Όταν άκουσα για πρώτη φορά τη λέξη «χορτοφάγος» πρέπει να ήμουν κάπου στην 3η Δημοτικού, και μου είχε φανεί πολύ παράξενη. Αφού στο σχολείο μάθαμε ότι ο άνθρωπος είναι ζώο παμφάγο. Και γιατί δηλαδή να τρώει κανείς μόνο χορταρικά, όταν υπήρχαν τόσα νόστιμα φαγητά εκεί έξω; Πού να φανταζόμουν τότε πως θα κατέληγα να παντρευτώ μία τέτοια…
Όταν γνώρισα τη νυν σύζυγό μου ήμασταν ακόμα μαθητές και δεν είχε δείξει τέτοιες προθέσεις. Και τα σουβλάκια μας τρώγαμε, και τα μπέργκερ μας, και τα σάντουιτς μας και απ’ όλα. Πολλά χρόνια αργότερα, και μετά από πολλή σκέψη και πολύ διάβασμα, αποφάσισε ότι δεν θέλει να ξαναφάει κρέας στη ζωή της. Μάλιστα, η απόφασή της ήρθε λίγους μήνες αφού είχε πάρει την ίδια απόφαση η μητέρα μου, οπότε ξαφνικά εγώ, ένας φανατικός κρεατόφιλος που θα έτρωγε οτιδήποτε υπήρξε κάποτε ζωντανό αρκεί να ήταν καλοψημένο, βρέθηκα σε έναν κλοιό χορτοφάγων.
Νομίζω λοιπόν ότι, αφού από τότε έχουν πια περάσει γύρω στα πέντε χρόνια και έκτοτε έχω γνωρίσει κι άλλους πιστούς της χορτοφαγίας, μπορώ να γνωρίζω κάποια πράγματα για αυτή τη μυστηριώδη φυλή των βετζετέριανς…
Τι είναι βετζετέριαν; Τι είναι βίγκαν;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες διατροφικών φιλοσοφιών που απορρίπτουν το κρέας. Οι πιο χαλαρές από αυτές είναι οι pescatarians (που για κάποιο λόγο τρώνε ψάρια και ψαρικά, αλλά όχι λευκό ή κόκκινο κρέας) και οι pollotarians (που επίσης για κάποιον περίεργο λόγο τρώνε λευκό κρέας, αλλά όχι κόκκινο κρέας, ούτε ψαρικά). Περνώντας στους πιο σκληροπυρηνικούς vegetarians, διακρίνουμε τρεις υποκατηγορίες που αποκλείουν από τη διατροφή τους το κρέας και το ψάρι: οι lacto-ovo vegetarians είναι ο πιο συνηθισμένος τύπος χορτοφάγου, και καταναλώνουν και γαλακτοκομικά, και αυγά. Οι ovo-vegetarians δεν καταναλώνουν γαλακτοκομικά, αλλά δεν έχουν πρόβλημα με τα αυγά. Και οι lacto-vegetarians δεν καταναλώνουν αυγά, αλλά δεν έχουν πρόβλημα με τα γαλακτοκομικά.
Και στο τέλος-τέλος του φάσματος βρίσκουμε τους vegans (βίγκαν), οι οποίοι αποφεύγουν κάθε ζωικό προϊόν. Δηλαδή αποφεύγουν το κρέας, τα ψαρικά, τα γαλακτοκομικά, τα αυγά, το μέλι, τη ζελατίνη (γιατί παράγεται από χόνδρο αγελάδας) και κάθε άλλη τροφή με ζωική προέλευση, ενώ συνήθως δεν περιορίζονται στη διατροφή, αλλά ακολουθούν έναν vegan τρόπο ζωής, αποφεύγοντας π.χ. να φορέσουν ρούχα από δέρμα, μετάξι ή μάλλινα.
Έχω την αίσθηση ότι θα υπήρχαν περισσότεροι βίγκαν αν δεν υπήρχε αυτό το θαυμάσιο πράγμα που λέγεται τυρί. Πολλοί χορτοφάγοι θα ήθελαν να περάσουν σε αυτό το στάδιο, αλλά αδυνατούν να αποχωριστούν τα αγαπημένα τους τυριά. Έστω κι αν σε εξειδικευμένα καταστήματα βρίσκει κανείς εξαιρετικές βίγκαν απομιμήσεις τυριών.
Και γιατί να το κάνει κανείς αυτό στον εαυτό του;
Λογική απορία για εμάς που τρώμε κρέας. Θέλω να πω, πώς αποφασίζει κανείς από τη μία μέρα στην άλλη ότι από εδώ και πέρα δεν θα ξαναφάει σουβλάκι, δεν θα ξαναφάει πίτσα με πεπερόνι και μπέικον, δεν θα ξαναφάει μπέργκερ, δεν θα ξαναφάει μία μπριζόλα ή ένα μπιφτέκι, δεν θα ξαναφάει καν μακαρόνια με κιμά ή μία καρμπονάρα, ή έστω ένα τοστ ζαμπόν-τυρί;
Συνήθως τα κίνητρα των χορτοφάγων είναι ηθικής φύσεως. Δεν νιώθουν άνετα στην ιδέα ότι τρώνε το πτώμα ενός άλλου ζώου, ειδικά ενός ζώου που είναι τόσο χαριτωμένο όπως τα γουρουνάκια και οι αγελαδίτσες. Δε νιώθουν άνετα με αυτήν τη διάκριση ανάμεσα σε «φαγώσιμα» ζώα και «μη φαγώσιμα» ζώα – δηλαδή, με ποια λογική τρώμε το κρέας του γουρουνιού ή του αρνιού, αλλά όχι του σκύλου ή της γάτας; Απορρίπτουν την έννοια της ανωτερότητας του ανθρώπου έναντι των άλλων ζώων και πιστεύουν πως όλα τα ζώα έχουν ίσα δικαιώματα.
Από την άλλη, έχουν οικολογικές ευαισθησίες, καθώς η χορτοφαγία αφήνει μικρότερο αποτύπωμα στο περιβάλλον από την κρεατοφαγία, και επιπλέον πιστεύουν πως ο άνθρωπος δεν χρειάζεται καν το κρέας για να ζήσει. Οπότε ποιος ο λόγος να υποφέρουν άδικα τα αθώα ζωάκια στα σφαγεία;
Και δηλαδή τι τρώνε;
Όχι, δεν τρώνε μόνο χόρτα – αυτό το «χορτοφάγοι» είναι παραπλανητικό. Ειδικά αν μπλέξεις με βετζετέριαν με μεράκι και όρεξη (όπως εγώ), θα ανακαλύψεις έναν νέο κόσμο. Έναν κόσμο όπου δεν υπάρχουν ζουμερά μοσχαρίσια μπιφτέκια, αλλά υπάρχουν απερίγραπτα νόστιμα μπιφτέκια από φακές, από φασόλια, από γλυκοπατάτα ή από ρεβίθια. Δεν υπάρχει κιμάς, αλλά υπάρχει η σόγια, αυτό το φαινομενικά αποκρουστικό πράγμα που με τα κατάλληλα μπαχαρικά μπορεί να γίνει μία αξιοπρεπέστατη απομίμηση κιμά. Και υπάρχουν και πολλά φαγητά που είναι από μόνα τους βετζετέριαν και πεντανόστιμα: φαλάφελ, χούμους, μανιτάρια, πατάτες, και τόσα άλλα.
