Η Αμερικανή Γερτρούδη Στάιν είναι από τις πένες που ανανέωσαν τη λογοτεχνία, ανατρέποντας τις παραδεδομένες νόρμες της γραμμικής αφήγησης.

Στο λογοτεχνικό της έργο έκαναν ταυτόχρονα την εμφάνισή τους ομοφυλοφιλικές αναφορές, με την ίδια να μην αφήνει πια το ίδιο ούτε το θέατρο ούτε την ποίηση ούτε το μυθιστόρημα!

Πέρα βέβαια από τον άνεμο ανανέωσης που έφερε στα γράμματα, η Στάιν ήταν δαιμόνια συλλέκτρια έργων τέχνης, με την κοφτερή ματιά της να αναγνωρίζει μια σειρά από ταλέντα που θα γίνονταν κατόπιν γνωστοί ζωγράφοι και καλλιτέχνες.

Το σπίτι της στο Παρίσι θα γινόταν το αδιαφιλονίκητο κέντρο συνάντησης της πνευματικής και καλλιτεχνικής ιντελιγκέντσιας της Γαλλίας για 4 σχεδόν δεκαετίες, με την «κάρτα μέλους» να εγγυάται την καριέρα του νεοφερμένου.

Η Γερτρούδη Στάιν επηρέασε άμεσα τον χώρο της πνευματικής δημιουργίας με το έργο της αλλά και έμμεσα, μέσω της εμβληματικής μορφής της για τον κόσμο της τέχνης…

Πρώτα χρόνια

Η συγγραφέας και μαικήνας της τέχνης Γερτρούδη Στάιν γεννιέται στις 3 Φεβρουαρίου 1874 στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, ως το νεότερο από τα πέντε παιδιά μιας εύπορης οικογένειας εβραϊκής καταγωγής. Με τη Γερτρούδη σε πολύ νεαρή ηλικία, η οικογένεια μετακομίζει στη Βιέννη και κατόπιν στο Παρίσι, για να επιστρέψει οριστικά στην Αμερική λίγα χρόνια αργότερα και να εγκατασταθεί στο Όκλαντ της Καλιφόρνια.

Τα παιδικά της χρόνια ήταν ξένοιαστα και αμέριμνα, η ίδια έχασε ωστόσο τη μητέρα της το 1888 και τον πατέρα της το 1891, πηγαίνοντας να ζήσει με συγγενείς. Η Στάιν αποφοίτησε από το Κολέγιο Radcliffe το 1898 με πτυχίο Ψυχολογίας και βρέθηκε κατόπιν στην περίφημη Ιατρική Σχολή του Johns Hopkins να σπουδάζει ιατρική, την οποία θα παρατήσει ωστόσο έπειτα από δύο χρόνια…

Καλλιτεχνικές αναζητήσεις

Το 1902, η Γερτρούδη και ο αδερφός της μετακομίζουν στο Λονδίνο, ενώ την επόμενη χρονιά (1903) οι δυο τους θα εγκατασταθούν στο Παρίσι, που θα γινόταν το σπίτι της μέχρι το τέλος της ζωής της. Εκεί είναι που θα ξεκινήσουν τα δύο αδέρφια να συγκεντρώνουν πίνακες μοντερνιστών ζωγράφων, βοηθώντας καθοριστικά στο χτίσιμο της καριέρας μιας σειράς ιδιαιτέρως γνωστών κατόπιν ζωγράφων, όπως ο Ανρί Ματίς και ο Πάμπλο Πικάσο!

Η αίθουσα τέχνης που διατηρούσαν στο Παρίσι τα δύο αδέρφια από την Αμερική σύντομα θα γινόταν πόλος έλξης για την καλλιτεχνική κοινότητα της πόλης. Ο αδελφός της Λέων μετακόμισε στη Φλωρεντία το 1912, παίρνοντας πολλούς ανεκτίμητους πίνακες μαζί του, με τη Γερτρούδη να παραμένει στο Παρίσι και να συνεχίζει την παράδοση που είχαν εγκαινιάσει. Από το 1909 είχε προσλάβει ως βοηθό την Alice B. Toklas, με την οποία θα παραμείνουν σύντροφοι για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Στις εχθροπραξίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου η Στάιν δεν έμεινε αμέτοχη: έχοντας μεταφέρει το Ford βαν της από την Αμερική, το μετέτρεψε σε ασθενοφόρο, με την ίδια και την Toklas στο τιμόνι να μεταφέρουν γάλλους τραυματίες από το μέτωπο!

Μέχρι τα μέσα του 1920, η Γερτρούδη Στάιν θα είχε ήδη εκδώσει την πρωτοποριακή της δουλειά, που είχε συγγράψει στα αμέσως προηγούμενα χρόνια: «Τρεις Ζωές» (1909), «Τρυφερά Κουμπιά: Αντικείμενα, Φαγητά, Δωμάτια» (Tender Buttons: Objects, Food, Rooms – 1914) και το «Η Δημιουργία των Αμερικανών» (The Making of Americans: Being a History of a Family’s Progress – 1925). Προτιθέμενη να εφαρμόσει τις αρχές της αφαίρεσης και του κυβισμού στην πρόζα, η Στάιν εγκαινιάζει τη μη γραμμική αφήγηση, κάνοντας ωστόσο το έργο της δυσνόητο ακόμα και για ιδιαιτέρως μορφωμένους αναγνώστες…

Κατοπινά χρόνια

Το σπίτι της-γκαλερί ήταν πια ο απόλυτος τόπος συνάντησης του γαλλικού πνεύματος. Η ίδια είναι η καλύτερη φίλη του Πικάσο και πολύ στενή του Απολινέρ, του Μαξ Ζακόμπ, του Ματίς, του Αντρέ Σαλμόν και μιας σειράς ακόμα από άφραγκους και άσημους τότε καλλιτέχνες και συγγραφείς που είναι σήμερα σε όλες τις ανθολογίες εικαστικών τεχνών και λογοτεχνίας!

Μέχρι το 1928, διατηρούσε το σαλόν της στην Αριστερή Όχθη του Σηκουάνα, στο οποίο λειτουργούσε ως οικοδέσποινα αλλά και πηγή έμπνευσης για μια σειρά από αμερικανούς εκπατρισμένους στο Παρίσι, όπως ο Χέμινγουεϊ και ο Σκοτ Φιτζέραλντ. Το 1937, το ζευγάρι μετακόμισε σε πιο στιλάτη γειτονιά του Παρισιού.

Παρά τη φήμη της βέβαια εντός του πνευματικού κόσμου και την καινοτόμα πένα της, το λογοτεχνικό έργο της Στάιν παρέμενε εν πολλοίς στο περιθώριο. Η μόνη της εμπορική επιτυχία θα έρθει το 1933 με την «Αυτοβιογραφία της Άλις ΜΠ. Τόκλας», την οποία έγραψε μάλιστα από την οπτική της παντοτινής συντρόφου της.

Το 1934-1935 θα βρει τη Γερτρούδη Στάιν να περιοδεύει στην Αμερική, δίνοντας διαλέξεις και ερχόμενη σε επαφή με την πνευματική και καλλιτεχνική κοινότητα των ΗΠΑ. Η πειραματική της γραφή την είχε κάνει διασημότητα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος θα βρει τη Γερτρούδη στη Γαλλία, με την εβραϊκή της καταγωγή να την αναγκάζει να αποσύρεται στη γαλλική επαρχία για να γλιτώσει από τη ναζιστική λαίλαπα, αρνούμενη σθεναρά να εγκαταλείψει τη χώρα που λάτρεψε, παρά τις εκκλήσεις της αμερικανικής πρεσβείας και φίλων και γνωστών. Με την απελευθέρωση του Παρισιού το 1944, η ίδια επιστρέφει στην πόλη και δέχεται βροχή επισκέψεων από παλιούς γνώριμους.

Το συγγραφικό της έργο δεν σταμάτησε βέβαια ποτέ: συνάμα με τα τελευταία της μυθιστορήματα και τα απομνημονεύματά της, γράφει και δύο λιμπρέτα για ισάριθμες όπερες του Virgil Thomson…

Θάνατος και κληρονομιά

H Γερτρούδη Στάιν πέθανε από καρκίνο στις 27 Ιουλίου 1946 στη γαλλική ύπαιθρο, σε ηλικία 72 ετών. Παρά το γεγονός ότι πολλά έργα της θεωρήθηκαν αμφιλεγόμενα από τη λογοτεχνική κριτική, η επίδρασή της στον εικαστικό και λογοτεχνικό κόσμο των αρχών του 20ού αιώνα δεν έχει αμφισβητηθεί από κανέναν: η Γερτρούδη Στάιν, με την Τόκλας πάντα στο πλευρό της, ήταν η καρδιά των γεγονότων του γαλλικού πνεύματος.

Η συμβολή της στα εικαστικά κινήματα των αρχών του αιώνα ήταν καθοριστικότατη: όχι μόνο αγόρασε τα πρώτα σχέδια των ζωγράφων που θα γίνονταν αργότερα διάσημοι, όχι μόνο τους έφερε σε επαφή με εμπόρους τέχνης και πρόθυμους αγοραστές, αλλά υπήρξε και ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στους καλλιτέχνες: στο σπίτι της στην οδό Φλερύ 27 γνωρίστηκαν οι κυβιστές μεταξύ τους, με τις καθιερωμένες σαββατιάτικες μαζώξεις να φέρνουν κοντά καλλιτέχνες, συγγραφείς, συλλέκτες, γκαλερίστες, ακόμα και φιλότεχνους γαλαζοαίματους!

Η Γερτρούδη Στάιν έγινε συνώνυμο της πρωτοπορίας, βάζοντας το μαγικό της χέρι τόσο στην ιστορία της τέχνης όσο και την ίδια την εξέλιξη της δημιουργικής γραφής. Ταυτοχρόνως, υποστήριξε ολόψυχα τον τρόπο που αποφάσισε να περάσει τη ζωή της, με την ίδια και την Τόκλας να μην εμφανίζονται απλώς ως συγκάτοικοι, αλλά να είναι δηλωμένες ως ζευγάρι! Οι δυο γυναίκες που μοιράστηκαν τη συζυγική ζωή τους για 40 σχεδόν χρόνια ήταν αχώριστες, κάνοντας πολλούς να μιλούν για «φαινόμενο» Γερτρούδη Στάιν, που περιλάμβανε και τις δύο γυναίκες.

Η Άλις Τόκλας πέρασε μάλιστα τα τελευταία χρόνια της ζωής της βουτηγμένη στη φτώχεια, αφού η μη νόμιμη σχέση τους δεν της άφησε τίποτα κληρονομικά, ούτε καν έναν από τους τόσους πίνακες της πλούσιας συλλογής της συντρόφου της…

Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr