Εκδήλωση για τη ναζιστική κατοχή και για το ολοκαύτωμα

Μνήμες της ναζιστικής κατοχής και της μαζικής εξόντωσης ελλήνων εβραίων αναβίωσαν στην αίθουσα του ινστιτούτου «Γκαίτε» κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης «Βόρεια Ελλάδα, Ήπειρος και Θεσσαλία την εποχή του Εθνικοσοσιαλισμού» , που συνδιοργάνωσαν το γερμανικό προξενείο Θεσσαλονίκης, η ισραηλιτική κοινότητα και η πανελλήνια οργάνωση αγωνιστών εθνικής αντίστασης 1941-44.

Η εκδήλωση διοργανώθηκε σε ανάμνηση της έναρξης της βίαιης εκτόπισης των εβραίων της Θεσσαλονίκης στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, στις 15.3.1943, στο πλαίσιο του ναζιστικής «Τελικής Λύσης» για την εξόντωση των εβραίων και την παρακολούθησαν και επιζήσαντες του ολοκαυτώματος.

Από τις εισηγήσεις αναδείχθηκαν αντιθετικές περιπτώσεις αντίδρασης ανθρώπων σε ηγετικές θέσεις, είτε στην πλευρά των κατακτητών που ηθελημένα συνέβαλαν, ανέχτηκαν, ή αντίθετα προσπάθησαν να αποτρέψουν εγκλήματα πολέμου, είτε στην πλευρά των κατακτημένων και των διωκόμενων για φυλετικούς και θρησκευτικούς λόγους που βοήθησαν ή αντιστάθηκαν στα εγκλήματα.

Οι γερμανοί διπλωμάτες την περίοδο της κατοχής

Ο πρώην πρέσβης της Γερμανίας Βόλφγκαν Σουτχάις επικαλούμενος το βιβλίο «Το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών και η διατήρηση της μνήμης» – που ξεκίνησε να γράφεται το 2004 από επιτροπή ιστορικών (στην οποία συμμετείχαν δύο γερμανοί, ένας αμερικανός και ένας ισραηλινός) με πρωτοβουλία του τότε ΥΠΕΞ Γιόσκα Φίσερ – τόνισε ότι το υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας έκτισε μεταπολεμικά τον «μύθο», ότι οι διπλωμάτες δεν είχαν καμία ανάμιξη στα εγκλήματα του ναζισμού.

Στην πραγματικότητα, η νεώτερη έρευνα αναθεώρησε σημαντικά τα παλαιότερα πορίσματα, στα οποία είχε καταλήξει η κρατική γερμανική επιτροπή αποναζιστικοποίησης, το 1952, που συστάθηκε για τον ίδιο σκοπό.

Όπως είπε ο κ. Σουτχάις, αποδείχθηκε ότι αρκετοί διπλωμάτες γνώριζαν, ανέχτηκαν, ή και ενθάρρυναν τις διώξεις των εβραίων. Ο ίδιος, ο υπουργός Βαιτζέκερ, πατέρας του μετέπειτα προέδρου της χώρας, παραδέχθηκε ότι «δεν μπορούσε να ζήσει άλλο με τον μύθο της καθαρότητας (του ΥΠΞ)».

«Ο Γιόσκα Φίσερ αισθάνθηκε δικαιωμένος από το βιβλίο και ο σημερινός υπουργός εξωτερικών Βέστερβέλε θέλει να το κάνει υποχρεωτικό ανάγνωσμα για τους νέους διπλωμάτες. Κατά την παρουσίαση του βιβλίου ο εκπρόσωπος των Ισραηλιτών ιστορικών ο Τσίμερμαν, θεώρησε ότι είναι πολύ σημαντικό για την προσέγγιση του παρελθόντος» τόνισε ο κ. Σουτχάις και πρόσθεσε :

«Μια από τις συμβολικές κινήσεις ήταν να αποκαθηλωθούν οι φωτογραφίες των αναμεμιγμένων διπλωματών στις πρεσβείες και να μείνουν μόνο τα πορτραίτα των διπλωματών, που αποδείχθηκε ότι δεν είχαν γνώση, ή συμμετοχή, π.χ. στη γερμανική πρεσβεία, όσων υπηρέτησαν μετά το 1951».

Ο κ. Σουτχάις αναφέρθηκε μεταξύ άλλων και σε δύο διαφορετικές αντιδράσεις διπλωματών, απέναντι στην εντολή του άξονα για τις εκκαθαρίσεις των εβραίων. αντιδράσεις διπλωματών στην Ελλάδα.

