Oι αινιγματικές γυναίκες της θάλασσας της Ιαπωνίας

Η Kimiyo Hayashi κάθεται να ζεσταθεί δίπλα στη φωτιά μέσα σε μια καλύβα στην ακτή Ago της Ιαπωνίας. Δεν έκανε κρύο έξω αλλά εκείνη χουχούλιαζε δίπλα στις φλόγες, συζητώντας χαμηλόφωνα με την ανιψιά της Tomomi Nakanishi. «Έχω περάσει μέσα στη θάλασσα όλη μου τη ζωή και όσο ζέστη κι αν κάνει ακόμα νιώθω το κρύο να διαπερνά τα κόκκαλά μου», εξηγεί η Hayashi, «μου αρέσει πολύ η παράδοση του να ζεσταίνομαι μετά». Ανάμεσα στις τελευταίες γυναίκες της Ιαπωνίας που κάνουν ελεύθερη κατάδυση, η Hayashi και η Nakanishi πεισματικά εμμένουν στους παλιούς τρόπους ζωής και κατάδυσης. Η μόνη τους «παραχώρηση» προς το μοντέρνο είναι οι στολές τους.

Αυτή η διαχρονική σκηνή, των γυναικών μέσα στην καλύβα με τη φωτιά να καίει ζεσταίνοντας νερό και τις ίδιες και τις στολές τους να κρέμονται από την οροφή της καλύβας μοιάζει να μην ανήκει στη σύγχρονη Ιαπωνία. Όμως στην Ise-Shima της περιοχής Mie, αυτή η ναυτική παράδοση είναι κυρίαρχη. Και δεν υπάρχει τίποτα πιο συναρπαστικό από τις ιστορίες για τις Ama, τις αινιγματικές γυναίκες της θάλασσας που αναφέρονται για πρώτη φορά στην παλαιότερη ανθολογία ιαπωνικής ποίησης, την Man’yoshu, τον 8ο αιώνα. Είναι ένας θρύλος που, όπως κάποιοι λένε, χρονολογείται εδώ και 3.000 χρόνια.

Έτσι η 61χρονη Hayashi αρχίζει να αφηγείται στο BBC την ιστορία της. Κάθε πρωί, πριν καν χαράξει, έβλεπε δεκάδες Ama σιωπηλά να βαδίζουν μέσα στο σκοτάδι του λιμανιού με αναμμένους πυρσούς από μπαμπού. Κάποιες είχαν το στήθος τους ακάλυπτο, φορώντας μόνο ένα κομμάτι ύφασμα γύρω από τη μέση τους κι ακόμα ένα στο κεφάλι τους. Η μικρή τότε Hayashi αποχαιρετούσε τη γιαγιά και τη μητέρα της, Ama κι εκείνες, διερωτώμενη πάντα τι τις τραβούσε μέσα στη θάλασσα, πέρα από τον παφλασμό των κυμάτων. Όταν έγινε 16 ζήτησε επιτέλους να πάει κι εκείνη μαζί τους.

Σαράντα πέντε χρόνια αργότερα, το τελετουργικό που και η ίδια ακολουθεί στη θάλασσα είναι ακόμα το ίδιο. Στέκεται στη βάρκα, καλυμμένη από το κεφάλι ως τα πόδια στην παραδοσιακή λευκή στολή, βουτά με το κεφάλι στο νερό, κάποιες φορές σε απόσταση ακόμα κι ενός χιλιομέτρου από τη  ακτή. Με όλη τη χάρη μιας γοργόνας, με τα πόδια της ενωμένα πλήρως μέχρι τα ακροδάχτυλά της, εξαφανίζεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ακόμα και σε βάθος δέκα μέτρων, για να «χτενίσει» τον πυθμένα αναζητώντας τους «θησαυρούς» του.

Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη οποιουδήποτε εξοπλισμού- ούτε καν μάσκα ή μπουκάλες- είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς σε πραγματικά πόσο δύσκολες συνθήκες αντιμετώπιζαν οι Ama τις παγωμένες θάλασσες και τα επικίνδυνα ρεύματα. Τα ατυχήματα έγιναν μέρος της καθημερινότητάς τους, οι «συναντήσεις» με καρχαρίες δεν προκαλούν καμία εντύπωση και φόντο σε όλα αυτά ήταν πάντα το κρύο. Άλλωστε και η Hayashi έχασε, στο πέρασμα των χρόνων, πολλές αγαπημένες φίλες της.

Το κλειδί, εξηγεί στο βρετανικό δίκτυο, δεν είναι πόσο οι Ama μπορούν να κρατήσουν την ανάσα τους αλλά πόσο γρήγορα μπορούν να κυνηγήσουν. Παραμένοντας κάτω από τα κύματα κάποιες φορές για διάστημα έως και δύο λεπτών, οι Ama πρέπει να είναι αποφασιστικές και αποτελεσματικές. Στις καλύτερες μέρες της, όπως αφηγείται η Hayashi, έβγαινε στην ακτή με ξύλινους κουβάδες να ξεχειλίζουν από χταπόδια, αστακούς, αχινούς και σαλιγκάρια της θάλασσας.

Παλαιότερα οι Ama αναζητούσαν πολύτιμα μαργαριτάρια και μια καλή σεζόν σε ό,τι αφορά τα οστρακόδερμα μπορεί να τους απέφερε έως και 27 εκατομμύρια γεν. Ήταν δεδομένα πως η κόρη θα ακολουθούσε μια μέρα τη μητέρα της στη θάλασσα. Σήμερα η ζωή του λιμανιού, όπως ήταν παλαιότερα, έχει χαθεί. Παρότι οι Ama εξακολουθούν να τηρούν την παμπάλαια παράδοσή τους αναζητώντας ελευθερία και αδελφοσύνη στην ανοιχτή θάλασσα, οι αριθμοί τους μειώνονται χρόνο με το χρόνο. Η Hayashi και η Nakanishi συμφιλιώνονται με την ιδέα πως μπορεί να είναι οι τελευταίες της γενιάς τους.  Οι κόρες τους δεν ενδιαφέρονται για τις δραστηριότητές τους και η μέση ηλικία στην καταδυτική τους κοινότητα κορυφώνεται στα 65. Υπάρχουν βέβαια και οι εκπληκτικές εξαιρέσεις, όπως η γηραιότερη δύτρια της Ise-Shima που… πλησιάζει τα 90! Το ερώτημα είναι πώς μπορούν οι Ama να επιβιώσουν στη σύγχρονη Ιαπωνία. Ο αριθμός τους έχει συρρικνωθεί τόσο δραματικά που πλέον οι ενεργές είναι λιγότερες από 2.000- είναι χαρακτηριστικό πως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν 10.000- και διαρκώς μειώνονται. Στην περιοχή Ago Bay, την «εστία» του φημισμένου θρύλου των Ama, έχουν απομείνει μόνο 25 και σε άλλες παραθαλάσσιες πόλεις ο αριθμός τους είναι ακόμα μικρότερος.

Για τις ίδιες το συναισθηματικό φορτίο καθώς βλέπουν τον κόσμο τους να χάνεται είναι μεγάλο, λέει η Hayashi με έναν τόνο θλίψης στη φωνή της. «Χρειαζόμαστε περισσότερες γυναίκες να γίνουν Ama ώστε η παράδοσή μας να μην χαθεί. Αλλά από πού θα έρθουν; Με λυπεί αυτό πολύ…», εξομολογείται. Το πρόβλημα είναι, όπως σημειώνει το BBC, πως λίγες νεαρές Γιαπωνέζες έλκονται από αυτόν τον τρόπο ζωής. Με τη μείωση των αλιευτικών αποθεμάτων τα πράγματα δεν είναι όπως ήταν ενώ την ίδια ώρα οι δουλειές στο Τόκιο, την Οσάκα ή τη Ναγκόγια είναι πολύ πιο ελκυστικές. Σε μια κακή μέρα της, μια Ama μπορεί να βγάλει το πολύ 2000 γεν, «ψίχουλα» δηλαδή για το μέγεθος του κινδύνου που αντιμετωπίζει. Οι Ama είναι παράλληλα θύματα και της εμπορικής αλιείας που εξακολουθεί να μειώνει τα διαθέσιμα αλιεύματα.

Αυτό που μπορεί να αποδειχθεί σωτήριο γι’ αυτές τις θρυλικές «γοργόνες» ίσως είναι η ιστορία τους. Τον περασμένο χρόνο, τέσσερις παραδοσιακές  ama-goya, οι ρουστίκ καλύβες όπου οι δύτριες χαλαρώνουν και βρίσκονται μεταξύ τους, άνοιξαν για τους τουρίστες με «βετεράνους» σαν την Hayashi να μαγειρεύουν τα  cooking hand-dived οστρακόδερμα που οι ίδιες ψάρεψαν για τους «καλεσμένους» τους. Αν σκεφτεί κανείς πως κάποτε ήταν πολύ σπάνιο να μπορέσει κανείς να ρίξει έστω μια ματιά μέσα στα καταλύματα αυτά, φαίνεται πως πλέον λειτουργούν σαν «παράθυρο» για να δουν οι τουρίστες έναν παλιομοδίτικο για τα σημερινά δεδομένα- αλλά θρυλικό- τρόπο ζωής. Προς το παρόν η Hayashi λέει πως η νέα αυτή πρωτοβουλία ενίσχυσε την αποφασιστικότητά της. «Αγαπώ τη δουλειά μου και δεν θα την άλλαζα με τίποτα στον κόσμο», καταλήγει, «όσο είμαι υγιής και χαρούμενη, έχω τουλάχιστον είκοσι χρόνια ακόμα βασισμένα στους πνεύμονες και τα πόδια μου. Οπότε, θα συνεχίσω να βουτάω. Να κάνω αυτό για το οποίο γεννήθηκα». Δείτε όλα τα θέματα του Weekend