Και όταν βγαίνουν έξω;
Ειδικά για τους βίγκαν, το να φάνε σε ένα εστιατόριο είναι δύσκολη υπόθεση. Άντε να βρεις πιάτο που να μην περιέχει αυγά, να μην περιέχει βούτυρο, γάλα, κρέμα γάλακτος, τυρί, μέλι, τίποτα από αυτά. Για τους βετζετέριαν τα πράγματα είναι πιο απλά, αφού δεν έχουν όλα τα φαγητά κρέας. Στη χειρότερη, θα βολευτούν και με μία μερίδα πατάτες τηγανιτές. Όμως ειδικά στο κέντρο της Αθήνας ξεφυτρώνουν όλο και περισσότερα εστιατόρια που είναι φιλικά προς τους βίγκαν ή αποκλειστικά βίγκαν. Έχω καθίσει σε τέτοια εστιατόρια, και αν εξαιρέσεις αυτήν την αίσθηση ότι έχεις μπει στη Θύρα 13 φορώντας κασκόλ και φανέλα του Ολυμπιακού, έχω φάει τρομερά πράγματα: σουβλάκια με γύρο μανιταριών ή σόγιας που είναι σαν «αληθινά», ψευτοκαρμπονάρα με σάλτσα από ηλιόσπορο και τυρί από ξηρούς καρπούς, κολασμένα μπέργκερ και βίγκαν παστίτσια, μουσακάδες και σουτζουκάκια. Δεν υπερβάλλω, μου τρέχουν τα σάλια καθώς τα σκέφτομαι.
Ναι, αλλά στη μοιρασιά;
Εχμ, ναι, αυτό είναι ένα πρόβλημα. Όταν ζεις με έναν βετζετέριαν πρέπει να συνηθίσεις ότι η πίτσα που θα μοιραστείτε δεν θα έχει ζαμπόν, μπέικον ή πεπερόνι, ότι αν λαχταρήσεις σουβλάκι θα πρέπει να το φας μόνος σου ή να συμβιβαστείς με ένα φαλάφελ, και ότι αν τολμήσεις να πλησιάσεις το πιρούνι με το οποίο έφαγες το μοσχαρίσιο μπέργκερ σου σε ακτίνα 50 μέτρων από το βετζετέριαν μπέργκερ του, πρέπει να ετοιμαστείς για καυγά. Επίσης, ανάλογα από το πού θα πέσεις, είναι πιθανό να πρέπει να αποχωριστείς τα αλλαντικά και το κρέας στο σπίτι και να τα απολαμβάνεις μόνο στη μοναξιά του έξω. Κανείς δεν είπε ότι θα ήταν εύκολο.
Από υγεία πώς πάμε;
Εδώ είναι το μεγάλο μυστήριο. Εγώ ήξερα πως υπάρχει μία βιταμίνη, η Β12, την οποία παίρνουμε σχεδόν αποκλειστικά από το κρέας και άρα πρέπει να τρώμε κρέας για να μην έχουμε έλλειψη αυτής της βιταμίνης. Έλα όμως που μετά από τρία χρόνια χορτοφαγίας το έτερόν μου ήμισυ έχει καλύτερες εξετάσεις αίματος από ποτέ! Δεν έχει χρειαστεί να πάρει συμπλήρωμα διατροφής, γιατί δεν έχει έλλειψη σε τίποτα. Υποθέτω λοιπόν ότι μία ισορροπημένη χορτοφαγική διατροφή είναι επαρκής για να είναι κανείς υγιής – δεν είμαι σίγουρος αν ισχύει το ίδιο για μία αυστηρή vegan διατροφή, χωρίς γαλακτοκομικά και αυγά.
Δεν είναι οι χορτοφάγοι λίγο… ξέρεις… σπαστικοί;
Η σωστή λέξη είναι σπαζαρ[…]. Και ναι, από την προσωπική μου εμπειρία μπορώ να επιβεβαιώσω ότι αυτή η φήμη που τους ακολουθεί δεν είναι εντελώς αβάσιμη. Υπάρχουν πολλά αστεία του τύπου «-Είμαι βίγκαν. -Ναι, αλλά δε σε ρώτησε κανείς», τα οποία προκύπτουν από τις πράγματι συχνές αναφορές των χορτοφάγων στις διατροφικές τους συνήθειες, ακόμα και σε άσχετες συζητήσεις. Αυτό που έχω διαπιστώσει είναι ότι οι χορτοφάγοι, και ειδικά οι βίγκαν, είναι παθιασμένοι με τον τρόπο ζωής τους και μάλλον αυτός ο ενθουσιασμός τους είναι που τους κάνει να μιλάνε συχνά γι’ αυτό. Για εμάς που τρώμε κρέας, είναι κάτι το συνηθισμένο, κάτι που κάνουμε από μικρά παιδιά, οπότε δεν αισθανόμαστε την ανάγκη να το φωνάξουμε στον κόσμο. Και μάλλον γι’ αυτό μας ακούγεται τόσο ενοχλητικό όταν τους ακούμε να λένε «είμαι βίγκαν». Και ναι, είναι φυσιολογική η αντίδραση «δε σε ρώτησε κανείς».