Αντιθετικές ήταν οι περιπτώσεις του διπλωμάτη Φρίτς Σένμπέργκ (1937-43) «κινητήριο δύναμη των διωγμών στη Θεσσαλονίκη», ο οποίος «λειτουργούσε με έναν ιδεολογικό φανατισμό και έναν γραφειοκρατικό ζήλο» και μάλιστα «έπεισε το Βερολίνο για την ιδεολογική βάση της ίσης μεταχείρισης, που έπρεπε να είχαν οι σεφαραδίτες εβραίοι της Θεσσαλονίκης, με τους εσκενάζι» και του Γκίντερ Αλτενμπούρκ που «αρνήθηκε να γίνει μέλος του ναζιστικού κόμματος, όπως το είχε προτείνει ο Χίτλερ» και «αποφάσισε να μείνει μέσα στα ασαφή όρια των ευθυνών ενός διπλωμάτη», «χωρίς να εμποδίζει ή να υποστηρίζει τους εβραίους», αλλά «με επιτυχείς διαμαρτυρίες για τις διώξεις κάποιων ελλήνων επισήμων στην Ελλάδα». Ο Αλτεμπουργκ ζήτησε επανειλημμένα και επέτυχε την μετάκληση του, κατά της κατοχής, από την πρεσβεία της Αθήνας.

Η δράση των ναζί στη Θεσσαλονίκη

Ο ιστορικός Χάγκεν Φλάισερ αναφέρθηκε στη δράση των αρχών κατοχής στη Θεσσαλονίκη και στο ρόλο που έπαιξαν οι εντολοδόχοι του Αιχμαν, αξιωματικοί των Ες Ες, Βισλιτσένι και Μπρούνερ στην εξόντωση των εβραίων της Θεσσαλονίκης, αλλά και του γερμανού εντεταλμένου διοικητή της περιοχής, του δικηγόρου Μαξ Μέρτεν, στον οποίο η εβραϊκή κοινότητα πλήρωσε δυσβάσταχτα λύτρα για την απαλλαγή των συλληφθέντων μελών της από τα καταναγκαστικά έργα, λίγο πριν μεταφερθούν στα κρεματόρια.

Ο κ. Φλάισερ αναφέρθηκε στην ιδεολογική προπαγάνδα των ναζί και την εκτεταμένη ατιμωρησία που επικράτησε μεταπολεμικά, στο όνομα της αποκατάστασης των ελληνογερμανικών σχέσεων. Υπογράμμισε ότι η προπαγάνδα των ναζί άρχισε με την εφημερίδα «Νέα Ευρώπη», τις πολιτιστικές ανταλλαγές που ενθάρρυνε ο Γκέμπελς και τις δεσμεύσεις του Ρόζενμπεργκ ότι «για τον μέσο έλληνα δεν υπάρχει εβραϊκό ζήτημα» και υπογράμμισε τον εξευτελισμό των εβραίων στην πλατεία Ελευθερίας, που ολοκληρώθηκε με την μεταγωγή τους στο Αουσβιτς στις 15.3.1943 αλλά και την περίπτωση της εκτέλεσης των 146 κατοίκων του Χορτιάτη (1942). Τέλος αναφέρθηκε και στην περίπτωση του μετέπειτα γραμματέα του ΟΗΕ και προέδρου της Αυστρίας και Κούρτ Βαλντχάιμ, τον οποίο «ανέκρινε» ως μέλος της διεθνούς επιτροπής ιστορικών για το παρελθόν του, την περίοδο 1987-88.

«Τον ρωτούσα τι ήξερε για τον Χορτιάτη. Υπηρετούσε στο Ασακλί (Πανόραμα Θεσσαλονίκης) ως χαμηλόβαθμος αξιωματικός στο γενικό επιτελείο, αλλά στο δεύτερο γραφείο, οπότε ήταν από τους καλύτερα ενημερωμένους αξιωματικούς στα Βαλκάνια. Ο Βαλντχάιμ απαντούσε ότι δεν γνώριζε το παραμικρό και πως για πρώτη φορά τα ακούει για τη γενοκτονία της Θεσσαλονίκης».

Συνολικά, εκτοπίστηκαν 60000 εβραίοι, 2000 επιβίωσαν 200 διέφυγαν στην εγγύς ανατολή, 8000 κρύφτηκαν στη χώρα, πρόσθεσε ο κ. Φλάισερ.

Οι εβραίοι του Βόλου

Τη διάσωση της συντριπτικής πλειοψηφίας των εβραίων του Βόλου, εξαιτίας της «της διείσδυσης ΕΑΜιτών στην αυτοδιοίκηση και στην τοπική αστυνομία» και του ΕΛΑΣ που διαφύλαξε τους εβραίους που διέφυγαν στο βουνό, κατευθύνοντας τους σε σπίτια χριστιανών στα χωριά του Πηλίου, ανέδειξε ο καθηγητής Νικόλαος Τζαφλέρης.

Όπως είπε ο κ. Τζαφλέρης οι τοπικές αρχές καθυστέρησαν να δώσουν στη γερμανική στρατιωτική διοίκηση τα στοιχεία των εβραίων του Βόλου, εξ αιτίας της σκόπιμης κωλυσιεργίας υπαλλήλων που είχαν προσχωρήσει στο ΕΑΜ, δίνοντας στους εβραίους κατοίκους τον απαραίτητο χρόνο να διαφύγουν, με πλαστές ταυτότητες που τους παρείχαν ΕΑΜίτες που είχαν πρόσβαση στην αστυνομία.

Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στον ρόλο του γερμανού προξένου στο Βόλο Εντμουντ Σέφελ, που συνέστησε στον αρχιραβίνο Μωϋσή Πεσάχ να «εγκαταλείψουν την περιοχή πριν τη λήξη της ημερομηνίας» παράδοσης της λίστας, που ζητούσαν οι ναζί.

«Ας μην ξεχνούμε πώς για το ναζιστικό καθεστώς ο Σέφελ διέπραττε προδοσία, ρισκάροντας τη ζωή του και γι αυτό τον λόγο χαστουκίστηκε από τον γερμανό στρατιωτικό διοικητή, που τον αποκάλεσε προδότη της πατρίδας του» πρόσθεσε ο επίτιμος πρόξενος Θεσσαλίας κ. Παπαρίζος.

Η εβραϊκή κοινότητα του Βόλου, εξ αιτίας της δραστήριας στάσης του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, ήταν η δεύτερη με λιγότερα θύματα στην Ελλάδα, μετά από εκείνης της Ζακύνθου.

Οι εβραίοι των Ιωαννίνων

Επικαλούμενη το σχετικό βιβλίο του ιστορικού Κρίστοφερ Σμίνγκ Γκουστάβους, η ιστορικός Ρένα Μόλχο αναφέρθηκε στην διαφορετική περίπτωση της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων, όπου «στις 25 Μαρτίου 1944 με την υποδειγματική συνεργασία της κατοχικής αστυνομίας, το 85% της εκεί κοινότητας, 1825 εβραίοι μεταφέρθηκαν προς τη Λάρισα με 80 φορτηγά για να φύγουν για το Άουσβιτς».

Από την υποκριτική ρητορική και στάση των ναζί στα Γιάννενα ξεγελάστηκε ο τοπικός ραβίνος Σαμπετάι Καμπιλίς, που «δεν πίστευε ότι η μοίρα των «ρωμανιωτών» εβραίων της περιοχής θα συνδέονταν με εκείνη των σεφαραδιτών της Θεσσαλονίκης», αν και παρόμοια στάση «νομιμοφροσύνης» στους κατακτητές, με ολέθρια αποτελέσματα είχε επιδείξει μόλις ένα χρόνο πριν ο αρχιραβίνος της Θεσσαλονίκης Κόρετζ. Από τους εβραίους των Ιωαννίνων επέστρεψαν 112 άτομα και άλλα 69 από το βουνό, όπου είχαν καταφύγει.

Στην αντίσταση των ελλήνων στρατευμένων πριν καταληφθεί η χώρα από τις δυνάμεις του άξονα και στην εθνική αντίσταση αναφέρθηκε ο εκπρόσωπος του παραρτήματος της ΠΟΕΕΑ (1941- 44) στη Θεσσαλονίκη, Παρασκευάς Σοφιδιώτης.

Ακολούθησε συζήτηση και η προβολή του ντοκιμαντέρ «Ο Χάγκεν Φλάισερ και οι πόλεμοι της μνήμης» του Ηλία Γιαννακάκη, γυρισμένο για τη σειρά «Παρασκήνιο» της ΕΤ-1.