Στην Ολομέλεια εισάγεται και ψηφίζεται σήμερα το σχέδιο νόμου με αντικείμενο την κύρωση της Συμφωνίας που υπεγράφη την 21η Ιουλίου 2022, µε συμβαλλόμενους το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδας, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Κυκλαδικό Μουσείο), το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (Metropolitan Museum of Art – ΜΕΤ) και το Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού µε έδρα το Ντελαγουέρ (Hellenic Ancient Culture Institute INC. – HACI). Η εν λόγω Συµφωνία αφορά την επιστροφή στην Ελλάδα ιδιωτικής συλλογής αποτελούμενης συνολικά από εκατόν εξήντα µία (161) αρχαιότητες του κυκλαδικού πολιτισμού και την έκθεσή της στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Με το πρώτο άρθρο του νομοσχεδίου, ορίζεται ότι σκοπός είναι η επιστροφή, από τη Νέα Υόρκη στην Ελλάδα, ιδιωτικής συλλογής αρχαιοτήτων του κυκλαδικού πολιτισμού, η προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, µέσω της έκθεσης της εν λόγω συλλογής, καθώς και η συνεργασία μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Σύμφωνα µε την Αιτιολογική Έκθεση, «η συμφωνία εισάγεται για κύρωση µε νομοθετική πράξη, καθώς το αντικείμενό της αφορά σε ζητήµατα επιστροφής, έκθεσης και δανεισµού αρχαιοτήτων υπό συνθήκες διαφορετικές από τις γενικές και οριζόντιες συνθήκες που προβλέπονται στον αρχαιολογικό νόμο». Περαιτέρω, σχετικά µε τα αντικείμενα της συλλογής που πρόκειται να εκτεθούν στη Νέα Υόρκη και να επιστραφούν, ανά τμήματα και σταδιακά, στην Ελλάδα, αναφέρεται ότι: «πολλά από τα αντικείμενα της συλλογής, λόγω του τύπου και των διαστάσεών τους, αποτελούν εξαιρετικά σπάνια ή ακόμα και μοναδικά δείγματα της τέχνης και της τεχνικής του κυκλαδικού πολιτισμού της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας, παγκοσμίως. Η ποικιλία των τύπων και των μορφών τους παρέχει νέα δεδομένα στη γνώση µας για την εξέλιξη της πρωτοκυκλαδικής τέχνης κατά την 3η χιλιετία π.Χ.».
Όπως αναφέρεται στο πρώτο παράρτημα της υπό κύρωση συμφωνίας, την 21η Ιουλίου 2022 καταρτίστηκε στη Νέα Υόρκη ενώπιον συμβολαιογράφου, Σύμβαση Εισφοράς, βάσει της οποίας ο Leonard Stern παρέδωσε, αιτία δωρεάς, τα δικαιώματά του και την κατοχή συλλογής εκατόν εξήντα µίας (161) αρχαιοτήτων στο HACI. Εξ άλλου, την ίδια ημέρα, υπεγράφη μεταξύ του HACI και του ΜΕΤ η Σύμβαση Έκθεσης της ανωτέρω συλλογής στο ΜΕΤ. Ορίζεται περαιτέρω, ότι το Ελληνικό Δημόσιο είναι ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης και νομέας της συλλογής και ότι το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού συμβάλλεται ως εκπρόσωπος του Ελληνικού Δημοσίου.
Αναγνωρίζεται επίσης, το HACI ως κάτοχος της συλλογής, βάσει της Σύμβασης Εισφοράς, και εγκρίνεται από πλευράς του Υπουργείου η έκθεση της συλλογής στο MET, σύμφωνα µε ειδικότερους όρους. Μεταξύ των συμφωνηθέντων όρων είναι αποστολή συγκεκριμένων αρχαιοτήτων της συλλογής, οι οποίες προσδιορίζονται, στο Κυκλαδικό Μουσείο, προκειμένου να εκτεθούν για διάστημα ενός έτους. Εξ άλλου, η συλλογή θα εκτεθεί στο ΜΕΤ επί εικοσιπέντε (25) έτη. Μετά από δεκαπέντε (15) έτη έκθεσης της συλλογής στο σύνολό της, θα επιστρέφονται, ανά πενταετία, δέκα πέντε αρχαιότητες, µε σκοπό την έκθεσή τους στο Κυκλαδικό Μουσείο ή σε άλλα µουσεία της Ελλάδας. Αντίστοιχα, από την 1η Ιανουαρίου 2034 έως το τέλος του έτους 2048, συµφωνείται να εκτίθενται στο ΜΕΤ στην ίδια αίθουσα έκθεσης της ανωτέρω συλλογής, αρχαιότητες του κυκλαδικού πολιτισµού, οι οποίες θα αποστέλλονται ως δάνειο από τις συλλογές του Κυκλαδικού Μουσείου ή άλλων µουσείων. Μετά το πέρας της εικοσιπενταετούς έκθεσης της συλλογής στο MET, µπορεί να συναφθεί µεταξύ του ελληνικού Κράτους και του MET δανεισμός της συλλογής για χρονική περίοδο που δεν υπερβαίνει τα εικοσιπέντε (25) έτη, άλλως, η έκθεση της Συλλογής, βάσει της Σύμβασης Έκθεσης, λήγει.
Επίσης, µεταξύ του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Κυκλαδικού Μουσείου και του ΜΕΤ, συμφωνείται συνεργασία σε επί µέρους δράσεις, οι οποίες προσδιορίζονται. Ορίζεται παράλληλα ότι οι συμβάσεις που προβλέπονται από την υπό κύρωση Συμφωνία, όπως και κάθε παρεπόμενη πράξη, απαλλάσσονται από άμεσους ή έµµεσους φόρους και κάθε επιβάρυνση υπέρ του Δημοσίου, ότι αρµόδια για την επίλυση διαφωνιών που µπορεί να προκύπτουν από τη Συµφωνία, είναι τα δικαστήρια της Αθήνας, καθώς και ότι η εν λόγω Συμφωνία πρέπει να υποβληθεί στη Βουλή προς έγκριση έως τη 10η Σεπτεμβρίου 2022. Η έναρξη ισχύος του νόμου ορίζεται από την 21η Ιουλίου 2022, ημερομηνία υπογραφής της υπό κύρωση Συμφωνίας.
Το επιστημονικό συμβούλιο
Όπως παρατηρεί το Επιστημονικό Συμβούλιο της Βουλής, στην έκθεσή του, «η κύρωση της σύµβασης µε νόµο είναι συνήθης πρακτική και κρίνεται αναγκαία όταν η σύμβαση είτε καταρτίσθηκε µε διαδικασία διαφορετική από εκείνη που προβλέπουν οι γενικές ή ειδικές διατάξεις, είτε περιέχει όρους που δεσμεύουν τρίτους (µη συμβαλλόμενους), είτε περιέχει όρους που αντίκεινται στην ισχύουσα νομοθεσία ή ρυθµίσεις για την επίλυση των διαφορών που ανακύπτουν από την εκτέλεση της σύμβασης µε διαιτησία, όπως επί παραδείγματι, οι παράγραφοι της Συμφωνίας, οι οποίες ρυθμίζουν κατά τρόπο διάφορο το ζήτημα της κατοχής και του δανεισµού κινητών μνημείων εν σχέσει προς το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο.
Υπενθυμίζει εξάλλου ότι η επιστημονική υπηρεσία και σε παλαιότερες εκθέσεις της έχει επισημάνει πως «όταν κυρούται σύμβαση µε νομοθετική πράξη, οι σχετικοί µε τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των συμβαλλομένων όροι της εξακολουθούν να έχουν συμβατικό χαρακτήρα. Αντιθέτως, οι όροι της που αποκλίνουν από τις ισχύουσες διατάξεις ή θέτουν απρόσωπους κανόνες που δεσμεύουν τρίτους, έχουν ισχύ τυπικού νόμου και, ως εκ τούτου, οι διοικητικές πράξεις που εκδίδονται βάσει αυτών είναι δυνατόν να προσβάλλονται ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας».
Κυβέρνηση-κόμματα
«Επιστρέφει στην Ελλάδα η μεγαλύτερη, σε αριθμό αρχαιοτήτων συλλογή, που έχει επιστρέψει ποτέ», έχει δηλώσει η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, όπου συζητήθηκε το σχέδιο νόμου, την περασμένη Δευτέρα. Θα επιστρέψει δε, σημείωσε, χωρίς δικαστική αντιδικία, που σε πολλές περιπτώσεις, έχει ουσιαστικές δυσχέρειες και αβέβαιο αποτέλεσμα. Η σημαντικότερη διάσταση της συμφωνίας όμως, όπως είπε η κ. Μενδώνη, είναι η πρόταση που κομίζει η Ελλάδα, σχετικά με τις επιστροφές πολιτιστικών αγαθών, χωρίς να αλλάζει σε τίποτα η αρχαιολογική νομοθεσία: «Είναι μια πρόταση που εξασφαλίζει το θεμελιώδες πρόταγμα της πολιτιστικής πολιτικής του υπουργείου Πολιτισμού, που είναι η ανάκτηση των αγαθών της Ελλάδας, και μάλιστα το εξασφαλίζει κυριαρχικά και εκτός δικαστικού πλαισίου».
Επιστρέφει μια τεράστιας σημασίας, πολύτιμη συλλογή στην Ελλάδα, ανέφερε η εισηγήτρια της ΝΔ Φωτεινή Πιπιλή που αναφέρθηκε και στη μυστικότητα που τηρήθηκε πριν τη σύναψη της συγκεκριμένης συμφωνίας. «Η απόλυτη εχεμύθεια και η αυστηρή τήρηση των κανόνων της, όταν πρόκειται για χειρισμούς που αφορούν σε σημαντικότατο εθνικού ενδιαφέροντος θέμα, θέμα παγκόσμιας ακτινοβολίας, ειδικά στη χώρα μας είναι κάτι που σπανίζει. Οφείλω να εκφράζω το θαυμασμό μου για την επίτευξη αυτής της εχεμύθειας, για μεγάλο χρονικό διάστημα μάλιστα, που τηρήθηκε εκ των πραγμάτων, από πολλά εξειδικευμένα άτομα, και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δύο έτη προετοιμασίας, με αυστηρή τήρηση της αρχαιολογικής νομοθεσίας», είπε η Φωτεινή Πιπιλή που τόνισε πως η διαδικασία που αποφάσισε να ακολουθήσει το υπουργείο Πολιτισμού είναι η προσφορότερη λύση για την επιστροφή των αρχαιοτήτων, που μέχρι πριν από λίγες ημέρες ήταν μια κρυφή συλλογή.
Η κυβέρνηση εκχωρεί κυριαρχικά δικαιώματα του ελληνικού λαού, εκχωρεί την κατοχή των αρχαιοτήτων, κατήγγειλε η Τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ Σία Αναγνωστόπουλου που ζήτησε την απόσυρση του σχεδίου νόμου. Η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ κατήγγειλε ότι το υπουργείο Πολιτισμού έφερε στη Βουλή μια «παράνομη συμφωνία, συμφωνία εν κρυπτώ χωρίς καμία νομοθετική εξουσιοδότηση από κανένα νόμο της χώρας, προκειμένου να ξεπλυθούν παράνομες συναλλαγές». Η υπουργός είναι υποχρεωμένη να καταθέσει όλα τα έγγραφα μέχρι τη Πέμπτη που θα φτάσει στην Ολομέλεια η υπόθεση, είπε η Τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ για να τονίσει ότι «εδώ έχουμε να κάνουμε με υπέρβαση καθήκοντος και κατάχρηση εξουσίας». Ο ΣΥΡΙΖΑ, με επιστολή του στον Πρόεδρο της Βουλής, έχει ζητήσει να αποσυρθεί το νομοσχέδιο γιατί «καταφανώς αντιβαίνει και καταστρατηγεί την αρχαιολογική νομοθεσία». Έχει ζητήσει επίσης την κατάθεση όλων των εγγράφων που αφορούν την ίδρυση, σύσταση και λειτουργία του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ, που «εκβιάζει από κοινού με έναν ξένο ‘συλλέκτη’ το ελληνικό κράτος».
«Σήμερα, βλέπουμε ότι το υπουργείο Πολιτισμού προχώρησε στη σύναψη της συμφωνίας αυτής, προκειμένου να εκπληρώσει τους όρους και απαιτήσεις ενός ιδιώτη», είπε ο ειδικός αγορητής του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛΛ Δημήτρης Κωνσταντόπουλος που πρόσθεσε ότι στη σύμβαση εισφοράς των 161 αρχαιοτήτων, μεταξύ του συλλέκτη κ. Στέρν με το Ινστιτούτο Αρχαίας Ελληνικής Κληρονομιάς στο Ντελαγουέρ, δεν εφαρμόστηκε η ελληνική νομοθεσία αλλά οι νόμοι της πολιτείας της Νέας Υόρκης. «Ουσιαστικά ο κ. Στερν επιλέγει τον τρόπο διαχείρισης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, για τα επόμενα 50 έτη και ενώ εμείς δεν γνωρίζουμε τίποτα, για τον τρόπο με τον οποίο βρέθηκαν στην κατοχή του κ. Στερν, αυτές οι αρχαιότητες», είπε ο ειδικός αγορητής του ΠΑΣΟΚ.
«Τα ερωτήματα προς την Κυβέρνηση είναι αμείλικτα και ζητούν απαντήσεις. Πρόκειται ή όχι για μια συλλογή σημαντικών ευρημάτων, προΐόντα λαθρανασκαφών από σημαντικές θέσεις του κυκλαδικού πολιτισμού, τα οποία έχουν καταφανώς παράνομα εξαχθεί από την Ελλάδα;», ανέφερε ο ειδικός αγορητής του ΚΚΕ Ιωάννης Δελής. «Είχε ή όχι η χώρα μας κάθε νόμιμο και κάθε ηθικό λόγο, να διεκδικήσει την άμεση κυριότητα και κατοχή τους; Είναι ή όχι γεγονός ότι μεσολαβούν η Ελληνική Κυβέρνηση και η Ελληνική Βουλή, προκειμένου να εκτεθούν αρχαιότητες, παρανόμως εξαχθείσες, σε ένα ιδιωτικό μουσείο και στη Νέα Υόρκη, όπως είναι το ΜΕΤ, αλλά και στην Ελλάδα, όπως είναι το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αντί πραγματικά αυτά να επαναπατριστούν με την πραγματική έννοια του όρου;», είπε ο βουλευτής του ΚΚΕ που κάλεσε την υπουργό Πολιτισμού να απαντήσει γιατί εκτός από την κυριότητα, δεν περιέχεται στη Συμφωνία και η κατοχή των αρχαιοτήτων στο Ελληνικό Δημόσιο, που «είναι η ουσία της ιδιοκτησίας».
Η κυβέρνηση πρέπει να απαντήσει αν έχει ερευνήσει τη νομιμότητα των τίτλων κτήσης και συλλογής, είπε η ειδική αγορήτρια της Ελληνικής Λύσης Σοφία Ασημακοπούλου. «Αυτό που βλέπουμε είναι ότι συμφωνήσατε να κάνετε μπαλάκι τις αρχαιότητες οι οποίες κάθε λίγο θα πηγαινοέρχονται. ‘Αρα, εν ολίγοις, δεσμεύετε και υποχρεώνετε με τρόπο απαράδεκτο τις ελληνικές κυβερνήσεις μέχρι το 2074 να αποστέλλουν αρχαιότητες του κυκλαδικού πολιτισμού στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Αυτή είναι η Συμφωνία για την οποία επαίρεστε», είπε η βουλευτής της Ελληνικής Λύσης.
«Καλείται το Ελληνικό Κοινοβούλιο να κυρώσει μια συμφωνία για αρχαιότητες που δεν γνωρίζουμε αν είναι πλαστές. Εάν όμως δεν είναι πλαστές, που ευχόμαστε να μην είναι πλαστές, τότε είναι σίγουρα προϊόν λαθρανασκαφής και σίγουρα ο κ. Στερν είναι λήπτης αρχαιοκαπηλίας. Δηλαδή, είναι αποδέκτης προϊόντων αρχαιοκαπηλίας», ανέφερε ο ειδικός αγορητής του ΜέΡΑ25 Κλέων Γρηγοριάδης και υπογράμμισε: «η κυβέρνηση «έπρεπε να ασκήσει αμέσως αγωγή, να ζητήσει αμέσως την έκδοση του κ. Στερν στην Ελλάδα για να δικαστεί και να καταδικαστεί και να φυλακιστεί ο κ. Στερν, ο οποίος έχει προϊόντα αρχαιοκαπηλίας αμύθητης αξίας, που δεν ανήκουν σε αυτόν, για να τα βάζει στο σαλονάκι του. Ανήκουν στον ελληνικό λαό».
