Ο ανεπανάληπτος ιπτάμενος άσος Μάνφρεντ φον Ριχτχόφεν

Η πιο θρυλική εικόνα στην ιστορία των αερομαχιών περιλαμβάνει ένα κατακόκκινο τριπλάνο να καταρρίπτει σωρηδόν τα συμμαχικά μαχητικά στους φλεγόμενους ουρανούς της Γαλλίας, εξασφαλίζοντας στον πιλότο του τον τίτλο του «άσου των άσων».

Με 80 επιβεβαιωμένες καταρρίψεις, ο γερμανός πιλότος που πήρε το προσωνύμιο από τους εχθρούς του «Κόκκινος Βαρόνος» μετατράπηκε στο μεγαλύτερο φόβητρο των αιθέρων, καθώς αν σε έβαζε στο στόχαστρό του μάλλον δεν θα γλίτωνες.

Η πραγματικότητα της ζωής και των πολεμικών κατορθωμάτων του φον Ριχτχόφεν δικαιώνει αναμφίβολα τον μύθο του, αν και θα χρειαζόταν να περάσει το μεγαλύτερο μέρος του Α’ Παγκοσμίου προτού η φήμη του αγγίξει καθεστώς θρύλου.

Ο ανεπίσημος τίτλος αναγνώρισης του «άσου» δινόταν σε έναν πιλότο μαχητικού μόλις κατέρριπτε το πέμπτο του εχθρικό αεροσκάφος και ποτέ άλλοτε στην πολεμική ιστορία ο τιμητικός αυτός όρος δεν ήταν πιο δίκαιος! Ήταν οι Βρετανοί που τον αποκάλεσαν πρώτοι «Κόκκινο Βαρόνο» (Red Baron), προσωνύμιο που άρεσε στους Γερμανούς και σύντομα θα προσφωνούσαν έτσι το βαρύ πυροβολικό της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας (der Rote Baron).

Στα δικά του ημερολόγια, ο φον Ριχτχόφεν αναφερόταν στον εαυτό του ως «κόκκινος πιλότος μαχητικού» (der rote Kampfflieger), όρος που παρέπεμπε στο κόκκινο αεροπλάνο του. Για τους Γάλλους ήταν ο «Κόκκινος Διάβολος» (Le Diable Rouge) και για τους Αυστραλούς ο «Κόκκινος Ιππότης», αν και το παρατσούκλι θα χρησιμοποιούνταν ευρέως μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου. Καταμεσής του Α’ Παγκοσμίου, ήταν απλώς ο πιο διαβόητος εχθρικός πιλότος των Συμμάχων και ήρωας φυσικά στην πατρίδα του.

Σε μια εποχή που 15-20 καταρρίψεις θεωρούνταν εξαιρετικό κατόρθωμα, ο αριστοκρατικής καταγωγής πιλότος ανέβηκε στον θρόνο του με 80 επιβεβαιωμένες καταρρίψεις (όλα τους βρετανικά αεροσκάφη, εκτός από ένα γαλλικό), κατακτώντας ένα πολεμικό μητρώο ανεπανάληπτο για τα πρώιμα αεροπορικά χρονικά του Α’ Παγκοσμίου.

Ο θρύλος τον ήθελε έναν ιπποτικό μαχητή του αέρα, έναν πιλότο που στόχευε δηλαδή πάντα στα αεροπλάνα και ποτέ στον πιλότο, αν και ο εξευγενισμένος αυτός μύθος της γερμανικής αεροπορίας δεν αντέχει στην προσεκτικότερη ανάλυση. Ο ρομαντικός και υπεραπλουστευμένος Ριχτχόφεν ως τραγικός ήρωας δεν υπήρξε ποτέ, καθώς ήταν περισσότερο ένας αδίστακτος πολεμιστής και σαφώς πιο περίπλοκη προσωπικότητα απ’ όσο τον θέλει η στρατιωτική μυθολογία.

Με τα δικά του λόγια: «Ποτέ δεν μπαίνω στο αεροπλάνο για διασκέδαση. Στοχεύω πρώτα στο κεφάλι του πιλότου ή καλύτερα στο κεφάλι του παρατηρητή, αν υπάρχει τέτοιος». Ο ιπτάμενος άσος σημείωνε ωστόσο με νόημα στα γραπτά του πόσο άσχημα ένιωθε κάθε φορά που επέστρεφε από μια ακόμα πετυχημένη αποστολή. Ο γερμανικός στρατός τον ήθελε ήρωα για καθαρά προπαγανδιστικούς σκοπούς, αν και αυτός ήταν περισσότερο μια τραγική φιγούρα που πάλευε λυσσαλέα και χωρίς τύψεις σε έναν πόλεμο που είχε χαθεί.

Πέρα από τίτλους και περγαμηνές, ο «Κόκκινος Βαρόνος» βρήκε τη μεγαλύτερη δικαίωσή του στις εχθρικές τάξεις. Όταν έχασε τη ζωή του το 1918 κατά τη διάρκεια αερομαχίας πάνω στον γαλλικό ουρανό, οι Βρετανοί περιμάζεψαν τη σορό του και την ενταφίασαν με όλες τις στρατιωτικές τιμές που επιφυλάσσονταν για νεκρούς ήρωες πολέμου. Το φέρετρο το μετέφεραν στους ώμους τους οι βρετανοί αεροπόροι και το στρατιωτικό άγημα που έριξε τιμής ένεκεν τις τρεις βολές αποτελούνταν από 13 άντρες του Αυστραλιανού Ιπταμένου Σώματος. Περισσότεροι από 100 αεροπόροι των Συμμάχων παρακολούθησαν την κηδεία του Ριχτόφεν με κατάνυξη και συγκίνηση.

Την επόμενη μέρα, ένα βρετανικό αεροπλάνο πέταξε χαμηλά πάνω από τη βάση του Ριχτχόφεν και αντί για βόμβες έριξε ένα μεταλλικό κουτί. Περιείχε μια φωτογραφία από την ταφή και ένα σημείωμα που απευθυνόταν «Προς το Γερμανικό Ιπτάμενο Σώμα». Το κείμενο, σύντομο και λιτό: «Ο ριτμάιστερ (λοχαγός ιππικού) Βαρόνος Μάνφρεντ φον Ριχτχόφεν έχασε τη ζωή του στην αερομαχία της 21ης Απριλίου 1918. Ενταφιάστηκε με όλες τις στρατιωτικές τιμές από τη Βρετανική Βασιλική Αεροπορία»…

Πρώτα χρόνια

Ο Μάνφρεντ Άλμπρεχτ φράιχερ (τίτλος ευγενείας) φον Ριχτχόφεν γεννιέται στις 2 Μαΐου 1892 σε μια πολίχνη δίπλα στο Μπρεσλάου της Σιλεσίας (σημερινή Πολωνία) ως ένα από τα τέσσερα παιδιά μιας πρωσικής οικογένειας αριστοκρατικής καταγωγής. Αχτύπητος στα σπορ και τη γυμναστική από παιδί, ο μικρός ευγενής περνούσε τη μέρα του αθλούμενος, ενώ όταν δεν έπαιρνε τα αθλητικά σχολικά βραβεία βροχή, συνήθιζε να σκοτώνει την ώρα του κυνηγώντας και ιππεύοντας, απολαμβάνοντας όλα τα προνόμια της γερμανικής άρχουσας τάξης.

Ως γόνος αριστοκρατών, δεν είχε άλλη επιλογή παρά να φοιτήσει σε στρατιωτική σχολή, ακολουθώντας το παράδειγμα των ευγενών της Ευρώπης, αλλά και του πρώσου φράιχερ (κάτι σαν βαρόνος) πατέρα του, που ήταν ήδη έφεδρος ταγματάρχης του Αυτοκρατορικού Στρατού. Στην πρωσική στρατιωτική σχόλη βρέθηκε ήδη από τα 11 χρόνια της ζωής του (1903), με την εκπαίδευση του δοκίμου να ολοκληρώνεται το 1911 και τον ίδιο να υπηρετεί σε σύνταγμα ιππικού του αυτοκρατορικού γερμανικού στρατού ως υπολοχαγός.

Εκεί θα τον βρει το ξέσπασμα του Μεγάλου Πολέμου το 1914, με τον Ριχτχόφεν να υπηρετεί στο αναγνωριστικό σώμα του ιππικού, τόσο στο ανατολικό όσο και το δυτικό μέτωπο. Φάνηκε ωστόσο σύντομα ότι οι νέες τεχνολογικές συνθήκες του Α’ Παγκοσμίου δεν ήταν κατάλληλες για τη χρήση του ιππικού: η χρήση των αερόπλοιων για πολεμικούς σκοπούς είχε φτάσει στο τέλος της και σταδιακά το νέο μέσο του αεροπλάνου κυριαρχούσε πια στον αέρα. Οι πολεμικές ανάγκες είχαν εκσυγχρονίσει τα αεροσκάφη, τα οποία ήταν τώρα εφοδιασμένα με πυροβόλα.

Μέσα στις συνθήκες αυτές, ο αριστοκράτης αξιωματικός του ιππικού ζητά να μετατεθεί στη Fliegertruppen, το αεροπορικό τμήμα του Αυτοκρατορικού Γερμανικού Στρατού, καθώς το ξοφλημένο ιππικό είχε διαλυθεί και ο ίδιος ήταν πια καθηλωμένος σε θέση γραφείου. Σύμφωνα με τον θρύλο, στην αίτησή του να μεταφερθεί από την τροφοδοσία που υπηρετούσε σε μάχιμο σώμα έγραψε: «Εγώ δεν έχω πάει στον πόλεμο για να μαζεύω τυρί και αυγά»! Το καλοκαίρι του 1915, ο Ριχτχόφεν θα υπηρετήσει ως ανιχνευτής σε αναγνωριστικές αποστολές της 69ης Ιπτάμενης Μοίρας (Fliegerabteilung 69) και τον Οκτώβριο θα ξεκινήσει την εκπαίδευσή του ως πιλότος…

Ιπτάμενος κίνδυνος

Από τον Μάρτιο του 1916 αρχίζει τις πρώτες του αποστολές ως πιλότος μαχητικού, μόνο που οι επιδόσεις του κρίνονται κάτω του μετρίου! Στην εκπαίδευσή του μάλιστα έριξε το αεροσκάφος του κατά την παρθενική δοκιμαστική πτήση. Αν και σιγά-σιγά πήρε τον αέρα, απέκτησε αυτοπεποίθηση και ήταν έτοιμος να αναλάβει τον ρόλο που του αναλογούσε. Στην τόνωση του ηθικού του έπαιξε σαφώς ρόλο το γεγονός ότι τον επέλεξε τον Αύγουστο του 1916 ο γερμανός άσος Oswald Boelcke (40 καταρρίψεις!) ως μέλος της νεοσύστατης μονάδας του, του 2ου Σμήνους Μαχητικών.

Μεταμορφωμένος, ο Ριχτχόφεν ρίχνεται με τα μούτρα στην αερομαχία πάνω από το γαλλικό Καμπρέ στις 17 Σεπτεμβρίου 1916, όπου καταρρίπτει και το πρώτο του αεροσκάφος. Για να γιορτάσει το χαρμόσυνο γεγονός, παραγγέλνει μια ασημένια κούπα με χαραγμένη την ημερομηνία και τον τύπο του εχθρικού μαχητικού, μια παράδοση που θα σταματούσε στην κούπα Νο 60 (Σεπτέμβριος 1917), καθώς πλέον η έλλειψη ασημιού στη Γερμανία είχε κάνει την επέκταση της τροπαιοθήκης του ιδιαίτερα δύσκολη! Οι 60 καταρρίψεις του κόκκινου ιππότη (μέσα σε έναν χρόνο μάλιστα!) ήταν πρωτοφανές στα χρονικά επίτευγμα…

Στις 6 Ιουλίου 1917, ο Ριχτχόφεν τραυματίστηκε σοβαρά στο κεφάλι κατά τη διάρκεια άλλης μιας αερομαχίας και λίγο έλειψε να σκοτωθεί. Ανέκτησε τη συνείδησή του στιγμές πριν το αεροσκάφος του συντριβεί στο έδαφος και κατάφερε να το προσγειώσει, περνώντας τις επόμενες 40 μέρες στο νοσοκομείο. Στο θέατρο της δράσης επέστρεψε μάλιστα πριν αναρρώσει πλήρως, υποφέροντας από ναυτία και πονοκεφάλους…

Σαν κάθε μεγάλο κυνηγό, ο Ριχτχόφεν κυνηγούσε πάντα τους καλύτερους πιλότους των Βρετανών και σε ένα τέτοιο περιστατικό θα γιγαντωνόταν η φήμη του. Ήταν στις 23 Νοεμβρίου 1916 όταν συνάντησε στον αέρα τον σπουδαίο βρετανό πιλότο Lanoe George Hawker, τον «Βρετανό Boelcke», κατά τα λόγια του Ριχτχόφεν, που κατέρριπτε το ένα γερμανικό αεροπλάνο πίσω από το άλλο. Ο παρασημοφορημένος διοικητής βρετανικού σμήνους σύρθηκε σε γερμανική παγίδα από τον Ριχτχόφεν, αν και η γενναιότητά του δεν τον άφηνε να εγκαταλείψει τη μάχη. Έπειτα από θρυλική αερομαχία, ο περίφημος βρετανός πιλότος γινόταν η κούπα Νο 11 του «Κόκκινου Βαρόνου»…

