Όταν το πρωινό της Τρίτης, 29 Απριλίου 2008, έφυγε από τον κόσμο ένας υπεραιωνόβιος ελβετός επιστήμονας, η είδηση θα περνούσε κανονικά στα «ψιλά» του Τύπου.
Γιατί μπορεί μεν να ήταν ένα από τα μεγαλύτερα επιστημονικά και ερευνητικά πνεύματα του 20ού αιώνα, η δουλειά του όμως παρέμεινε εν πολλοίς κλεισμένη στα φαρμακευτικά εργαστήρια που πέρασε τόσα και τόσα χρόνια.
Όχι όλη του η δουλειά φυσικά, καθώς η ουσία που απομόνωσε από έναν μύκητα της σίκαλης και συνέθεσε κατόπιν εργαστηριακά έμελλε να μετατραπεί στην ισχυρότερη παραισθησιογόνο ουσία που είχε δοκιμάσει ποτέ ο άνθρωπος! Τον ψυχεδελικό παράγοντα που χαρακτηρίστηκε «ατομική βόμβα της σκέψης», έγινε από την πρώτη στιγμή το αγαπημένο παιδί της CIA και γέννησε τελικά τη λεγόμενη «ψυχεδελική κουλτούρα» της δεκαετίας του 1960, ανοίγοντας κατά πολλούς μια νέα αντιληπτική πύλη.
Ο λόγος για το LSD, ο δημιουργός του οποίου Άλμπερτ Χόφμαν το συνέθεσε για πρώτη φορά το 1938 και το ονόμασε «διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέος» (εν συντομία LSD). Δεν είχε φυσικά σκοπό να πυροδοτήσει την ψυχεδελική επανάσταση που θα έγραφε ιστορία στα αμέσως επόμενα χρόνια, έψαχνε απλώς να παρασκευάσει μια ουσία που θα βοηθούσε στην καλύτερη λειτουργία του κυκλοφορικού και αναπνευστικού συστήματος. Απέτυχε το 1938, γι’ αυτό και το ψυχεδελικό παρασκεύασμά του έμεινε ξεχασμένο στα αρχεία των εργαστηρίων Santoz, όπου εργαζόταν.
Πέντε χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο του 1943, ο Χόφμαν αποφάσισε να δώσει άλλη μια ευκαιρία στο LSD του, καθώς ο μύκητας ερυσίβη που είχε απομονώσει από τα δημητριακά ήταν πολλά υποσχόμενος. Κατά τη διάρκεια του νέου πειραματισμού όμως το δέρμα του ήρθε κατά λάθος σε επαφή με μικροποσότητα της παραισθησιογόνας ουσίας και ο Χόφμαν πήρε μια καλή πρόγευση από τη δημιουργία του!
Ας τον ακούσουμε: «Είχα φοβερή υπερένταση και μια ελαφριά ζαλάδα. Ξάπλωσα στο κρεβάτι μου και βρέθηκα σε μια σχετικά ευχάριστη κατάσταση μέθης. Η φαντασία μου βρισκόταν σε υπερδιέγερση. Βρισκόμουν σε μια ονειρική κατάσταση με κλειστά μάτια, γιατί το φως του ήλιου με ενοχλούσε, και μπροστά μου εμφανίζονταν ασταμάτητα φανταστικές εικόνες και εξωπραγματικά σχήματα με έντονες καλειδοσκοπικές εναλλαγές χρωμάτων. Έπειτα από δύο ώρες, οι επιδράσεις εξασθένισαν»…
Αυτό ήταν το πρώτο -και ιστορικότατο πια- ψυχεδελικό ταξίδι με LSD, αν και ήταν τρεις μέρες αργότερα, όταν ο φιλοπερίεργος Χόφμαν θέλησε να πειραματιστεί εκ νέου με τη μυστηριώδη ουσία του, που θα γεννιόταν η πρώτη πράξη της ψυχεδέλειας: αφού πήρε μεγαλύτερη δόση στο εργαστήριό του, ανέβηκε κατόπιν στο ποδήλατό του και ξεκίνησε για το σπίτι του. Πολύ γρήγορα όμως αντιλήφθηκε ότι είχε πάρει γερή δόση LSD, κι έτσι έφτασε στο σπίτι του σε κατάσταση πανικού!
Το μόνο που σκέφτηκε να κάνει ήταν να ζητήσει γάλα από τους γείτονές του, για να καταπολεμήσει τις επιδράσεις και να κατευνάσει τις παραισθήσεις: «Τα πάντα γύριζαν. Όλα τα αντικείμενα και τα έπιπλα τριγύρω μου, που κανονικά μου ήταν πολύ γνώριμα, ξαφνικά φάνταζαν παράξενα και απειλητικά. Η γειτόνισσα μου έφερε γάλα κι εγώ σχεδόν δεν την αναγνώρισα. Δεν ήταν πια η κυρία Ρ., αλλά μια κακόβουλη και ύπουλη μάγισσα που φορούσε μια πολύχρωμη μάσκα»…
Αυτή ήταν η διαβόητη σήμερα «Ημέρα του Ποδηλάτου» που γιορτάζεται με πάσα επισημότητα κάθε χρονιά από τους φίλους της ψυχεδελικής ουσίας στα μήκη και τα πλάτη της Γης, καθώς το LSD έγινε σημαία των χίπηδων και των περιθωριακών κινημάτων στα επόμενα χρόνια, αν και η μεγάλη του απήχηση πια θα οδηγούσε τελικά σε απαγόρευση από το ψυχιατρικό και πολιτειακό κατεστημένο. Όσο για τον Χόφμαν, το έλεγε ρητά: «Έχασε η ψυχιατρική μια μεγάλη ευκαιρία για την έρευνα της συνείδησης και τη θεραπεία πολλών ψυχασθενειών»…
Το 25ο και μοιραίο γιατρικό που έφτιαξε ο Χόφμαν από τον μύκητα ερυσίβη της σίκαλης προωθήθηκε από την ελβετική φαρμακευτική Sandoz Pharmaceuticals ως φάρμακο για ψυχιατρικές νόσους, όπως η σχιζοφρένεια (κυκλοφόρησε στην αγορά ως Delysid), και για σύντομο χρονικό διάστημα βρήκε τον δρόμο του στις ψυχιατρικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις…
Πρώτα χρόνια
Ο Άλμπερτ Χόφμαν γεννιέται στις 11 Ιανουαρίου 1906 στη λουτρόπολη Μπάντεν της Ελβετίας ως το πρώτο από τα τέσσερα παιδιά ενός βιομηχανικού εργάτη και της συζύγου του. Παρά την καταραμένη φτώχεια, ο μικρός Άλμπερτ μεγαλώνει ξένοιαστα: «Δεν είχαμε λεφτά, πέρασα όμως θαυμάσια παιδική ηλικία», θα πει σε συνέντευξή του το 2006.
Παρά το γεγονός ότι ο πατέρας ήταν καθολικός και η μητέρα ασπαζόταν τον προτεσταντισμό, ο μικρός αμφισβητεί την οργανωμένη θρησκεία ήδη από την ηλικία των 8 ετών, αν και πάντοτε πίστευε σε μια ανώτερη δύναμη. Μαγεμένος από τη Φύση καθώς ήταν, αποφάσισε να σπουδάσει χημεία στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, καθώς -όπως έλεγε- ήθελε να εξερευνήσει τον φυσικό κόσμο και τον τρόπο που η ενέργεια και τα στοιχεία συνδυάζονται για να δημιουργήσουν τη ζωή.
Το 1929, σε ηλικία μόλις 23 ετών, ξεκίνησε το διδακτορικό του στη χημεία, καθώς ήταν πραγματική διάνοια! Με το που απέκτησε το δίπλωμά του, βρήκε αμέσως δουλειά στη φαρμακευτική Sandoz στη Βασιλεία, όταν έμαθε ότι το εργαστήριο είχε τμήμα που προσπαθούσε να παρασκευάσει συνθετικές φαρμακευτικές ενώσεις από ιατρικώς σημαντικά φυτά…
Η περιπέτεια με το LSD
Κάποια στιγμή έβαλε λοιπόν στο στόχαστρο τον μύκητα ερυσίβη της σίκαλης και όπως είπαμε είχε στα χέρια του το LSD ήδη από το 1938, αν και η ουσία αποδείχθηκε εντελώς ακατάλληλη για τους φαρμακευτικούς σκοπούς της δουλειάς του.
Τον Απρίλιο του 1943, μετά το διαβόητο ατύχημά του, πήρε μια γεύση του τι μπορούσε να κάνει το διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέως στον ψυχισμό του και τρεις μέρες αργότερα, στις 19 Απριλίου, το δοκίμασε ηθελημένα πια, αν και η δόση παραήταν μεγάλη.
Να πώς περιέγραψε το πρώτο ψυχεδελικό ταξίδι με LSD του κόσμου: «Τρομακτικό … Είχα φοβηθεί. Φοβόμουν πως θα τρελαινόμουν. Είχα την εντύπωση πως βρισκόμουν έξω από το σώμα μου. Νόμιζα πως είχα πεθάνει. Δεν ήξερα πώς θα τέλειωνε όλο αυτό. Αν ήξερα ότι θα επέστρεφα από αυτόν τον πολύ παράξενο κόσμο, τότε μόνο θα τον απολάμβανα». Ενώ αργότερα έγραψε στις σημειώσεις του σχετικά με την πρώτη αυτή συνειδητή ψυχεδελική εμπειρία: «Με κατέλαβε ένας τρομερός φόβος ότι θα χάσω τα λογικά μου. Οδηγήθηκα σε έναν άλλο κόσμο, σε έναν άλλο τόπο, σε μια άλλη χρονική στιγμή. Το σώμα μου δεν ένιωθε τίποτε, ήταν χωρίς ζωή, παράξενο. Μήπως θα πέθαινα;».
Η βόλτα με το ποδήλατο από το εργαστήριο μέχρι το σπίτι αποδείχθηκε σωστός άθλος, καθώς οι απαράμιλλες παραισθήσεις έκαναν τον κόσμο καλειδοσκοπικό. Η «Ημέρα του Ποδηλάτου» εορτάζεται έκτοτε κάθε χρόνο στις 19 του Απρίλη ακριβώς! Ο Χόφμαν θεώρησε το LSD του συγγενή ουσία αυτής που έπαιρναν οι αρχαίοι Έλληνες στα Ελευσίνια Μυστήρια (πολτός δημητριακών).
Έγραψε επ’ αυτού: «Διαμέσου της επιστημονικής μου εργασίας ανακάλυψα ψυχεδελικές ουσίες οι οποίες στα αρχαία χρόνια ήταν γνωστές στην περιοχή της Ελευσίνας και πιθανόν να τις χρησιμοποιούσαν για να προκαλέσουν τα οράματα των Μυστηρίων. Και πιο συγκεκριμένα: είναι πιθανόν ότι οι άνθρωποι στην αρχαία Ελλάδα είχαν ανακαλύψει μια μέθοδο να απομονώνουν ένα ψυχοδηλωτικό από την ερυσιβώδη όλυρα, που τους προσέφερε μια εμπειρία παρόμοια με το LSD. H ερυσιβώδης όλυρα είναι το ‘‘σκληρώτιο’’ ενός μύκητα, γνωστού στους μυκητολόγους ως Claviceps purpurea. Είναι παράσιτο της σικάλεως και άλλων δημητριακών, όπως το κριθάρι, το σιτάρι καθώς και ορισμένων άλλων αγριόχορτων»…
Οι ονειρικές καταστάσεις και οι πρωτόγνωρες ψευδαισθήσεις που βίωνε τον ώθησαν μάλιστα να πειραματιστεί ευρέως με την ψυχεδελική ουσία, προσπαθώντας να κατανοήσει την επίδρασή της στον ψυχισμό του. Να τι είπε αργότερα για τις σχεδόν εξωσωματικές εμπειρίες των παραισθήσεών του: «Μετά την πρώτη φορά που δοκίμασα την ουσία, η οποία έγινε αργότερα γνωστή ως LSD … έπειτα από αυτή την εμπειρία προσπάθησα να βρω μια εξήγηση. Κάθε άνθρωπος που δοκιμάζει το LSD μπαίνει σε μια άλλη πραγματικότητα. Μπαίνει σε έναν άλλο κόσμο που φαίνεται πιο πραγματικός. Μέχρι εκείνη τη μέρα νόμιζα ότι υπήρχε μόνο μία πραγματικότητα, αλλά ξαφνικά ζούσα σε μια άλλη. Προσπάθησα να το εξηγήσω με επιστημονικό τρόπο. Τότε είπα στον εαυτό μου ότι, για να υπάρχει η πραγματικότητα, χρειάζεσαι κάποιον να ζει σε αυτή την πραγματικότητα, αλλιώς δεν υπάρχει. Χρειαζόμαστε ένα υποκείμενο, που αντιλαμβάνεται, κι ένα αντικείμενο, που γίνεται αντιληπτό»…
Αυτή ήταν βέβαια μόνο η αρχή, καθώς το LSD έφυγε από το εργαστήρι του Χόφμαν και συνδέθηκε με την αντικουλτούρα της δεκαετίας του ’60. Ταυτοχρόνως, δοκιμάστηκε στην κλινική ψυχολογία, έγινε αντικείμενο πειραμάτων στον αμερικανικό στρατό και τη CIA (μέσω των αντιδεοντολογικών πειραμάτων για τον έλεγχο του μυαλού στις αρχές της δεκαετίας του 1950) και βρήκε τελικά τον δρόμο του ως ένα από τα πλέον διαβόητα ναρκωτικά του σύγχρονου κόσμου. Μέσα στην όλη την παραζάλη με τις περιπέτειες του LSD στην κοινωνία ξεπήδησαν φυσικά και μια σειρά από σφοδροί υπερασπιστές του: ο Τζορτζ Χάρισον (των Beatles) ένιωθε πανευτυχής με τα μαζικά «ταξίδια» που οργάνωνε στη βίλα του και ο Στιβ Τζομπς είχε δηλώσει πως το LSD «είναι ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που έχω κάνει ποτέ»!
Ο νομπελίστας χημικός Kary Mullis είχε αναφέρει άλλοτε ότι στην ανακάλυψη του PCR είχε καταλυτική επίδραση η χρήση LSD και ο «πολύς» Μισέλ Φουκώ ισχυρίστηκε ότι έγραψε το σπουδαίο σύγγραμμά του «Επιτήρηση και Τιμωρία. Η Γέννηση της Φυλακής» έπειτα από ψυχεδελικό «ταξίδι», το οποίο έσπευσε να χαρακτηρίσει ως την «καλύτερη εμπειρία της ζωής μου»…
Πέρα από το LSD
Θα τον αδικούσαμε ωστόσο στα σίγουρα αν περιορίζαμε την ερευνητική του δουλειά στον μύκητα Νο 25 που απομόνωσε. Ο δρ Χόφμαν παρήγε μια μακρά σειρά φαρμάκων από την ερυσίβη που συνέβαλαν αποφασιστικά σε μια πληθώρα παθήσεων.
Ταυτοχρόνως, έγινε διαπρεπής κήρυκας για την προστασία του περιβάλλοντος και ισχυριζόταν ότι το LSD, πέρα από πολύτιμο θεραπευτικό εργαλείο για την ψυχιατρική, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να βελτιώσει την επίγνωση της ανθρωπότητας για τη θέση της στη φύση και να κατευνάσει τόσο τις αυτοκαταστροφικές τάσεις της κοινωνίας όσο και το κακό που κάνει ο άνθρωπος στο περιβάλλον του.
Πάντα τον απασχολούσε ωστόσο η χρήση της παραισθησιογόνας ουσίας του ως ψυχαγωγικό ναρκωτικό, γι’ αυτό και το χαρακτήρισε τελικά σε σύγγραμμά του «Το προβληματικό μου παιδί». Μετά την ανακάλυψη του LSD, ο δρ Χόφμαν πέρασε χρόνια μελετώντας τα ιερά φυτά αρχαίων πολιτισμών, συμμετέχοντας μάλιστα προσωπικά σε ψυχεδελικές τελετουργίες σαμάνων του Μεξικού. Από την ενασχόλησή του αυτή κατάφερε να απομονώσει και να ανασυνθέσει εργαστηριακά τη δραστική ουσία ψιλοκυβίνη που συναντάμε στα παραισθησιογόνα μανιτάρια, την οποία ονόμασε ψυλοκυβίνη ή ψιλοκίνη.
Στην εποχή της ψυχεδελικής επανάστασης, συνδέθηκε φιλικά (αν όχι λατρεύτηκε) με μια σειρά από προσωπικότητες που έβρισκαν ακαταμάχητη την ουσία του, όπως ο ανατρεπτικός ψυχολόγος Τίμοθι Λίρι, ο μπίτνικ ποιητής Άλεν Γκίνσμπεργκ, ο χολιγουντιανός ηθοποιός Κάρι Γκραντ και ο ίδιος ο Άλντους Χάξλεϊ, ο οποίος δεν δίστασε να ζητήσει από τη γυναίκα του στο νεκροκρέβατό του το 1963 μια γερή δόση LSD για να απαλλαγεί από τους ασύστολους πόνους του καρκίνου.
Παρά τις ψευδαισθησιακές του περιπέτειες και το καθεστώς διασημότητας που άγγιξε για όλους τους λάθος λόγους, ο Χόφμαν παρέμεινε ένας ακούραστος ερευνητής, ένας ταγμένος επιστήμονας που δεν έκανε στιγμή πίσω από την έρευνά του. Εργαζόταν πάντα για λογαριασμό της Sandoz, ως επικεφαλής πλέον του τμήματος φυσικών φαρμάκων, μέχρι και τη συνταξιοδότησή του το 1971. Επιπλέον, έχει συντάξει περισσότερα από 100 επιστημονικά άρθρα, ενώ έγραψε και συνυπόγραψε και μια μακρά σειρά δοκιμίων.
Στην προσωπική του ζωή, απέκτησε με τη σύζυγό του Anita τέσσερα παιδιά και έζησε αρκετά για να γνωρίσει εγγόνια και δισέγγονα. Το 2006, σε άλλη μια ανατρεπτική συνέντευξή του, ο Χόφμαν αποκάλεσε το LSD «φάρμακο για την ψυχή» και αποκάλυψε τον εκνευρισμό του για την «παρεξηγημένη», όπως είπε, ουσία που δημιούργησε.
Τόνισε ότι χρησιμοποιήθηκε στην ψυχανάλυση για τουλάχιστον μία δεκαετία και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Το φταίξιμο το έριξε στην «αντικουλτούρα των ’60» και την άδικη αντιμετώπιση του LSD από τις κυβερνήσεις. Δεν παρέλειψε βέβαια να σημειώσει με νόημα ότι πλέον, στα 100 χρόνια της ζωής του, οι ψυχεδελικές ημέρες του ήταν πια παρελθόν: «Ξέρω το LSD, δεν μου χρειάζεται πλέον να το παίρνω. Μπορεί όταν πεθάνω, όπως ο Άλντους Χάξλεϊ»…
Ο διαπρεπής χημικός άφησε την τελευταία του πνοή στις 29 Απριλίου 2008, 10 μέρες μετά τα 65α γενέθλια του «προβληματικού παιδιού» του…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
