Ο έλληνας «προφήτης της πληροφορικής» που ήταν πίσω από τον Παγκόσμιο Ιστό

Σαν άλλος μάντης που έδινε σύγχρονους χρησμούς, ο διαπρεπής καθηγητής Δερτούζος έμελλε να παράσχει στην οικουμένη μια συναρπαστικά λεπτομερή προεπισκόπηση της επιστήμης της πληροφορικής που ερχόταν ολοταχώς να αλλάξει τον κόσμο. Η ψηφιακή τεχνολογία αναπτύχθηκε κάτω από την υψηλή επίβλεψή του και εξελίχθηκε με καταιγιστικούς ρυθμούς, εκείνος παρέμεινε ωστόσο πάντα επίκαιρος, καθώς το όραμά του για ένα ίντερνετ με ανθρώπινο πρόσωπο θα επιβεβαιωνόταν τελικά πολλά χρόνια μετά τη γέννηση του Παγκόσμιου Ιστού. Αυτό που αποκαλείται σήμερα Web 2.0 και περιλαμβάνει την εξάπλωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι η πραγματική συνεισφορά του Δερτούζου στο μέλλον της ανθρωπότητας, αν και οι ψηφιακές «προφητείες» του δεν περιορίζονται εδώ. Ο Δερτούζος ονειρεύτηκε μια τεχνολογία στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι το αντίστροφο. Ήδη από την εποχή που κάτω από τη μαεστρική μπαγκέτα του γεννιόταν ο Παγκόσμιος Ιστός, ο έλληνας καθηγητής ήταν πάντα δυο βήματα παρακάτω, συλλογιζόμενος το επόμενο βήμα της ανάπτυξης του Διαδικτύου, τον σημασιολογικό ιστό και την έξυπνη αναζήτηση. Ακόμα και το Web 3.0 πατά γερά πάνω στην παρακαταθήκη του μεγάλου Έλληνα! Το Web 1.0 ένωσε υπολογιστές και αρχεία κάτω από τη διεύθυνση του Δερτούζου. Το Web 2.0 ένωσε ανθρώπους και πλέον οδεύουμε σταθερά για το Web 3.0, την πραγμάτωση του μεγάλου οράματος του Δερτούζου, ως μια παγκόσμια βάση δεδομένων της ανθρώπινης γνώσης στο πλαίσιο των εγκυκλοπαιδιστών Διαφωτιστών. Ο Δερτούζος ωστόσο δεν ήταν απλώς ένας μεγάλος οραματιστής του κόσμου της πληροφορικής, αλλά και ένας ακούραστος εργάτης της, καθώς συνέβαλε άμεσα στην πραγματοποίηση των οραμάτων του. Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’90 εξάλλου η θαυμάσια εφεύρεση του Τιμ Μπέρνερς-Λι, του «πατέρα του Παγκόσμιου Ιστού», θα μπορούσε κάλλιστα να μην είχε καταλήξει πουθενά αν ο Δερτούζος δεν είχε πάρει τις περιβόητες πρωτοβουλίες του. Για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα, ο Δερτούζος στάθηκε δάσκαλος των λαμπρότερων μυαλών της πληροφορικής και έδωσε μορφή και σαφή στόχο στις ιδέες τους. Πότισε ανεξίτηλα τις συνειδήσεις τους με την ανθρωπιστική αγάπη του για το κοινωνικό σύνολο και άφησε πίσω του ένα έργο αξιόλογο και ανεξίτηλο. «Διαφωτιστή της τεχνολογίας» τον έλεγαν συχνά και πιθανότατα είχαν δίκιο, καθώς το όνειρό του για την εξέλιξη της πληροφορικής ενείχε πάντα την ανθρωπιστική συνιστώσα. «Το ‘‘Tι Μέλλει Γενέσθαι’’ είναι ένας θελκτικός, φανταστικός οδηγός για το μέλλον, ο οποίος βρίθει από βαθιά γνώση. Όποιος συμμετάσχει στην επερχόμενη Πληροφοριακή Επανάσταση -και θα το κάνουμε όλοι μας- πρέπει να ξέρει ‘‘Tι Μέλλει Γενέσθαι’’», έλεγε εξάλλου ο ίδιος ο Μπιλ Γκέιτς για τον έλληνα γκουρού της τεχνολογίας και το περιβόητο σύγγραμμά του. Καθηγητής σε ένα από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια των ΗΠΑ στον χώρο της έρευνας και ιδιαιτέρως της πληροφορικής, στο περιβόητο ΜΙΤ, ήταν ένας από τους πανεπιστημιακούς της νέας επανάστασης. «Προφήτης» τεχνολογικών εξελίξεων αλλά και επιχειρηματίας, ο Δερτούζος ηγήθηκε της πρωτοποριακής έρευνας σε τεχνολογίες αιχμής και συμβούλευσε τους αρμόδιους για την κατάστρωση της πολιτικής αλλά και πλήθος διευθύνοντων συμβούλων σχετικά με την πορεία και τον αντίκτυπο που θα έχουν οι νέες τεχνολογίες στο μέλλον. Ο περίφημος διευθυντής του Εργαστηρίου της Επιστήμης των Υπολογιστών του ΜΙΤ από το 1974 ήταν άλλοτε σύμβουλος τόσο του προέδρου των ΗΠΑ όσο και του αντιπροέδρου! Για τους φοιτητές του δεν ήταν πάντως παρά ένας ψηλόλιγνος ακαδημαϊκός πάντα έτοιμος να εγκαταλείψει την όποια εμπειρία του για να συναντηθεί με την έμπνευση, το καινούργιο και το μέλλον. Ένα μέλλον που κυοφόρησε κι αυτός στον βαθμό που του αναλογούσε…

Πρώτα χρόνια

Ο Μιχάλης Λεωνίδας Δερτούζος γεννιέται στις 5 Νοεμβρίου 1936 στην Αθήνα ως γιος του ναυάρχου Δερτούζου και της γνωστής πιανίστριας συζύγου του. Μεγαλώνει όμως μέσα στη ρημαγμένη από την Κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο Αθήνα του 1950 και βρίσκει καταφύγιο από παιδί στο ποδήλατό του, ένα ποδήλατο εντελώς ιδιαίτερο, καθώς αυτό έχει πανιά! Οραματιστής ήδη από τα μικράτα του, ο ίδιος απέδιδε την αγάπη του για την τεχνολογία και τον νεωτερισμό από το γεγονός ότι μεγάλωσε μέσα στα καταδρομικά και τα υποβρύχια μαθαίνοντας το ελληνικό αλφάβητο ταυτόχρονα με τον κώδικα Μορς. Δεν θα του έπαιρνε εξάλλου πολύ να φτιάξει τον δικό του ραδιοφωνικό σταθμό! Ο πατέρας εγκαταλείπει την οικογένεια για «μια υπόθεση εθνική στην Αίγυπτο», όντας συνεχώς εν πλω στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο, καθιστώντας τον μικρό Μιχάλη υπεύθυνο για την τύχη της μητέρας του. Μια τύχη που θα φέρει μητέρα και γιο καθημερινά στην ουρά για λίγο ψωμί κι ένα πιάτο φαΐ, όπως τόσοι και τόσοι Αθηναίοι. «Υπήρχε πολύς θάνατος ολόγυρα», θυμόταν αργότερα, «τα εκρηκτικά είχαν γίνει παιχνίδια για μένα. Θεέ μου! Αναρωτιέμαι πώς κατάφερα να επιβιώσω από εκείνη την περίοδο». Ο ανόρεχτος για τα μαθήματα Δερτούζος γράφεται από το δημόσιο σχολείο στο Κολλέγιο Αθηνών κατά την Δ’ Δημοτικού, μπας και βελτιωθούν οι επιδόσεις του. Δεν βελτιώνονται για τα επόμενα τρία χρόνια, όταν και θα λάβει χώρα το περιστατικό που θα τον νουθετήσει μία και καλή: ο καθηγητής μαθηματικών τον αρπάζει μια μέρα από τις τιράντες του και του λέει την ώρα που τον ταρακουνά στον αέρα: «Μπορείς να γίνεις καλύτερος, γιατί δεν προσπαθείς;». Αυτό ήταν! «Ο καθηγητής της Άλγεβρας», διηγούνταν χρόνια αργότερα ο Δερτούζος, «τράβηξε τις τιράντες μου την ώρα που μου έλεγε επιτακτικά ότι θα έπρεπε να μελετήσω άλγεβρα και μετά τις άφησε να με κτυπήσουν με δύναμη στο στήθος μου. Από τότε μεταμορφώθηκα από μαθητής του Γ σε μαθητής του Α και άνοιξε ο δρόμος των πιθανών επιτυχιών μπροστά μου». Ο Μιχάλης δείχνει την κλίση του στα μαθηματικά, όντας το αστέρι του Κολλεγίου. Κι έτσι με το χαρτί του σχολικού απολυτηρίου στο χέρι, κερδίζει το 1954 υποτροφία του Ιδρύματος Φουλμπράιτ για την Αμερική! Έχοντας διαβάσει μάλιστα και ένα άρθρο για «μηχανικά ποντίκια», είχε ήδη αποφασίσει ότι η τεχνολογία θα φώτιζε το μέλλον του και θα γινόταν οδηγός της ζωής του…

Ο διαπρεπής καθηγητής με τα μεγάλα όνειρα

Η υποτροφία που απέσπασε στα 17 του δεν ήταν βέβαια για την πολύβουη Βοστώνη, αλλά για το επαρχιώτικο Όζαρκς του Άρκανσο. Εκεί θα αποδείξει για πρώτη φορά την ευφυΐα του ως φοιτητής Ηλεκτρολογίας στο τοπικό πανεπιστήμιο. Παίρνει το πτυχίο του στα τρία χρόνια και διακρίνεται από την πρώτη στιγμή ως ανεξάρτητος ερευνητής. Αφού πατεντάρισε αρκετές ευρεσιτεχνίες και έγινε διευθυντής ερευνών σε μια σειρά εταιριών τεχνολογίας, δεν θα μπορούσε να μείνει για πολύ μακριά από τον ακαδημαϊκό κόσμο. Κι έτσι υπέβαλε κάποια στιγμή αίτηση για διδακτορικό στο περιβόητο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), το οποίο ολοκληρώνει μέσα σε μόλις τρία χρόνια! Το 1964 γίνεται τακτικό μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας του ΜΙΤ, όταν ξεκινά ένα πειραματικό μάθημα ηλεκτρολογίας που συνδύαζε τον ως τότε αναλογικό κόσμο με τον νεοφώτιστο ψηφιακό. Το μάθημά του θα αποδώσει μάλιστα αρκετά διπλώματα ευρεσιτεχνίας και άλλες τόσες αναγνωρίσεις και βραβεία, εκείνος όμως θέλει τώρα να ιδιωτεύσει, παράλληλα με τα εκπαιδευτικά του καθήκοντα. Όντας μέλος της πανεπιστημιακής αφρόκρεμας των ΗΠΑ, ασχολήθηκε ενεργά και με τον ρόλο του καθηγητή στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών: «Οι δάσκαλοι να μην ξεχνούν ποτέ την επιρροή που έχει η αγάπη στη μόρφωση! Αν ο δάσκαλος αγαπάει το μαθητή, νοιάζεται πραγματικά για αυτόν, τον επιπλήττει αν δεν κάνει το σωστό και του εξηγεί τι πρέπει να κάνει, τότε η εκπαίδευση μπορεί να γίνει απίστευτα διαφορετική», συνήθιζε να λέει. Ο Δερτούζος κατεβαίνει στο επιχειρείν το 1968, ιδρύοντας την εταιρεία Computek που κατασκευάζει τις επαναστατικές οθόνες υπολογιστών που φέρουν την υπογραφή του. Ταυτοχρόνως παντρεύεται και αποκτά το πρώτο από τα δύο παιδιά του. Παρά το γεγονός όμως ότι η εταιρεία του γιγαντώνεται και μετρά πια 120 άτομα προσωπικό, το αλμυρό κόστος των πρωτοποριακών οθονών του θα υπονομεύσει τη μακροημέρευσή της πρωτοβουλίας του. Κι έτσι όταν του προτείνουν το 1974 να αναλάβει τα ηνία του Εργαστηρίου Επιστήμης Υπολογιστών του ΜΙΤ, του περίφημου ως τα σήμερα LCS (Laboratory for Computer Science), ξεφορτώνεται την Computek και επιστρέφει στο πανεπιστήμιο ως ακαδημαϊκός ερευνητής πλήρους απασχόλησης. Ήταν στο LCS που θα αποδεικνυόταν όχι μόνο εξαιρετικός οραματιστής και γεννήτορας ιδεών, αλλά και εξίσου ικανός μάνατζερ. Ο έλληνας ακαδημαϊκός θα αγκαλιάσει θερμά κάθε σπινθηροβόλο μυαλό, κάθε επαναστατική ιδέα, στηρίζοντας με όλες του τις δυνάμεις τους επιστήμονες που έχει στην ομάδα του. Όπως το έλεγε ο ίδιος, αναμείγνυε την τεχνολογία και τον ανθρωπισμό σε μια σαλάτα ώσπου να πετύχει. Η συμβουλή που δίνει εξάλλου σε κάθε νέο συνεργάτη του στο εργαστήριο είναι χαρακτηριστική: «Με το ένα χέρι να αγγίζεις τα άστρα και με το άλλο να ανακατεύεις τη λάσπη». Το ΜΙΤ θα γινόταν ο απόλυτος παιδότοπός του, ο χώρος μέσα στον οποίο θα ξεδίπλωνε όλες τις πνευματικές αρετές του. «Προέβλεψε ένα απίστευτο ποσοστό των όσων θα ακολουθούσαν στην επιστήμη των υπολογιστών», θυμάται ο καθηγητής και χρόνια συνεργάτης του, Χάρολντ Άμπελσον. «Ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι πρέπει να χρησιμοποιηθούν ευρέως οι υπολογιστές στην εκπαίδευση, όταν στο ΜΙΤ είχαμε όλους κι όλους 10 υπολογιστές. Το 1975 περιέφερε παντού την τρελή ιδέα του ότι κάποια ημέρα οι υπολογιστές θα βρίσκονται στα σπίτια»! Με την καθοδήγηση του Δερτούζου, το LCS δημιούργησε, μεταξύ πολλών άλλων, τα spreadsheets, το δίκτυο Ethernet, τη λογική της χρονοχρήσης υπολογιστών, την κρυπτογραφία με δημόσιοκλειδί, το γραφικό σύστημα επικοινωνίας με τον υπολογιστή, την ταμπλέτα γραφικών, τα X Windows και μια σειρά ακόμα σημαντικών τεχνολογιών. Τους ίδιους τους θεμέλιους λίθους δηλαδή στην πρόοδο της «ανολοκλήρωτης επανάστασης», όπως αποκαλούσε ο ίδιος ο Δερτούζος την έκρηξη της πληροφορίας που τόσο ανέλυσε στα οχτώ του βιβλία, κλασικά ορόσημα πια της πληροφορικής και της τεχνολογίας. «Η νέα προσέγγιση είχε αρχίσει να σχηματίζεται στο μυαλό μου εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία», γράφει ο Δερτούζος: «Ξεκίνησε λόγω της απογοήτευσης που αισθανθήκαμε τόσο εγώ όσο και οι άλλοι όταν επιχειρήσαμε επανειλημμένα να χαλιναγωγήσουμε τους υπολογιστές για τις ανάγκες μας και τελικά ανακαλύψαμε ότι εμείς είμαστε εκείνοι που φοράμε το χαλινάρι. Ονόμασα τη νέα προσέγγιση ανθρωποκεντρική χρήση των υπολογιστών για να δώσω έμφαση στο ότι από εδώ και πέρα, τα συστήματα υπολογιστών θα πρέπει να εστιάζουν στις ανάγκες και τις δυνατότητές μας, αντί να μας αναγκάζουν να υποτασσόμαστε στις πολύπλοκες, ακατανόητες και μηχανιστικές τους λεπτομέρειες». Οι επιτυχημένες συνταγές του Δερτούζου και της ομάδας του δεν έχουν τέλος, αν και καμιά τους δεν θα γινόταν τόσο περιώνυμη όσο αυτή του εφευρέτη του Διαδικτύου, Τιμ Μπέρνερς-Λι. Ο οποίος δεν έκρυψε ποτέ την κολοσσιαία συνεισφορά του Δερτούζου στη δική του έρευνα: «Χωρίς τον Μιχάλη, δεν θα υπήρχε ίσως www. Οι δικές μου ιδέες ήταν σκόρπιες και άτακτες. Ο Δερτούζος τους έδωσε στόχο και μορφή, αυτός έκανε όσα χρειάζονταν για να πιάσουν τόπο και να γίνουν αποδεκτές». Αντλώντας μάλιστα έμπνευση από την κοινοκτημοσύνη της αρχαίας ελληνικής αγοράς, ο Δερτούζος επέμενε πολύ για να κρατηθεί η τεχνολογία του Διαδικτύου ελεύθερη. Παρόμοια «μάγια» έκανε και για αναρίθμητους ακόμα, αναγκάζοντας άλλο πιονέρο της τεχνολογίας να εκτιμήσει πως «Η ηγετική δύναμή του, η καθαρότητα της σκέψης του και η ζεστασιά της καρδιάς του ήταν μια συνεχής υποστήριξη για μένα». Η ανθρωπιστική έννοια που έδινε ο Δερτούζος στην πληροφορική και γενικότερα στην τεχνολογία και την επιστήμη και η πολιτική διάσταση που είχε το έργο του τον έφεραν συχνά σε δημόσιες θέσεις τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εργάστηκε, για παράδειγμα, ως σύμβουλος του προέδρου Τζίμι Κάρτερ πάνω στον επανασχεδιασμό των πληροφορικών συστημάτων για τον Λευκό Οίκο και εκπροσώπησε τις ΗΠΑ σε θέματα τεχνολογίας στη Διάσκεψη των G7 του 1995. Κατόπιν ήταν για χρόνια σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και σύμβουλος της Ελλάδας επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου σε θέματα τεχνολογίας. Για την προσφορά του στην Ελλάδα τιμήθηκε με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος της Τιμής…

Κατοπινά χρόνια

Ο Μιχάλης Δερτούζος διετέλεσε επί σειρά ετών τακτικός καθηγητής της Επιστήμης των Υπολογιστών και της Μηχανικής του MIT, βγάζοντας ουσιαστικά όλη τη νέα φουρνιά των πιονέρων της πληροφορικής. Η εξέλιξη της τεχνολογίας των υπολογιστών έφερε διαχρονικά τη σφραγίδα του. Όπως η ιδέα του «information marketplace», της νέας ηλεκτρονικής αγοράς της πληροφορίας του 21ου αιώνα, την οποία συνέλαβε πριν ακόμα το Διαδίκτυο σε μια βόλτα στο Μοναστηράκι της Αθήνας το 1994 στα πρότυπα του γιουσουρούμ! Αυτό που του χρωστάει ωστόσο περισσότερο ο κόσμος, περισσότερο ίσως και από τον Παγκόσμιο Ιστό, ήταν η κατεύθυνση που επιδίωκε μανιωδώς να πάρει η τεχνολογία: αυτή του ανθρωπισμού. Ο Δερτούζος οραματίστηκε έναν υπολογιστή που να υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι το αντίστροφο: «Κάναμε ένα μεγάλο λάθος 300 χρόνια πριν, όταν διαχωρίσαμε την τεχνολογία από τον άνθρωπο», είχε πει ως σύγχρονος Διαφωτιστής σε συνέντευξή του στο «Scientific American», για να συνεχίσει: «Είναι καιρός να τα ξαναενώσουμε».

Η παρακαταθήκη του βρίσκεται στα βιβλία του αλλά και τη διδακτική του πορεία, η οποία δημιουργήθηκε για να εμπνέει και να επαναπροσδιορίζει την πορεία των πραγμάτων. Το πιο σημαντικό μήνυμά της ήταν αυτό για το οποίο ο Μπιλ Γκέιτς θα τον χαρακτήριζε ως «πρώτο τεχνολόγο ανθρωπιστή: Πίστευε ότι η τεχνολογία είναι άχρηστη αν δεν υπηρετεί πραγματικά των ανθρώπινη ζωή, την επικοινωνία, το παιχνίδι, την εργασία». Ο Δερτούζος έζησε από κοντά όλα τα μεγάλα τεχνολογικά γεγονότα της εποχής του, από τα σαλέ του Νταβός στην Ελβετία του ’97 μέχρι και ό,τι άλλο άξιζε να πάρει μέρος. Ξενάγησε την ηγεσία του πλανήτη στον δικό του ψηφιακό κόσμο, ο οποίος εκτός από υπολογιστές, διέθετε και ανθρώπινο πρόσωπο. Στην προσωπική του ζωή, παντρεύτηκε ξανά το 1998, τη φλαουτίστρια αυτή τη φορά Κάθριν Λιντέλ Δερτούζου και έγινε παππούς. Παππούς κανονικός δηλαδή, καθώς ως «παππού του ίντερνετ» τον ήξεραν όλοι στον τεχνολογικό κόσμο των ΗΠΑ! Ο Δερτούζος κατάφερε να κερδίσει τον σεβασμό όλων, βραβεύτηκε από αμέτρητους θεσμούς και ακαδημίες και κάθε συσκευή που χρησιμοποιούμε σήμερα φέρει ουσιαστικά μέσα της ένα τμήμα του οράματός του. Αυτού που χαρακτήριζε δηλαδή ως «Νέο Διαφωτισμό», το σμίξιμο της τεχνολογίας με τον ανθρωπισμό. Κάτι που του αναγνώρισε τόσο η βιομηχανία της τεχνολογίας της Αμερικής όσο και ο υπόλοιπος κόσμος. Στενός φίλος του αντιπροέδρου Αλ Γκορ και του αφεντικού της Microsoft, Μπιλ Γκέιτς, ο Δερτούζος κινδύνευσε στα στερνά του από την εμπλοκή του σε μια περιβόητη δικαστική διαμάχη. Κι αυτό γιατί ο Γκέιτς του είχε δώσει 20 δισ. δολάρια για το μεγαλεπήβολο έργο του LCS «Oxygen», που στοχεύει να κάνει τον υπολογιστή τον καλύτερο και πιο διακριτικό φίλο του ανθρώπου, απαραίτητο σαν το οξυγόνο. Παρεμπιπτόντως, το «Oxygen», το οποίο τρέχει ως σήμερα, ήταν το αποκορύφωμα της προσπάθειάς του για την ανθρωποκεντρική χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Μόνο που ο Γκέιτς του ζήτησε αργότερα να καταθέσει υπέρ του στο δικαστήριο. Ο Δερτούζος δέχτηκε υπό τον όρο να μη γνωρίζουν οι δικηγόροι του τι θα πει και να μη λάβει καμία ανταμοιβή. Από την εξάωρη κατάθεσή του συνήγοροι και κατήγοροι άντλησαν εξάλλου αμφότεροι επιχειρήματα! Εκείνη η δίκη ήταν μάλιστα η μόνη φορά που τον άκουσαν να χάνει την παροιμιώδη ψυχραιμία του, όταν κάποιοι έσπειραν φήμες περί της ακεραιότητας του καθηγητή: «Κανένας ως τώρα δεν αγόρασε τον Μιχάλη Δερτούζο ­και όποιος βρεθεί να το πει αυτό θα του κόψω τα πόδια!». Και πράγματι δεν τον είχε αγοράσει ποτέ κανείς. Στην ακαδημαϊκή κοινότητα των ΗΠΑ θυμούνται άλλωστε ακόμα την περίφημη κόντρα του Δερτούζου με τη CIA το 1997, αναφορικά με τη δημοσίευση ή μη του αλγορίθμου κρυπτογράφησης RSA. Ο Δερτούζος αντιτάχθηκε στη CIA παρά το γεγονός ότι η χρηματοδότηση του LCS προερχόταν κατά 61% από την κυβέρνηση των ΗΠΑ! Ο διακεκριμένος έλληνας καθηγητής Μιχάλης Δερτούζος έφυγε από τον κόσμο στις 27 Αυγούστου 2001 στη Βοστώνη, χτυπημένος από πνευμονικό οίδημα. Η μεγαλύτερή του νίκη, στην έμφαση που έδινε στο ανθρωπιστικό ιδεώδες της τεχνολογίας, είναι πως ακόμα και σήμερα οι περισσότεροι ερευνητές παίρνουν αποφάσεις αναρωτώμενοι «τι θα έλεγε για αυτό ο Μιχάλης;». Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr