Το 1814 αποτελεί το έτος καμπής για να οδηγηθούμε στην ένδοξη Επανάσταση του 1821. Τον Σεπτέμβριο εκείνου του έτους, σε ένα μικρό και σκοτεινό δωμάτιο του ρωσικού λιμανιού της Οδησσού (σήμερα ουκρανικού), τρεις άνδρες αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια μυστική, παράνομη, συνωμοτική οργάνωση, που είχε έναν απλό και ιδεαλιστικό σκοπό: την απελευθέρωση του έθνους από τους Οθωμανούς.
Οι τρεις αυτοί άνδρες, ήταν ο 35χρονος Νικόλαος Σκουφάς, ο 42χρονος Εμμανουήλ Ξάνθος και ο 24χρονος Αθανάσιος Τσακάλωφ. Όσο κι αν μας φαίνεται παράταιρο, η σπουδαιότερη πολιτική ενέργεια του υπόδουλου ελληνισμού ξεκίνησε από έναν πιλοποιό, έναν χρεοκοπημένο έμπορο λαδιού και έναν φοιτητή που είχε ολοκληρώσει τις σπουδές του αλλά δεν είχε ακόμη κατασταλάξει επαγγελματικά. Η οργάνωση που ίδρυσαν απέκτησε το ουδέτερο όνομα «Φιλική Εταιρεία».
Η μύηση του Ξάνθου
Εξαρχής λειτούργησε στα πρότυπα των μασονικών στοών. Μπορεί στις μέρες μας να αντιμετωπίζουμε με καχυποψία της ελευθεροτεκτονικές οργανώσεις ωστόσο εκείνη την εποχή ήταν ευρέως διαδεδομένες και διακατέχονταν από φιλελεύθερες, ριζοσπαστικές και προοδευτικές ιδέες. Ο Ξάνθος αναφέρει στα απομνημονεύματά του ότι κατά το έτος 1813 ευρισκόμενος για επαγγελματικούς λόγους στη Λευκάδα, μυήθηκε στον τεκτονισμό. Αναφέρει μάλιστα και το άτομο που τον μύησε. Γράφοντας σε τρίτο πρόσωπο καταθέτει τα εξής: «Μεταβάς εις την Αγίαν Μαύραν (σ.σ. έτσι αποκαλούνταν τότε η Λευκάδα), δια παρακινήσεως φίλου του τινός Παναγιωτάκη Καραγιάννη (πρόκειται για μετέπειτα αγωνιστή της Επανάστασης που είλκε την καταγωγή από την Τρίπολη), εισήχθη εις την εταιρίαν των Ελευθέρων Κτιστών (Μασόνων)».
Σημειώνει μάλιστα πως «εκοινοποίησεν εις αυτούς τους φίλους του (Σκουφά, Τσακάλωφ) την ιδέαν του περί συστάσεως μιας εταιρίας, φανερώσας αυτοίς και την είσοδόν του εις την των Κτιστών, τινά των σημείων τούτων όσα εδύναντο να προσαρμοσθώσιν εις αυτήν κοινοποιήσας…». Όπως τονίζει ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος, ένας από τους σπουδαιότερους εν ζωή ιστορικούς της χώρας μας, εκτός από τα παραπάνω ο Ξάνθος μιλάει και σε άλλα σημεία των Απομνημονευμάτων και των εκθέσεών του για την τεκτονική του ιδιότητα. Ακόμη, δεν παραλείπει να φανερώνει την ιδιότητά του αυτή κάθε φορά που υπογράφει ένα έγγραφο ή μία επιστολή, τοποθετώντας μπροστά από το όνομά του τα σύμβολα του τεκτονικού του βαθμού, όπως συνήθιζαν τότε οι μασόνοι: τρεις διαδοχικές τελείες μέσα σε ένα γραμμικό σύμπλεγμα ή μέσα σε δύο παράλληλες μικρές ευθείες.
Αδιαμφισβήτητος ο τεκτονικός χαρακτήρας
Ο τεκτονικός χαρακτήρας της Φιλικής Εταιρείας ήταν παραδεκτός και αδιαμφισβήτητος. Ο ιστορικός του 19ου αιώνα και αγωνιστής της Επανάστασης, Ιωάννης Φιλήμων, εκδότης της εφημερίδας Αιών, στο «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας» (1834) γράφει τα παρακάτω, που δεν αμφισβητήθηκαν από κανέναν: «Οι αυτουργοί του, εδανείσθησαν κανόνας πολλούς από την εταιρίαν των Μασσόνων, και τους εφήρμοσαν επιτηδείως εις το πνεύμα και τα πάθη του έθνους. Ήτο δια τούτο ηθικώτατος και προβλεπτικώτατος ως προς όλα τα στοιχεία της συντηρήσεως και της προόδου του Συστήματος». Να σημειωθεί μάλιστα ότι και ο ίδιος ο Φιλήμων ήταν τέκτονας.
Ωστόσο για μύηση στον τεκτονισμό και των άλλων συνιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας (του Σκουφά και του Τσακάλωφ), δεν γίνεται λόγος στις πηγές της εποχής. Εάν μπει κάποιος σήμερα στην ιστοσελίδα της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος, θα δει και τα ονόματα των δύο αυτών συνιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας να φιγουράρουν στη λίστα με τους διακεκριμένους τέκτονες της χώρας μας, ωστόσο επαναλαμβάνουμε, ιστορικά κάτι τέτοιο δεν προκύπτει.
Οι ομοιότητες στο τελετουργικό
Από την τριανδρία, μασόνος ήταν μόνο ο Ξάνθος, αλλά στοιχεία ελευθεροτεκτονισμού υπήρχαν μια σειρά από τελετουργίες της οργάνωσης, από τη μυστικότητα και τους κρυπτογραφημένους κώδικες επικοινωνίας, μέχρι την πυραμοειδή δομή, τα ειδικά ονόματα για τα μέλη και τον συνωμοτικό τρόπο συνάντησης. Η Φιλική Εταιρεία αποκαλούνταν «Ναός» και είχε τέσσερις βαθμίδες μύησης: τους αδελφοποιητούς (ή βλάμηδες), τους συστημένους, τους ιερείς και τους ποιμένες. Όταν το 1818 η έδρα της μεταφέρθηκε από την Οδησσό στην Κωνσταντινούπολη, δημιουργήθηκαν δύο ακόμα βαθμοί: οι αφιερωμένοι και οι αρχηγοί των αφιερωμένων, που αφορούσαν αποκλειστικά και μόνο μέλη που ήταν στρατιωτικοί. Αργότερα οι βαθμίδες συμπληρώθηκαν από τους απόστολους και τον Γενικό Επίτροπο της Αρχής, τίτλος που δόθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη όταν αποδέχτηκε την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, αρχές του 1820. Και βέβαια το κυριότερο είναι πως οι Φιλικοί δεν αποζητούσαν παγκόσμια κυριαρχία ή αμύθητα πλούτη. Το μόνο που ήθελαν ήταν τον ξεσηκωμό του Γένους.
Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι στον ελλαδικό χώρο υπήρχαν μασονικές στοές πολύ πριν την ίδρυση της Εταιρείας. Η πρώτη τεκτονική στοά στην περιοχή της σημερινής επικράτειας, ιδρύθηκε το 1782 στην Κέρκυρα, με την ονομασία «Αγαθοεργία», η οποία θα συνενωθεί αργότερα με τη στοά «Φιλογένεια» και θα προκύψει η «Γαληνοτάτη Μεγάλη Ανατολή» της Κέρκυρας, που εξαπλώθηκε σε όλα τα Επτάνησα (σ.σ. τα οποία δεν ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά κατά περιόδους στους Ενετούς, τους Γάλλους και τους Άγγλους).
Ο Γεώργιος Σαρρής είναι δημοσιογράφος – μέλος της ΕΣΗΕΑ, τιμηθείς από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το Βραβείο Αθ. Μπότση για την αντικειμενική και με πληρότητα παρουσίαση ιστορικών πολιτικών θεμάτων.
