραφεία της οργάνωσης. Εκεί γνώρισε τη γυναίκα που έμελλε να γίνει σύζυγό τους, και δεν είναι άλλη από την Ayako. Άρχισαν να μιλούν κάθε μέρα κι εκείνη τον έπεισε να αρχίσει να δουλεύει part time ως «ενοικιαζόμενος αδελφός».

«Όταν παντρευτήκαμε, το προσωπικό και οι φιλοξενούμενοι στον κοιτώνα έκαναν ένα πάρτι για μας. Επειδή δεν της είχα κάνει κανονική πρόταση γάμου πριν, της την έκανα εκεί, μπροστά σε όλους, και της ζήτησα πάντα να χαμογελά, στο πλάι μου» εξομολογείται ο Ikuo.

Παρά τις δυσκολίες και το στίγμα, με το οποίο είναι αντιμέτωποι οι hikikomori, η Ayako λέει πως το να ζεις τη ζωή σου σε πιο αργούς ρυθμούς και με πολλή περισυλλογή έχει και τα καλά του. «Παντρεύτηκα κάποιον που ζούσε σε απομόνωση, που είχε αποσυρθεί από τη ζωή. Οπότε θέλω να πω κάτι πολύ δυνατά: Οι άνθρωποι που έχουν ζήσει αποκλεισμένοι από τη ζωή έχουν πολλά καλά και σημαντικά χαρακτηριστικά. Εντάξει, δεν θέλουν να δουλέψουν, αλλά συχνά βλέπουν την κοινωνία από μία πιο δίκαιη οπτική γωνία και έχουν πολύ τρυφερή εικόνα για τις γυναίκες» εξηγεί.

Η hikikomori ως πάθηση δεν έχει ακόμα καταγραφεί επαρκώς ενώ η κυβέρνηση της Ιαπωνίας προσπαθεί να σχηματίσει μια πιο ξεκάθαρη εικόνα της κατάστασης. Μέχρι σήμερα, οι «ενοικιαζόμενες αδελφές» της New Start έχουν βοηθήσει 3.000 ανθρώπους να βγουν από τα υπνοδωμάτιά τους και να επιστρέψουν στην κοινωνία. Ωστόσο πολλοί hikikomori της Ιαπωνίας παραμένουν σε απομόνωση.