Καθηγητής ιστορίας της Τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του τμήματος Φιλοσοφίας και Ιστορίας της Επιστήμης, ο Αριστοτέλης Τύμπας μιλάει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ για τη συμβολή της τεχνολογίας στην αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού αλλά και την πρόκληση που συνιστά η χρήση της. «Είναι καθημερινή η πρόκληση της αξιοποίησης και της προσαρμογής όλων των κλάδων της τεχνολογίας, από την ιατρική έως την πληροφορική» λέει.
Το πιο κλασικό παράδειγμα αυτής της πρόκλησης ήταν οι μάσκες. «Σας θυμίζω στην αρχή της πανδημίας πως ακόμη και σε τεχνολογικά προηγμένες χώρες υπήρξε η ανάγκη προσαρμογής ώστε να ανταποκριθεί η παραγωγή στη ζήτηση» αναφέρει. «Αυτό σημαίνει πως η πρόκληση δεν αφορά μόνο τις τεχνολογίες αιχμής, αλλά και τις πιο οικείες, τις λεγόμενες τεχνολογίες της καθημερινότητας» προσθέτει. «Η πρόκληση αυτή είναι παρούσα σε κάθε στάδιο. Στην εφεύρεση στο εργαστήριο, στην παραγωγή, στην κοινωνική χρήση».
Τεχνολογικά όμως, είμαστε σε ένα καλό επίπεδο; Ή, τουλάχιστον, μπορούμε να αισθανόμαστε τυχεροί επειδή η πανδημία εμφανίστηκε τώρα και όχι πριν από είκοσι χρόνια, οπότε θα είχαμε λιγότερα μέσα στη διάθεσή μας;
Απτή απόδειξη του πόσο η τεχνολογία θεωρείται κομβική για την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι το γεγονός πως οι μεγάλοι τεχνολογικοί όμιλοι ανθούν σε αντίθεση με άλλους τομείς της οικονομίας. Αναδιατάξαμε και προσαρμόσαμε τη διαθέσιμη τεχνολογία για να μπορέσουμε να τη χρησιμοποιήσουμε. Η διαδικασία αυτή είναι δυναμική. Μια κρίση επηρεάζει τον ίδιο τον χαρακτήρα αυτών των τεχνολογιών. Όχι μόνο η υγειονομική αλλά και η περιβαλλοντική κρίση που είναι συνεχώς παρούσα θέτει συνεχώς το ζήτημα της προσαρμογής της τεχνολογίας.
Επομένως μια κρίση είναι και ένα «κίνητρο» στην κατεύθυνση της τεχνολογικής προόδου;
Οι κρίσεις είναι επιταχυντές και καταλύτες τεχνολογικών αλλαγών. Το πιο κλασικό παράδειγμα που μπορώ να σας αναφέρω είναι οι πόλεμοι. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχαμε μια εκρηκτική αλλαγή. Υπήρξε μια στοχευμένη συγκέντρωση δυνάμεων στην τεχνολογία και την επιστήμη και ο λόγος είναι αυτονόητος: η τεχνολογική υπεροχή θα μεταφραζόταν σε στρατιωτική υπεροχή. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, επηρεάστηκε πολύ στη διαμόρφωσή του από τον πόλεμο.
Σήμερα όμως είναι ένα εργαλείο επικοινωνίας. Αυτή είναι η προσαρμογή που λέγατε πριν…
Κάθε εποχή έχει την τεχνολογία που της ταιριάζει και που έχει ανάγκη. Αυτή τη στιγμή χρειαζόμαστε την τεχνολογία για να μπορούμε να εργαζόμαστε από μακριά, να εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας κλπ. Αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και την κοινωνική συνθήκη. Μια άλλη κοινωνία δεν θα είχε τις ίδιες απαιτήσεις που έχουμε εμείς από τον χρόνο μας. Πριν από τριάντα χρόνια θα έκλειναν απλώς τα σχολεία. Πρέπει να δούμε επομένως πώς κοινωνία και τεχνολογία αλληλεπιδρούν και διαμορφώνουν η μία την άλλη.
Για να βγουν στο τέλος «καλύτερες» και η μία και η άλλη; Έχει νόημα να το πούμε αυτό;
Ασφαλώς και έχει. Η κοινωνία μπορεί να βγει από την κρίση αυτή τεχνολογικά πιο ενισχυμένη. Αλλά και οι τεχνολογίες μπορούν να βγουν πιο ευαισθητοποιημένες ως προς τις ανάγκες των σύγχρονων κοινωνιών αλλά και ως προς την ίδια τους την χρήση. Πώς χρησιμοποιούμε την τεχνολογία και για ποιον σκοπό; Αυτό είναι ερώτημα που επιστρέφει σε περιόδους κρίσης.
Ως ιστορικός της τεχνολογίας περιμένατε αυτούς τους χρόνους απόκρισης της τεχνολογίας στις ανάγκες της κοινωνίας; Το εμβόλιο, για παράδειγμα, φαίνεται να αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα…
Ανατρέχοντας και πάλι στην ιστορία θα δούμε ότι οι χρόνοι απόκρισης ήταν πάντοτε ταχείς. Με βάση την ιστορία λοιπόν δεν υπήρχε λόγος να μην είναι κάποιος αισιόδοξος πως και αυτή τη φορά η τεχνολογία θα ανταποκρινόταν στις προκλήσεις της κρίσης. Αυτό που βλέπουμε και σε αυτήν την κρίση είναι να αναδεικνύεται η δεξιοτεχνία και η επινοητικότητα των ανθρώπων. Συμβαίνει ακόμη και στην ιατρική αιχμής, αρκεί να δείτε πώς εξελίσσεται ο τρόπος αντιμετώπισης των ασθενών στις ΜΕΘ. Η δεξιοτεχνία, η μαστοριά, η γνώση που προκύπτει από την εμπειρία, η δημιουργικότητα παίζουν καταλυτικό ρόλο.
Δοκιμάζεται όμως και η ηθική της τεχνολογίας;
Είναι μια συνεχής δοκιμασία και σε περιόδους κρίσης ακόμη περισσότερο. Αναπτύσσεται αυτή τη στιγμή ένα εμβόλιο και είναι για το καλό της ανθρωπότητας. Συγχρόνως όμως αυτό το εμβόλιο δεν θα πρέπει να γίνει πηγή ενός αθέμιτου ή ακόμη και υπερβολικού κέρδους. Οι ηθικές προκλήσεις είναι πρωτοφανείς. Το ζήσαμε στην Ιταλία. Με ποια κριτήρια επιλέγει ένας γιατρός που έχει κάνει τον όρκο του Ιπποκράτη ποιος θα αποκλειστεί από τις ΜΕΘ εξαιτίας του περιορισμένου αριθμού τους; Σε ποιον και ποια θα πρέπει να διατεθεί η τεχνολογία;
Και ο φόβος της τεχνολογίας; Χρησιμοποιούμε σήμερα την τεχνολογία για εργαζόμαστε από το σπίτι. Αλλά εάν αυτή η απόσταση μας αποξενώνει συγχρόνως;
Πολύ σωστά. Στην κρίση αναδεικνύονται οι θετικές προοπτικές αλλά και οι αρνητικές μιας τεχνολογίας. Το μεγάλο ζήτημα είναι με ποιον τρόπο εμείς μπορούμε να διαμορφώσουμε στην κρίση την τεχνολογία έτσι ώστε να ευνοούνται τα θετικά χαρακτηριστικά της.