Το Ιπτάμενο Τσίρκο

Μετά τη 16η κατάρριψη (Ιανουάριος 1917), ο Ριχτχόφεν παρασημοφορήθηκε και του δόθηκε η δυνατότητα να οργανώσει το δικό του σμήνος, που σύντομα θα έπαιρνε το παρατσούκλι «Ιπτάμενο Τσίρκο», λόγω των φανταχτερών σχεδίων των αεροσκαφών! Τότε ήταν που ο σμήναρχος έβαψε κόκκινο το Albatros του, έτοιμος πια να οδηγήσει την ομάδα του σε αξιοσημείωτες επιτυχίες.

Ο κολοφώνας του «Ιπτάμενου Τσίρκου», όταν τα πολύχρωμα αεροσκάφη θα γινόταν πραγματικά φόβος και τρόμος στους Συμμάχους, ήρθε τον Απρίλιο του 1917, τον «Ματωμένο Απρίλιο» για τους Αγγλο-Γάλλους. Ο Ριχτχόφεν κατέρριψε 22 βρετανικά μαχητικά αυτή την περίοδο και πλέον το παλμαρέ του μετρούσε 52 καταρρίψεις! Η νέα του δόξα τον μετέτρεψε σε διοικητή μοίρας, παρά το γεγονός ότι ο επίσημος βαθμός του παρέμενε ανθυπολοχαγός.

Το «Ιπτάμενο Τσίρκο» ήταν τώρα γνωστό ως «Τσίρκο του Ριχτχόφεν», καθώς ήταν από τις δικές του τακτικές μάχης που θα απολάμβανε την απαράμιλλη φήμη του. «Στοχεύστε τον πιλότο και μην τον χάνετε από τα μάτια σας», έλεγε στους άντρες του, «αν αντιμετωπίζετε ένα διθέσιο, επικεντρωθείτε πρώτα στον παρατηρητή. Όταν δεν μπορεί πλέον να πυροβολήσει, δεν πρέπει να ανησυχείτε για τον πιλότο». Ο ίδιος ήταν το ζωντανό παράδειγμα της τακτικής και ενέπνεε με τη γενναιότητα και την τόλμη του.

Ως πιλότος πάντως ήταν μεθοδικός και συγκρατημένος, αποφεύγοντας τις αποκοτιές και την επιθετική στρατηγική. Ο μικρότερος αδελφός του, Λόταρ, ήταν εδώ το μεγάλο όνομα του παράτολμου πιλοταρίσματος με τα περίτεχνα ακροβατικά (40 καταρρίψεις είχε αυτός!), μιας και οι ποιοτικές διαφορές του Μάνφρεντ ήταν ο προσεκτικός σχεδιασμός της επιχείρησης, η σχεδόν μαθηματική ακρίβεια των υπολογισμών του και το μοναδικό του σημάδι φυσικά.

Οι ηγετικές του ικανότητες ήταν επίσης καταπληκτικές: οδηγούσε το σμήνος του με ακρίβεια και πειθαρχία, απαιτώντας από τους συναδέλφους του να μελετούν τις τακτικές μάχης που ο ίδιος είχε σκαρφιστεί. Για τους Γερμανούς ήταν ένας ευγενής και ηρωικός μαχητής, ένας σωστός ιππότης των αιθέρων, ενώ για τους Συμμάχους ένας αδίστακτος κυνηγός κεφαλών, μια φονική μηχανή χωρίς αισθήματα που δεν είχε κανένα πρόβλημα να σκοτώνει τους πιλότους που προσπαθούσαν να διαφύγουν από τα μαχητικά που είχε μόλις καταρρίψει. Οι φήμες τον ήθελαν να κουβαλά στο πορτοφόλι του μια ανατριχιαστική φωτογραφία με το ανοιγμένο κρανίο βρετανού αεροπόρου που είχε ο ίδιος ξεπαστρέψει…

Η γέννηση του «Κόκκινου Βαρόνου»

Κατά τη σύντομη ζωή του των 25 μόλις χρόνων, η προσωποποίηση του ιπτάμενου άσου Μάνφρεντ φον Ριχτχόφεν δεν ήταν ποτέ γνωστός ως «Κόκκινος Βαρόνος». Το βρετανικό παρατσούκλι ήρθε πολύ αργότερα και σίγουρα όχι πριν από το 1927, όταν κυκλοφόρησε το σύγγραμμα του Floyd Gibbons για τα πολεμικά κατορθώματα του Ριχτχόφεν στον Α’ Παγκόσμιο. Ακόμα και αυτός όμως τον αποκαλεί «Κόκκινο Ιππότη της Γερμανίας».

Κατά την ανάρρωσή του από τον σοβαρό τραυματισμό του, ο Ριχτχόφεν άρχισε να γράφει τα απομνημονεύματά του, τα οποία εκδόθηκαν αργότερα με τη μορφή της αυτοβιογραφίας, έχοντας ως τίτλο «Ο Κόκκινος Πιλότος Μαχητικού» (1917). Λίγο πριν σκοτωθεί μάλιστα το 1918, ο Ριχτχόφεν αποκήρυξε την αυτοβιογραφία του, ισχυριζόμενος ότι ήταν πολύ αλαζονικά γραμμένη αλλά και ότι πλέον δεν ήταν ο ίδιος άνθρωπος…

Θάνατος και τέσσερις κηδείες!

Στις 21 Απριλίου 1918, ο Ριχτχόφεν πετούσε με ένα σμήνος 9 μαχητικών πάνω από το Καπί της Γαλλίας, όταν συνάντησε ομάδα αεροσκαφών της βρετανικής RAF. Την ώρα που καταδίωκε καναδό και άπειρο πιλότο (Wilfrid May) και βρισκόταν ήδη πίσω από τις βρετανικές γραμμές, μια σφαίρα τον τραυμάτισε θανάσιμα στο στέρνο. Πριν εκπνεύσει, κατάφερε πάντως να προσγειώσει το τριπλάνο του Fokker λίγο έξω από το γαλλικό χωριό Vaux-sur-Somme, σε έναν τομέα που ελεγχότανν από τις αυστραλιανές δυνάμεις. Μόλις είδαν το διαβόητο κόκκινο μαχητικό του νεκρού πιλότου, οι Αυστραλοί άρχισαν να το αποσυναρμολογούν για να πάρουν τα τμήματά του ως σουβενίρ!

Την επομένη, ο Ριχτχόφεν ενταφιάστηκε με όλες τις στρατιωτικές τιμές σε κοιμητήριο έξω από τη γαλλική Αμιένη, με το αυστραλιανό απόσπασμα να αποδίδει τις οφειλόμενες τιμές και τους βρετανούς αεροπόρους να αποδίδουν το ύστατο χαίρε στον κορυφαίο αεροπόρο του Μεγάλου Πολέμου…

Κάποια χρόνια αργότερα, η γαλλική κυβέρνηση προχώρησε στη δημιουργία στρατιωτικού κοιμητηρίου ειδικά για πεσόντες γερμανούς στρατιώτες και η σορός του «Κόκκινου Βαρόνου» ενταφιάστηκε εκεί το 1921. Το 1925, ο μικρότερος αδελφός του Μάνφρεντ έφερε τη σορό του πίσω στη Γερμανία με την πρόθεση να τον ενταφιάσει στον οικογενειακό τάφο της γενέτειράς του, δίπλα στον πατέρα του και τον αδελφό του Λόταρ, ο οποίος είχε σκοτωθεί σε αεροπορικό δυστύχημα το 1922.

Αν και η γερμανική κυβέρνηση είχε άλλα σχέδια, καθώς ήθελε το πτώμα του κορυφαίου της πιλότου να ενταφιαστεί στο νεκροταφείο των ηρώων και των μεγάλων προσωπικοτήτων του γερμανικού έθνους Invalidenfriedhof (Βερολίνο).

Η οικογένεια συμφώνησε κι έτσι στις 20 Νοεμβρίου 1925, παρουσία του προέδρου της χώρας και σύσσωμης της πολιτειακής ηγεσίας, ο Ριχτχόφεν ενταφιάστηκε δημοσία δαπάνη. Σήμερα η σορός του βρίσκεται στον οικογενειακό τάφο των Ριχτχόφεν στη γενέτειρά του, με την επιγραφή πάνω στο μνήμα να τον αποκαλεί: «Ριτμάιστερ Μάνφρεντ φράιχερ φον Ριχτχόφεν»…

Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr