Τα σχολεία της Σουηδίας όπου οι μαθητές δεν έχουν φύλο

Υπάρχουν κάποιοι ιδιαίτεροι παιδικοί σταθμοί στη Σουηδία, όπου τα παιχνίδια δεν διαχωρίζονται σε «κοριτσίστικα» και «αγορίστικα», δεν χρησιμοποιούνται θηλυκές ή αρσενικές αναφορές και όλα τα παιδιά αντιμετωπίζονται από τους δασκάλους χωρίς να δίνεται σημασία στο φύλο τους. Κι ενώ η πρωτότυπη μέθοδος που ακολουθείται στοχεύει, σύμφωνα με τους εμπνευστές της, στην εξάλειψη των στερεοτύπων για τα φύλα, δεν είναι λίγοι εκείνοι που την αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό ως προς την επίδρασή της στη διαμόρφωση των παιδιών. Όλα ξεκίνησαν το 1998, όταν μια τροποποίηση στον εκπαιδευτικό νόμο της Σουηδίας όριζε πως όλα τα σχολεία της χώρας πρέπει να επικεντρωθούν στην καταπολέμηση των στερεοτύπων των φύλων. Η Lotta Rajalin, διευθύντρια πέντε κρατικών παιδικών σταθμών με παιδιά από ενός έως έξι ετών, αποφάσισε να το κάνει πράξη και να εφαρμόσει πολιτικές ενάντια σε αυτά τα στερεότυπα. Το 2011, άνοιξε το Egalia (ισότητα στα λατινικά), ένα σχολείο που ειδικεύεται στη διδασκαλία της ισότητας των φύλων. Η προσέγγιση αυτή υποστηρίζει πως τα διαφορετικά φύλα δεν διακρίνονται από διαφορετικά χαρακτηριστικά, θέλω και ανάγκες. «Έχει να κάνει με τη Δημοκρατία», υποστηρίζει η ίδια και προσθέτει: «Θέλουμε να δώσουμε σε όλα τα παιδιά τις ίδιες ευκαιρίες, τα ίδια δικαιώματα».

Η χρήση των λέξεων

  «Δεν λέμε: “Ελάτε αγόρια, ας πάμε να παίξουμε ποδόσφαιρο”, διότι μπορεί να υπάρχουν και κορίτσια που θέλουν να παίξουν ποδόσφαιρο», τονίζει στη βρετανική Guardian η συντονίστρια του σχολείου, Frida Wikström. «Λέμε “φίλοι”, γιατί τους βάζει όλους στο ίδιο επίπεδο». Τα παιδιά, πάλι, μπορούν να επιλέγουν μόνα τους τις λέξεις που θα χρησιμοποιήσουν, αλλά αν ένα από αυτά πει: «δεν μπορείς να παίξεις, είναι αγορίστικο παιχνίδι», οι καθηγητές ξεκινούν τις ερωτήσεις για να συζητήσουν με το παιδί τους λόγους που εκφράστηκε με αυτόν τον τρόπο. Παράλληλα, χρησιμοποιείται η ουδέτερη αντωνυμία hen, αντί για θηλυκές ή αρσενικές αναφορές, με το επιχείρημα ότι αποθαρρύνονται τα στερεότυπα. «Για παράδειγμα, αν ένας πυροσβέστης έρχεται και δεν ξέρουμε αν είναι άντρας ή γυναίκα, τον αποκαλούμε hen. Υποθέτουμε ότι είναι άντρας γιατί αυτή είναι η εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας», σημειώνει η Wikström. Το hen χρησιμοποιείται και σε τραγούδια, όπου έχει παρατηρηθεί πως το αρσενικό αναφέρεται συνήθως σε πιο επιθετικά ζώα και το θηλυκό για τα πιο χαριτωμένα. «Ένας αρκούδος είναι σχεδόν πάντα αρσενικός. Για ποιο λόγο;».

Η αντιμετώπιση των αγοριών και των κοριτσιών

Στο ξεκίνημα του πρότζεκτ, η Rajalin κατέγραφε σε κάμερα τους καθηγητές για να δει αν η αντιμετώπιση των αγοριών και των κοριτσιών διέφερε. «Διαπιστώσαμε μεγάλη διαφορά. Για παράδειγμα, αφιερώναμε πολύ περισσότερο χρόνο για να παρηγορήσουμε ένα κορίτσι, ενώ στα αγόρια λέγαμε “σήκω, είσαι μια χαρά”». Το επόμενο βήμα ήταν η δημιουργία κατευθυντήριων γραμμών, οι οποίες περιλαμβάνουν τη διαπίστωση ότι τα φύλα δεν παίζουν με διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα, τα τουβλάκια, τα αυτοκινητάκια, οι κούκλες και οι χώροι όπου αλλάζουν οι μικροί μαθητές είναι όλα μαζί αναμεμειγμένα. «Έχει πραγματικά θετικό αντίκτυπο. Τα κορίτσια και τα αγόρια παίζουν μαζί πολύ περισσότερο. Είναι εξαιρετικά σπάνιο να ακούσεις ένα αγόρι να λέει “θέλω να παίξω με τα αγόρια”. Είναι σημαντικό για εμάς να εργαστούμε πάνω στην ιδέα ότι είμαστε φίλοι και μια ομάδα και να μη μας διαχωρίζει το φύλο μας».

