Η 3.500 ετών μπάλα που άλλαξε για πάντα τα αθλήματα

Το 1528, χρόνια μετά την κατάκτηση του Μεξικού, ο Ερνάν Κορτές επέστρεψε στην αυλή του βασιλιά Καρόλου του Ε’, φέρνοντας πίσω πλούτη και ένα εξωτικό ποτό που παρασκευαζόταν από κόκκους κακάο. Ήταν όμως ένα άλλο αντικείμενο του Νέου Κόσμου που πραγματικά σαγήνεψε τους συμπατριώτες του στην Ισπανία: μια μπάλα από καουτσούκ που αναπηδούσε. Τα μέλη της βασιλικής αυλής παρακολουθούσαν μαγεμένα τη μπάλα που αψηφούσε τους νόμους της βαρύτητας να πηγαινοέρχεται ανάμεσα σε δύο ομάδες Αζτέκων, οι οποίοι έπαιζαν το αρχαίο παιχνίδι της Μεσοαμερικής, που λεγόταν ulama. Χωρίς να χρησιμοποιούν τα χέρια τους ή τα πόδια τους, οι ιθαγενείς πετούσαν τη μπάλα στους αντιπάλους τους με τους γοφούς, τα γόνατα και τα οπίσθιά τους. Η «ζωντανή» σφαίρα που πηγαινοερχόταν δεν θύμιζε σε τίποτα εκείνες που χρησιμοποιούσαν οι Ευρωπαίοι για να παίζουν τις παλιότερες εκδοχές του τένις και του ποδοσφαίρου. Το ulama, πάντως, ήταν ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο σπορ για τους παίκτες, αφού όσοι βρίσκονταν στην ομάδα των ηττημένων κινδύνευαν να χάσουν όχι μόνο τον αγώνα αλλά και το κεφάλι τους. Η 3.500 ετών μπάλα από καουτσούκ, με την οποία παιζόταν το αρχαίο αυτό παιχνίδι, άνοιξε ωστόσο τον δρόμο για τις μπάλες που αναπηδούν, οι οποίες χρησιμοποιούνται σήμερα σε δημοφιλή αθλήματα και παιχνίδια σε όλο τον κόσμο.

Η μπάλα που συναρπάζει μέχρι σήμερα

Το έτος 1493, ο ιστορικός του βασιλιά Καρόλου του Ε’, Pedro Mártir de Anghiera, είχε επίσης ενθουσιαστεί στη θέα μιας μπάλας που είχε φέρει ο Χριστόφορος Κολόμβος μετά το δεύτερο ταξίδι του στον Νέο Κόσμο. «Δεν καταλαβαίνω πώς όταν η μπάλα ακουμπά το έδαφος, επανέρχεται στον αέρα με ένα τόσο εντυπωσιακό πήδημα», έγραφε. Σύντομα οι αποσβολωμένοι από τους παίκτες Ισπανοί θα συνειδητοποιούσαν ότι παρακολουθούσαν ένα από τα αρχαιότερα παιχνίδια του κόσμου, που μετρούσε ήδη περίπου 3.000 χρόνια ζωής και ξεκίνησε από τους Ολμέκους του Μεξικού, το όνομα των οποίων, μάλιστα, σημαίνει «άνθρωποι από καουτσούκ». Οι Ολμέκοι θεωρούνται από τους αρχαιολόγους ως ο πρώτος πολιτισμός της Μεσοαμερικής, της περιοχής δηλαδή που περιλαμβάνει το σημερινό Μεξικό και την Κεντρική Αμερική. Αρχαιολόγοι στο Μεξικό και την Κεντρική Αμερική έφεραν στο φως μπάλες που χρονολογούνται από το 1.600 π.Χ., καθώς και φιγούρες παικτών του ulama από το 1.200 π.Χ. περίπου. Στην ίδια περιοχή, οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει περισσότερα από 1.500 αρχαία γήπεδα, όπου παιζόταν το παιχνίδι, τα οποία χρησιμοποιούνταν από τους Ολμέκους και αργότερα από τους Μάγιας και τους Αζτέκους.

Πώς παιζόταν το παιχνίδι

Όπως γράφει ο συγγραφέας Τζον Φοξ στο βιβλίο του με τίτλο «Η μπάλα: Ανακαλύπτοντας τον σκοπό του παιχνιδιού», σε διάφορες περιοχές εφαρμόζονταν κι άλλοι κανόνες του παιχνιδιού, σε γενικές γραμμές όμως το ulama παιζόταν ανάμεσα σε ομάδες μέχρι επτά ατόμων, που συγκέντρωναν πόντους όταν ο αντίπαλος αποτύγχανε να στείλει τη μπάλα πίσω, όπως στο τένις, ή αν η μπάλα έβγαινε πέρα από τα όρια του γηπέδου του αντιπάλου, όπως στο αμερικανικό φούτμπολ. Κάποια γήπεδα περιλάμβαναν και κατακόρυφους πέτρινους κύκλους και οι ομάδες κέρδιζαν πόντους αν η μπάλα έμπαινε μέσα σε αυτούς. Οι παίκτες φορούσαν δέρματα από ελάφια για προστασία από τα χτυπήματα της σφαίρας, που είχε περίπου το μέγεθος που έχει σήμερα η μπάλα του βόλεϊ. Η μπάλα του ulama ήταν κατασκευασμένη από latex (ελαστικό γαλάκτωμα), το οποίο μάζευαν από τις ζούγκλες της Μεσοαμερικής. Ακόμη όμως και με την επιπρόσθετη προστασία, η δύναμη από τα χτυπήματα της βαριάς μπάλας μπορούσε να προκαλέσει σοβαρούς τραυματισμούς. «Όταν η μπάλα επέστρεφε από την αντίπαλη ομάδα, μπορούσε να χτυπήσει τους παίκτες στο στόμα ή στο στομάχι, με αποτέλεσμα να πέφτουν στο έδαφος άμεσα. Ορισμένοι μάλιστα πέθαιναν από τη δύναμη του χτυπήματος», ανέφερε ο ισπανός μοναχός Diego Duran. Σύμφωνα με τον Φοξ, οι θεατές παρακολουθούσαν τους αγώνες καθισμένοι στα τείχη γύρω από το γήπεδο, τρώγοντας κρέας ελαφιού και πίνοντας ένα αλκοολούχο ποτό από καλαμπόκι –«το αντίστοιχο του σημερινού συνδυασμού χοτ ντογκ και μπίρας». Υπήρχαν επίσης «χορηγοί», οι οποίοι «πρόσφεραν διαμονή και τροφή για τους καλύτερους παίκτες, αναλάμβαναν την εκπαίδευσή τους και στη συνέχεια προκαλούσαν άλλες ομάδες σε αγώνες».

Και… στοιχήματα

Και βέβαια τα στοιχήματα είχαν τη δική τους θέση στα παιχνίδια. Όπως αναφέρει ο Duran, οι Αζτέκοι «στοιχημάτιζαν τα σπίτια τους, χωράφια, τις αποθήκες καλαμποκιού τους κ.ά. Πουλούσαν ακόμη και τα παιδιά τους για να στοιχηματίσουν, αλλά και τους εαυτούς τους και γίνονταν σκλάβοι, προκειμένου να θυσιαστούν αργότερα σε περίπτωση που δεν καταβάλλονταν λύτρα». Σε ορισμένα παιχνίδια ulama, το «στοίχημα» ήταν πραγματικά ακριβό. Χώροι όπου παίζονταν τα παιχνίδια ήταν αφιερωμένοι στους θεούς και, ορισμένες φορές, οι ηττημένοι αποκεφαλίζονταν σε τελετές, σύμφωνα με ανάγλυφα που ήρθαν το φως.

Οι Ισπανοί, που με την πάροδο του χρόνο αντιμετώπισαν το ulama ως ένα ειδωλολατρικό χόμπι, απαγόρευσαν το παιχνίδι το 1585. Σήμερα, το ulama παίζεται μόνο σε ορισμένες απομονωμένες περιοχές στο Μεξικό. Η κληρονομιά του όμως επιβιώνει σε όλο τον κόσμο. Η μπάλα αυτή που γοήτευσε την Ευρώπη πριν από περίπου πέντε αιώνες, συνεχίζει να συναρπάζει μέχρι σήμερα ολόκληρο τον πλανήτη. Από το τένις, μέχρι το μπάσκετ και το ποδόσφαιρο, αποτελεί ένα βασικό στοιχείο των πιο αγαπημένων αθλημάτων της σύγχρονης εποχής. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend