Ο άνθρωπος που προκάλεσε την πτώση της αυτοκρατορίας των Αζτέκων και έφερε το μεγαλύτερο μέρος του Μεξικού κάτω από ισπανικό ζυγό, κάπου εκεί στις αρχές του 16ου αιώνα, πιστώνεται με την πρώτη φάση της ισπανικής αποικιοκρατίας στην Κεντρική και Λατινική Αμερική.
Ένας από τους πρωτεργάτες της ισπανικής επέλασης στον Νέο Κόσμο στα 1500, δεν θα έχει εύκολη ζωή, με τις έριδες και τις εσωτερικές συγκρούσεις να του φέρνουν μια σειρά από κακοδαιμονίες.
Εξαιτίας των αμφιλεγόμενων πράξεών του αλλά και της έλλειψης αξιόπιστων πηγών που τον αφορούν, η ανασυγκρότηση της βιογραφίας του δεν είναι εύκολη δουλειά, ούτε και υπάρχει βέβαια ιστορική συναίνεση για τα πεπραγμένα του: η προσωπικότητα και τα κίνητρά του θα παραμείνουν ενδεχομένως για πάντα στο σκοτάδι.
Η πρώιμη ηρωοποίηση των ισπανών κατακτητών αλλά και η μετέπειτα δαιμονοποίησή τους, στο φως της σύγχρονης αντι-αποικιοκρατικής αφήγησης, δεν επιτρέπουν μια ψύχραιμη και αντικειμενική αποτίμηση του έργου του, με τις ιστορικές αναφορές να αποδεικνύονται απλοϊκές και να τείνουν είτε να τον εξιδανικεύουν είτε αντιθέτως να τον δαιμονοποιούν.
Ας δούμε ωστόσο, στο πλαίσιο αυτό, τα γεγονότα στα οποία φαίνεται να υπάρχει ιστορική συναίνεση…
Πρώτα χρόνια
Ο Ερνάν Κορτές, μαρκήσιος του Valle de Oaxaca, γεννιέται γύρω στο 1485 στο Μεντεγίν της Ισπανίας. Παρά τον τίτλο ευγενείας, η οικογένειά του είχε ξεπέσει σχετικά και βρισκόταν πλέον στα χαμηλότερα κλιμάκια της αριστοκρατίας.
Για τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια δεν είναι και πολλά γνωστά, με κάποιος ιστορικούς να ισχυρίζονται ότι ενδέχεται να ήταν ένα καχεκτικό και φιλάσθενο παιδί, ενώ πρέπει να πέρασε για ένα διάστημα από το Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα (μαθαίνοντας λατινικά και νομικά), χωρίς ωστόσο να αποφοιτεί.
Αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής
Το 1504, ο Κορτές εγκαταλείπει την Ισπανία αναζητώντας την τύχη του στον Νέο Κόσμο. Τα κατορθώματα του Χριστόφορου Κολόμβου στην Αμερική δονούσαν τη μαμά Ισπανία, με τις ανακαλύψεις και το περιπετειώδες κλίμα να ωθούν πολλούς νέους στη μετανάστευση στα άγνωστα και εν πολλοίς ανεξερεύνητα εδάφη. Καταφτάνει λοιπόν στο νησί του Αγίου Δομίνικου (την περίφημη Ισπανιόλα της εποχής), σε ηλικία 18 ετών, και εγκαθίσταται στη νέα πόλη της Azua, όπου και εργάζεται ως συμβολαιογράφος για μπόλικα χρόνια (πράγμα που επιβεβαιώνει ίσως τις νομικές του γνώσεις).
Το 1506 θα κάνει ένα διάλειμμα από τα καθήκοντα του δημόσιου λειτουργού για να λάβει μέρος στην κατάκτηση όλης της Ισπανιόλας (Αϊτή και Άγιος Δομίνικος) και μέρους της Κούβας. Η συνεισφορά του στην αποστολή θα του εξασφαλίσει την εύνοια του κυβερνήτη, που θα του το ανταποδώσει με μια έπαυλη και σκλάβους στη δούλεψή του.
Κατάκτηση της Κούβας
Το ασίγαστο πνεύμα του ωστόσο θα τον ωθήσει να λάβει μέρος στην εκστρατεία στην Κούβα το 1511, επιχείρηση που είχε στο τιμόνι τον Ντιέγκο Βελάσκεθ. Ο 26χρονος Κορτές αναλαμβάνει καθήκοντα θησαυροφύλακα και ταμία της αποστολής, με την απόδοσή του στα νέα του καθήκοντα να θαμπώνει τον κυβερνήτη, ο οποίος και του εξασφαλίζει ανώτερη πολιτική θέση στην αποικία.
Στην Κούβα λοιπόν θα εργαστεί ως δημόσιος λειτουργός της κυβέρνησης, ενώ θα καταφέρει να ανέλθει στην ιεραρχία, φτάνοντας να γίνει μέχρι και δήμαρχος του Σαντιάγκο για ένα διάστημα, απολαμβάνοντας τιμές και γινόμενος η νέα πολιτική δύναμη στην αποικιοκρατική κυβέρνηση του νησιού.
Προοδευτικά βέβαια οι σχέσεις του με τον κυβερνήτη της Κούβας, Ντιέγκο Βελάσκεθ, θα έρθουν σε ρήξη, κυρίως μετά την ανάληψη επιτυχημένης εκστρατείας από τον Κορτές τον Οκτώβριο του 1518, γεγονός που φανέρωσε τη δυσαρέσκεια του Βελάσκεθ για τις αναμφισβήτητες ηγετικές του ικανότητες. Η κόντρα του με τον κυβερνήτη θα του στερούσε τη συμμετοχή στις δύο εξερευνητικές εκστρατείες που είχαν εν τω μεταξύ λάβει χώρα στα ανεξερεύνητα εδάφη του Μεξικού.
Ο κατακτητής των Αζτέκων
Το 1518, ο Κορτέζ ήταν έτοιμος να ηγηθεί της δικής του εκστρατείας στο Μεξικό, με στόχο την εξερεύνηση της γης και την ενδεχόμενη εγκαθίδρυση ισπανικής αποικίας. Ο Βελάσκεθ ωστόσο παρεμβαίνει την τελευταία στιγμή και ματαιώνει την επιχείρηση. Παρά τις ρητές εντολές, ο Κορτές αποφασίζει να τις αγνοήσει και βάζει πλώρη για το Μεξικό, σε μια πράξη ανοιχτής ανταρσίας: επιστρατεύει 11 καράβια και 500 άντρες, με την αποστολή να αναχωρεί κρυφά το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου. Τον Φεβρουάριο του 1519, το απόσπασμα καταπλέει στις ακτές του Μεξικού, στη Χερσόνησο του Γιουκατάν.
Με ένα μείγμα διπλωματίας και στρατιωτικής επιβολής, ο Κορτές συνεργάζεται με κάποιους από τους γηγενείς που συναντά στην προέλασή του, ενώ σε άλλους επιβάλλεται με την αδιαμφισβήτητη πειθώ των όπλων. Συλλέγει μισθοφορικό στρατό από ντόπιους πολεμιστές και αποκτά άλογα και προμήθειες, αρχίζοντας να διεκδικεί σταδιακά εδάφη στο όνομα του ισπανικού στέμματος. Φέρεται μάλιστα να βυθίζει τα πλοία της δύναμής του για να αποθαρρύνει οποιαδήποτε προσπάθεια στάσης των στρατιωτών του.
Αφού υποτάσσει μια σειρά από φυλές της περιοχής, όπως τους φημισμένους πολεμιστές της Tlaxacan και της Cholula, βάζει στο στόχαστρο την αυτοκρατορία των Αζτέκων. Βαδίζει με τις δυνάμεις του κατευθείαν πάνω στην Τενοχτιτλάν στα μέσα Αυγούστου του 1519, την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και σπίτι του ηγεμόνα Μοντεζούμα Β’, έχοντας στο πλευρό του ιππείς, κανόνια και πολυάριθμους αυτόχθονες πολεμιστές: πιάνει αιχμάλωτο των αζτέκο αυτοκράτορα στο παλάτι του με δόλο, κυβερνώντας ουσιαστικά την αυτοκρατορία μέσω του Μοντεζούμα, που πλέον είναι άβουλο πιόνι του.
Μαθαίνοντας ωστόσο ότι ισπανικές δυνάμεις έχουν βγει στο κατόπι του για να τον συλλάβουν για την απείθειά του, τον Απρίλιο του 1520, με τον Βελάσκεθ να στέλνει εναντίον του περισσότερους από 1.000 ισπανούς στρατιώτες, εγκαταλείπει την πόλη άρον-άρον. Αφήνει μια μικρή δύναμη στην πρωτεύουσα και βγαίνει για να συναντήσει τους διώκτες του.
Αφού αντιμετώπισε αποφασιστικά την ισπανική απειλή που τον καταδίωκε, πείθοντας τους εναπομείναντες στρατιώτες να τον ακολουθήσουν, επιστρέφει στην πρωτεύουσα για να βρει τον ντόπιο πληθυσμό εξεγερμένο: ο Μοντεζούμα είναι νεκρός (με τις πηγές να ερίζουν για τον χαμό του) και πράγματι μια μαζική εξέγερση είναι σε εξέλιξη (Ιούλιος 1520): ο Κορτές αποφασίζει να διαφύγει από την πόλη, με τους Αζτέκους να τον καταδιώκουν και να σφάζουν την οπισθοφυλακή του, διώχνοντας τους ισπανούς «κονκισταδόρες» και ανακαταλαμβάνοντας την πόλη.
Ταπεινωμένος και με ένα σεβαστό κομμάτι της δύναμης του διαλυμένο, ο Κορτές αποσύρεται σε γειτονική πόλη, μαζεύει εκ νέου δυνάμεις από τους γηγενείς συμμάχους του (ενισχυμένους και από Ισπανούς που καταφτάνουν από την Κούβα) και αρχίζει προοδευτικά να πλήττει τις πόλεις των Αζτέκων: κόβει τις προμήθειες, κυριεύει τις γύρω περιοχές μία-μία και επιστρέφει στην πρωτεύουσα, την οποία πολιορκεί ανηλεώς: σύντομα η Τενοχτιτλάν πέφτει.
Μέχρι τον Αύγουστο του 1521 είχε κυριεύσει και το τελευταίο οχυρό των Αζτέκων, με την αυτοκρατορία να παίρνει οριστικά τέλος και τον Κορτές να τη διεκδικεί πλέον για χάρη του ισπανού βασιλιά. Ο βασιλιάς Κάρολος Ε’ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας θα τον διορίσει κυβερνήτη της Νέας Ισπανίας, με τον Κορτές να μετονομάζει την Τενοχτιτλάν σε Πόλη του Μεξικού.
Κατοπινά χρόνια
Παρά τον θρίαμβό του έναντι των Αζτέκων, ο Κορτές δεν θα ησυχάσει, αντιμετωπίζοντας πλέον εσωτερικές απειλές και νέες προκλήσεις για την εξουσία και τη θέση του, με τη βασιλική εύνοια να τον εγκαταλείπει. Γιατί μπορεί ο βασιλιάς να του συγχώρεσε την ανταρσία και να τον αντάμειψε με τη θέση του κυβερνήτη των νέων εδαφών, απέστειλε ωστόσο τέσσερις βασιλικούς αξιωματούχους στο Μεξικό για να τον συνδράμουν στο κυβερνητικό του έργο, γεγονός που εξόργισε τον Κορτές.
Παρά ταύτα, ο κυβερνήτης επιβάλλει την καταστροφή της Πόλης του Μεξικού, γκρεμίζοντας τους ναούς και τα μνημεία των Αζτέκων και χτίζοντας πάνω στα συντρίμμια αυτό που θα γινόταν η σημαντικότερη πόλη των Ισπανών στην Αμερική. Ξαπέστειλε άντρες του να καταλάβουν και τα υπόλοιπα εδάφη της Κεντρικής Αμερικής, την ώρα που άρχισε να εκχριστιανίζει μαζικά τον πληθυσμό.
Από το 1524-1526 παλεύει να καταπνίξει εξέγερση εναντίον του ισπανικού στέμματος στην Ονδούρα, για να δει τη θέση του στο Μεξικό να υπονομεύεται ανοιχτά: οι εχθροί του είχαν συνωμοτήσει εναντίον του κερδίζοντας ταυτόχρονα την εύνοια του ισπανού μονάρχη. Επιστρέφοντας στο Μεξικό, ανατρέπεται από τα καθήκοντά του, με τον νέο κυβερνήτη να τον εξορίζει από τα εδάφη που εκείνος είχε καταλάβει!
Εξοργισμένος ο Κορτές, επιστρέφει ταχύτατα στην Ισπανία το 1528 για να παρουσιάσει το πρόβλημά του στον βασιλιά Κάρολο Ε’. Ο βασιλιάς αποδεικνύεται ευγνώμονας για τη συνεισφορά του Κορτές στην -ακόμα μικρή- ισπανική αυτοκρατορία και τον κάνει μαρκήσιο, δεν τον διορίζει ωστόσο ξανά στα καθήκοντά του ούτε και του επιφυλάσσει άλλη κυβερνητική θέση.
Το 1530 επιστρέφει στην ιδιοκτησία του στο Μεξικό με τιμές και περγαμηνές, με τη δύναμή του ωστόσο κουτσουρεμένη. Παρά το γεγονός ότι εξασφάλισε τη βασιλική συναίνεση να συνεχίσει τις κατακτητικές αποστολές του, ο νέος αντιβασιλέας του Μεξικού που θα διόριζε ο βασιλιάς της Ισπανίας το 1535 θα αποδεικνυόταν καθοριστικός παράγοντας στην παρακμή του Κορτές.
Η νέα τάξη πραγμάτων στο Μεξικό θα δολοπλοκήσει εναντίον του, κατηγορώντας τον για μια σειρά από δεινά: από ενδεχόμενη εξέγερση που θα υποκινούσε μέχρι και για τον φόνο της πρώτης του συζύγου. Η υπόθεση θα παραμείνει ωστόσο στο σκοτάδι, με τον Κορτές να συνεχίζει τις εξερευνητικές του αποστολές μέχρι το 1541 και να ζει αποσυρμένος από τη δημόσια ζωή στην έπαυλή του, λίγο έξω από την Πόλη του Μεξικού.
Δεύτερη επιστροφή στην Ισπανία
Το 1541 επιστρέφει στην Ισπανία για να τακτοποιήσει μια σειρά από εκκρεμότητές του, με τη βασιλική αυλή να τον αγνοεί ωστόσο επιδεικτικά και να μην του παραχωρεί καν μία ακρόαση! Λίγο αργότερα θα λάβει ωστόσο μέρος στην ισπανική εκστρατεία στην Αλγερία, που ήταν υπό οθωμανική κατοχή, με την αυτοχρηματοδοτούμενη ωστόσο συμμετοχή του να τον αφήνει σχεδόν στον άσο.
Θάνατος
Τον Φεβρουάριο του 1544 του παραχωρείται βασιλικό επίδομα για τρία χρόνια, με τον ίδιο να νιώθει αηδιασμένος από τη συμπεριφορά του ισπανού ηγεμόνα. Το 1547, με το που κόπηκε το οικονομικό βοήθημα, αποφασίζει να επιστρέψει στο Μεξικό, όντας ωστόσο στη Σεβίλη τον χτυπά η δυσεντερία και πεθαίνει τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, σε ηλικία 62 ετών.
Ο άνθρωπος που έδωσε στο ισπανικό στέμμα περισσότερα εδάφη απ’ όσα του είχαν αφήσει οι προκάτοχοί του πέθανε αποξενωμένος, μόνος και καταφρονεμένος…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