Αντιμέτωποι με δυσκολίες

Η μέθοδος που επιλέχθηκε συνάντησε και τις δυσκολίες της, κυρίως όσον αφορά τους ενήλικες. Αρχικά, η ίδια η συμπεριφορά του προσωπικού και οι αντιλήψεις του για τα φύλα. «Υποθέτουμε ότι τους αντιμετωπίζουμε όλους το ίδιο, αλλά δεν είναι έτσι. Είναι πολύ δύσκολο να αλλάξεις συμπεριφορά», δηλώνει η Wikström. Δύσκολο ήταν και όταν ζητήθηκε από το προσωπικό να αναλύσει τη συμπεριφορά του. «Η κριτική ματιά στη συμπεριφορά μας δεν είναι πάντα ευχάριστη, αλλά όλα ξεκινούν από εκεί».

Στην πολιτική των σχολείων εντάσσεται και η «ποικιλία» στην επιλογή των εργαζομένων: από μια 20χρονη Σουηδή που μόλις αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο μέχρι έναν 50χρονο Ιρανό. Το ποσοστό των αντρών δασκάλων σε σχέση με τα υπόλοιπα σχολεία είναι επίσης μεγάλο. Το προσωπικό εκπαιδεύεται και συζητά συχνά και όλοι πρέπει να συμφωνήσουν στις κατευθυντήριες γραμμές πριν προσληφθούν. Παρότι ορισμένοι γονείς επιλέγουν τα σχολεία ακριβώς λόγων των πολιτικών που ακολουθούν, η αποδοχή της προσέγγισης αποδεικνύεται δύσκολη για άλλους. Το προσωπικό δείχνει στους γονείς έναν κύκλο χωρισμένο στα δύο, όπου αποτυπώνονται στερεότυπα των φύλων. «Εξηγούμε “θέλεις το παιδί σου να έχει μισή ζωή ή ολόκληρη;”. Όλοι θέλουν το καλύτερο για τα παιδιά τους. Ακόμη και παραδοσιακοί γονείς το καταλαβαίνουν όταν βλέπουν ότι δεν έχει να κάνει με τη στέρηση από το παιδί», υποστηρίζει η Wikström.

Επιφυλάξεις

Οι χώροι όπου τα παιδιά μπορούν να είναι ό,τι θέλουν είναι πολύ σημαντικοί, δηλώνει η Pippa Hodges, σύμβουλος σε σχολείο του βόρειου Λονδίνου. Αλλά μπορεί να υπάρχουν και κίνδυνοι από ένα τέτοιο ουδέτερο περιβάλλον. «Μπορεί να υπάρξει ισχυρή ταύτιση ενός παιδιού με ένα συγκεκριμένο φύλο και να μην υποστηρίζεται σε αυτό. Ο κίνδυνος της σύγχυσης και της ντροπής είναι υψηλός σε αυτό το αναπτυξιακό στάδιο», εξηγεί. Και η Genevieve Passamonte, η οποία εργάζεται σε βρεφικό σταθμό στο Λονδίνο, έχει τις επιφυλάξεις της. «Κάθε καλός βρεφικός σταθμός δίνει ίσες ευκαιρίες και ακολουθεί πολιτικές κατά της προκατάληψης. Είναι απολύτως θεμιτό αν ένα αγοράκι θέλει να φορέσει φόρεμα, αλλά είναι σημαντικό και για το παιδί να μάθει τη γλώσσα σωστά». Ο νευροεπιστήμονας και διευθυντής του Science Gallery, Daniel Glaser, τονίζει πως οι έρευνες συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι η γλώσσα είναι ζωτικής σημασίας για τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς. «Πολύ μικρές αλλαγές στη γλώσσα μπορεί να έχουν δραματικά αποτελέσματα», δηλώνει. «Η ψυχογλωσσολογία, ή η χρήση διαφορετικών λέξεων, έχει σημαντική επίδραση». Είναι επίσης εξαιρετικά σημαντικό για τον τρόπο αντίληψης των παιδιών. «Αν πιστεύεις ότι ο τρόπος που τα παιδιά αντιλαμβάνονται το φύλο είναι σημαντικός, τότε μια παρέμβαση από νωρίς για την ισότητα των φύλων είναι μια καλή ιδέα. Είναι σίγουρα πολύ αργά όταν θα έχουν μεγαλώσει», συμπληρώνει. Με την κάθε νέα γενιά, οι θεωρίες για το πώς τα φύλα θα έπρεπε να συμπεριφέρονται γίνονται λιγότερο άκαμπτες. Σύμφωνα με τον Hodges, τα παιδιά και οι νέοι άνθρωποι είναι πολύ πιο δεκτικοί απέναντι στη «ρευστότητα» του φύλου και τη σεξουαλικότητα σε σχέση με τις παλιότερες γενιές. Για τη Rajalin, η προσέγγισή της προετοιμάζει τα παιδιά για τον νέο κόσμο. «Πρέπει να εργαστούμε ενάντια στον παραδοσιακό τρόπο σκέψης μας», υποστηρίζει. «Ο κόσμος όπου εγώ μεγάλωσα δεν υπάρχει πια. Τα παιδιά θα γίνουν ενήλικες σε 15 με 20 χρόνια. Θα ζήσουν σε μια εντελώς διαφορετική κοινωνία και πρέπει να τα προετοιμάσουμε για αυτό». Δείτε όλα τα θέματα του Weekend