Η ιστορία της αμπέλου και του οίνου χάνεται στα βάθη των αιώνων στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Ακόμη και σήμερα, η αμπελουργία εξακολουθεί να είναι υπόθεση μεσογειακών χωρών, αν και το φυτό του Διονύσου έχει «κατακτήσει» πλέον τις χώρες της βόρειας Ευρώπης.

Ενδεικτικό είναι ότι η έκταση των αμπελώνων στην ΕΕ-28 αντιστοιχεί στο 45% της συνολικής έκτασης αμπέλου στον κόσμο. Ωστόσο, τρία κράτη μέλη κάλυψαν τα τρία τέταρτα της αμπελουργικής έκτασης της ΕΕ: Ισπανία, Γαλλία και Ιταλία.

Αμπελώνες στην ΕΕ

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat (Δεκέμβριος 2017), η συνολική έκταση με αμπέλια που καλλιεργείται στην ΕΕ ανήλθε το 2015 σε 32 εκατ. στρέμματα. Οι αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις ήταν 2,5 εκατ. με αναλογία 13 στρέμματα ανά εκμετάλλευση. Η Ισπανία, η Γαλλία και η Ιταλία κάλυψαν το 74,1% της αμπελουργικής έκτασης της ΕΕ. Η Πορτογαλία (6,1%), η Ρουμανία (5,7%), η Ελλάδα και η Γερμανία (από 3,2%) ήταν οι επόμενοι μεγαλύτεροι καλλιεργητές με συνολικό μερίδιο 18,2%. Τις ακολούθησαν οι Ουγγαρία, Βουλγαρία, Αυστρία, Κροατία, Τσεχική Δημοκρατία, Σλοβενία και Σλοβακία. Η Κύπρος, το Ηνωμένο Βασίλειο και το Λουξεμβούργο κατείχαν λιγότερο από 80.000 στρέμματα αμπελώνων (0,3% της συνολικής έκτασης με αμπέλια).

Η Ισπανία, το 2015, είχε τη μεγαλύτερη έκταση με αμπελώνες (9,4 εκατ. στρέμματα). Την ακολούθησαν η Γαλλία με 8 εκατ. στρέμματα, η Ιταλία με 6,5, η Πορτογαλία με 2 και η Ελλάδα με 1 εκατ. στρέμματα.

Αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις

Δυόμισι εκατ. γεωργικές εκμεταλλεύσεις καλλιεργούσαν αμπέλια, το 2015. Περισσότερο από το ένα τρίτο (34,4%, που αντιστοιχεί σε 0,9 εκατ. εκμεταλλεύσεις) βρισκόταν αποκλειστικά στη Ρουμανία. Η Ισπανία (0,5 εκατ. ή 20,8%) και η Ιταλία (0,4 εκατ. ή 15,3%) διαθέτουν άλλο ένα τρίτο των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων της ΕΕ.

Οι μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις με αμπέλια βρίσκονται στη Γαλλία, όπου περισσότερα από 8 εκατ. στρέμματα μοιράζονται σε λιγότερες από 80.000 εκμεταλλεύσεις, με αναλογία 105 στρέμματα ανά εκμετάλλευση. Στον αντίποδα, βρίσκεται η Ρουμανία (2,1 στρέμματα), η Κροατία (4,4), η Σλοβενία (5,2) και η Ελλάδα και η Κύπρος (από 5,5 στρέμματα).

Ποικιλίες

Οι κύριες ποικιλίες αμπέλου κάλυπταν το 94,4% του συνόλου της αμπελουργικής έκτασης στην ΕΕ το 2015.

Το 52,7% της έκτασης με κύριες ποικιλίες, καταλάμβαναν κόκκινες κύριες ποικιλίες και 42,7% λευκές κύριες ποικιλίες. Στην Ελλάδα, κυριάρχησαν οι κόκκινες ποικιλίες, ενώ ένα σημαντικό μερίδιο της περιοχής καταλάμβαναν ποικιλίες άλλων χρωμάτων (20,6%), κυρίως η ροζ ποικιλία «Ροδίτης».

Το 2015, οι πλέον καλλιεργημένες κύριες κόκκινες ποικιλίες στην ΕΕ ήταν το Cabernet Sauvignon (6,7% του συνόλου των ερυθρών κύριων ποικιλιών), Garnacha tinta, Merlot noir, Bobal, Cabernet franc και Μontepulciano.

Οι περισσότερο καλλιεργούμενες κύριες λευκές ποικιλίες το 2015 ήταν η Airen (16,4% του συνόλου των εκτάσεων με λευκές κύριες ποικιλίες), Trebbiano toscano, Chardonnay blanc, Cayetana blanca, Trebbiano, Romagnolo και Verdejo bianco.

Η μεγαλύτερη κόκκινη ποικιλία Cabernet Sauvignon και η τρίτη μεγαλύτερη ποικιλία Merlot noir καλλιεργήθηκαν σε μεγάλο αριθμό χωρών: το Cabernet σε 11 κράτη μέλη και το Merlot σε 12 κράτη μέλη. Για τις μεγάλες λευκές ποικιλίες η γεωγραφική εξάπλωση ήταν πολύ πιο περιορισμένη. Η Airen καλλιεργήθηκε μόνο στην Ισπανία, το Trebbiano στην Ιταλία και τη Γαλλία και το Cayetana blanca στην Ισπανία. Μόνο η ποικιλία Chardonnay ήταν περισσότερο κοινή, καθώς καλλιεργήθηκε συνολικά σε 12 αμπελουργικές χώρες.

Ηλικία αμπελιών

Στην ΕΕ τα παλαιότερα αμπέλια κυριαρχούν στους αμπελώνες. Ποσοστό 40,7% των φυτών ήταν μεταξύ 10 και 29 ετών, ενώ 37,1% ήταν άνω των 30 ετών. Τα νεότερα αμπέλια (ηλικίας κάτω των 3 ετών) κάλυψαν 6,5%, ενώ 15,7% ανήκαν στην κατηγορία ηλικίας 3 έως 9 ετών.

Ποιότητα οίνων

Το 2015, το 82,1% της αμπελουργικής έκτασης της ΕΕ αφορούσε την παραγωγή οίνων ποιότητας (κρασιά Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης ή Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης), ενώ το 13,1% αφορούσε επιτραπέζιους οίνους.

Στην Τσεχική Δημοκρατία, τη Σλοβενία, την Αυστρία, τη Γερμανία και το Λουξεμβούργο καλλιεργήθηκαν μόνο αμπέλια για ποιοτικά κρασιά (ΠΟΠ & ΠΓΕ). Στην Ουγγαρία, τη Σλοβακία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Κροατία το μερίδιο της περιοχής παραγωγής οίνων ποιότητας ήταν πάνω από 90%.

Στη Ρουμανία (72,1%), τη Βουλγαρία (38,4%) και την Ιταλία (26,2%), το μερίδιο της έκτασης που προορίζεται για την παραγωγή επιτραπέζιων οίνων ήταν το υψηλότερο. Η Ελλάδα ήταν το μόνο κράτος μέλος που παρουσίασε σημαντική έκταση (38,5%) για την παραγωγή σταφίδας.

Αμπελώνες στην Ελλάδα

Σαββατιανό και Ροδίτης είναι οι δύο οινοποιήσιμες ποικιλίες που καλλιεργούνται περισσότερο στην Ελλάδα, ενώ ξεπερνά το 85% η έκταση των αμπελώνων από τους οποίους παράγονται κρασιά ΠΟΠ ή ΠΓΕ.

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα επεξεργασμένα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Νοέμβριος 2016), η συνολική έκταση των αμπελώνων στην Ελλάδα ήταν το 2015 λίγο πάνω από ένα εκατ. στρέμματα (1.030.821), εκ των οποίων 19.000 στρέμματα καταλάμβαναν οι εκτάσεις με αμπελώνες μη παραγωγικής ηλικίας. Οι αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις ήταν την ίδια χρονιά 188.873.

Από το σύνολο των εκτάσεων με αμπελώνες, τα 633.262 στρέμματα καλλιεργούνταν με οινάμπελα και τα 397.559 στρέμματα με σταφιδάμπελα.

Τα οινάμπελα διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες:

_ – Για την παραγωγή οίνων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) με 145.187 στρέμματα (22,9% της συνολικής έκτασης οιναμπέλων)

– Για την παραγωγή οίνων Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) με 396.712 στρέμματα (62,6% της συνολικής έκτασης οιναμπέλων)

– Για την παραγωγή λοιπών οίνων με 68.884 στρέμματα (10,9% της συνολικής έκτασης οιναμπέλων)

– Με σταφύλια διπλού σκοπού (οινοποιήσιμα και επιτραπέζια ή οινοποιήσιμα και σταφίδες) 22.479 στρέμματα (3,5% της συνολικής έκτασης οιναμπέλων).

Γεωγραφική κατανομή

Οι περισσότερες εκτάσεις με αμπελώνες καταγράφηκαν στην Πελοπόννησο με 255.537 στέμματα και ακολούθησαν η Κρήτη με 225.548 στρέμματα και η Δυτική Ελλάδα με 164.446 στρέμματα.

Στην Πελοπόννησο καταγράφηκαν και οι μεγαλύτερες εκτάσεις με οινάμπελα με 101.317 στρέμματα και ακολούθησαν η Δυτική Ελλάδα με 86.617 στρέμματα και η Κρήτη με 77.503 στρέμματα. Οι περισσότερες εκτάσεις για την παραγωγή οίνων ΠΟΠ καταγράφηκαν στην Πελοπόννησο με 36.031 στρέμματα και για την παραγωγή οίνων ΠΓΕ στη Στερεά Ελλάδα με 62.023 στρέμματα. Το 76% της συνολικής έκτασης με σταφιδάμπελα καταγράφηκε στην Πελοπόννησο και την Κρήτη.

Τις μικρότερες εκτάσεις με αμπελώνες είχε η περιφέρεια της Ηπείρου με συνολική έκταση 7.814 στρεμμάτων. Ακολούθησαν η ανατολική Μακεδονία και Θράκη με 21.133 και η δυτική Μακεδονία με 24.388 στρέμματα.

Οι περισσότερες εκμεταλλεύσεις (101.142) ήταν της τάξης από 1 έως 4,9 στρέμματα, ενώ τη μεγαλύτερη έκταση συνολικά (380.287 στρέμματα) κατέλαβαν οι εκμεταλλεύσεις της τάξης 10 έως 29,9 στρεμμάτων.

Ποικιλίες οινάμπελων

Οι οινοποιήσιμες ποικιλίες με τη μεγαλύτερη έκταση στο σύνολο της χώρας ήταν το Σαββατιανό με 18.138 εκμεταλλεύσεις και 103.555 στρέμματα και ο Ροδίτης με 28.436 εκμεταλλεύσεις και 90.000 στρέμματα. Η έκταση των δύο αυτών ποικιλιών αποτελούσε το 30,6% της συνολικής έκτασης με οινάμπελα. Τρίτο σε έκταση αμπελώνων ήταν το Αγιωργίτικο με 4.179 εκμεταλλεύσεις και 33.654 στρέμματα και ακολούθησε η ποικιλία Λιάτικο με 14.672 εκμεταλλεύσεις και 26.200 στρέμματα.

Το Ξινόμαυρο ήταν η σημαντικότερη οινοποιήσιμη ποικιλία στις περιφέρειες Κεντρικής (16,2%) και Δυτικής Ελλάδας (52,6%), το Σαββατιανό στην Αττική (90,1%) και τη Στερεά Ελλάδα (60,1%), το Αγιωργίτικο στην Πελοπόννησο (31,3%), το Λιάτικο στην Κρήτη (33,7%), το Ασύρτικο στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (32,5%), ο Ροδίτης στη Δυτική Ελλάδα (53,5%), η ποικιλία Σκιαδόπουλο στην περιφέρεια Ιονίων Νήσων (16,6%), το Μοσχάτο Αμβούργου στη Θεσσαλία (51%), το λευκό Μοσχάτο στην περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (43,7%), η Ντεμπίνα στην Ήπειρο (57,1%), και η ποικιλία Σοβινιόν Μπλαν στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης (14,9%).