Θα γίνεις κι εσύ χορτοφάγος;
Όχι. Σέβομαι τους χορτοφάγους, κατανοώ το σκεπτικό και τον τρόπο ζωής τους, αλλά δεν σκοπεύω να ακολουθήσω το παράδειγμά τους. Αυτό δε σημαίνει πως νιώθω άνετα με την ιδέα των σφαγείων ή με τον τρόπο που λειτουργεί η παγκόσμια βιομηχανία του κρέατος. Απλώς, δεν έχω πειστεί ότι ο οργανισμός μου δε χρειάζεται το κρέας, και αναρωτιέμαι πώς θα αντιδρούσε αν ξαφνικά μετά από 34 χρόνια του το στερούσα. Πάντως, ήδη το έχω μειώσει αρκετά, γιατί παλιότερα έτρωγα σχεδόν κάθε μέρα, αν συνυπολογίσουμε και τα αλλαντικά. Αλλά να το κόψω τελείως; Μου φαίνεται απίθανο. Ωραία και τα φαλάφελ και τα βετζετέριαν μπέργκερ, αλλά όχι μόνα τους…
Και κλείνοντας…
Τρία πράγματα που δεν πρέπει ποτέ να πεις σε έναν/μία χορτοφάγο
«Τι, δεν τρως καθόλου κρέας; Ούτε κοτόπουλο;»
Έχω ακούσει αρκετές φορές ανθρώπους να κάνουν αυτήν την ερώτηση σε χορτοφάγους, και ειλικρινά αναρωτιέμαι τι απάντηση περιμένουν να ακούσουν. Απ’ όσο ξέρω τα κοτόπουλα δε φυτρώνουν στο έδαφος, ούτε στα δέντρα. Οπότε ναι, προφανώς και ένας χορτοφάγος δεν τρώει κοτόπουλο. Τι δεν καταλαβαίνεις;
«Δεν είσαι πολύ αδύνατος/η για χορτοφάγος»
Εκτός του ότι δεν πρέπει ποτέ να λες σε κανέναν κάτι για τα κιλά του, σε πληροφορώ πως ναι, είναι εφικτό ένας χορτοφάγος να τρώει τον άμπακο. Υπάρχουν λιχούδηδες βίγκαν που θα φάνε μία τηγανιά φαλάφελ στην καθισιά τους και θα πάρουν περισσότερες θερμίδες απ’ όσες θα πάρω εγώ με μία μπριζόλα. Επίσης, να σημειωθεί ότι η σοκολάτα δεν έχει κρέας, άρα είναι βετζετέριαν, άρα μπορεί ένας χορτοφάγος να φάει έναν τόνο σοκολάτα χωρίς ηθικές αναστολές. Το στερεότυπο του κοκαλιάρη χορτοφάγου που τρώει μόνο χόρτα βραστά δεν ισχύει για όλους. Get over it.
«Ναι, αλλά οι πρασινάδες που τρως δεν ήταν κι αυτές ζωντανές;»
Απ’ όσο ξέρω, οι «πρασινάδες» δεν έχουν νεύρα που μεταδίδουν τον πόνο. Άρα αν κόψεις ένα μαρούλι και το φας, δε θα νιώσει πόνο, ούτε θα κλαίει επειδή το σκοτώνεις. Οπότε…
