Το ξημέρωμα της 28ης Οκτωβρίου 1940, η Αθήνα ξυπνάει υπό τον ήχο των σειρήνων, ενώ η άρνηση του Ιωάννη Μεταξά στον Ιταλό πρέσβη Εμανουέλε Γκράτσι γίνεται σύνθημα στα χείλη των Ελλήνων. Το τελεσίγραφο που παρέδωσε ο Γκράτσι ζητούσε από την Ελλάδα να επιτρέψει στην Ιταλία να καταλάβει στρατηγικές τοποθεσίες της χώρας, εξασφαλίζοντας έτσι τον έλεγχό της στην περιοχή. Ο Μεταξάς, απαντώντας λακωνικά στα γαλλικά, είπε «Alors, c’est la guerre» (Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο), εκφράζοντας την αποφασιστικότητά του για άμεση αντίσταση. Έκτοτε, η άρνησή του έχει μεταφραστεί στη λαϊκή συνείδηση ως το θρυλικό «ΟΧΙ», παρόλο που η λέξη αυτή δεν ειπώθηκε ποτέ. Το «Όχι» πρωτοακούστηκε στις 30 Οκτωβρίου από την καθεστωτική εφημερίδα «Ελληνικό Μέλλον».

Η απόφαση για εισβολή στην Ελλάδα είχε ήδη ληφθεί στις 15 Οκτωβρίου από το Ιταλικό Πολεμικό Συμβούλιο, παρά τις αντιδράσεις των στρατιωτικών που φοβούνταν τις καιρικές συνθήκες και τη γεωγραφία της χώρας. Ο Μουσολίνι ήθελε να πετύχει μια νίκη για να ξεπεράσει τον Χίτλερ και να αποδείξει τη δύναμη της Ιταλίας, θεωρώντας την Ελλάδα έναν εύκολο στόχο. Η ημέρα της επίθεσης, αρχικά προγραμματισμένη για τις 26 Οκτωβρίου, μετατέθηκε για την 28η ώστε να συμπέσει με την επέτειο της «Πορείας προς τη Ρώμη».

Παρά τη συνειδητοποίηση της απειλής, η αθηναϊκή κοινωνία συνέχιζε τη ζωή της. Η πρεμιέρα της όπερας «Μαντάμ Μπατερφλάι» και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις μαγνήτιζαν το ενδιαφέρον της κοσμικής Αθήνας. Όμως, η ένταση στην ελληνοαλβανική μεθόριο ήταν ήδη αισθητή, με τον ελληνικό στρατό να παρακολουθεί στενά τις κινήσεις των Ιταλών.

Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου, πριν καν λήξει το τελεσίγραφο, οι ιταλικές δυνάμεις ξεκίνησαν την εισβολή. Ο ελληνικός στρατός απάντησε άμεσα και αποφασιστικά, με την πρώτη απώλεια να είναι ο στρατιώτης Βασίλειος Τσιαβαλιάρης από τα Τρίκαλα. Οι συγκρούσεις εντάθηκαν σε όλη τη γραμμή της Πίνδου, ενώ βομβαρδισμοί πραγματοποιήθηκαν στον Πειραιά, την Πάτρα και τη Διώρυγα της Κορίνθου.

Η απάντηση του ελληνικού λαού ήταν συγκλονιστική. Πολίτες ξεχύθηκαν στους δρόμους με τη γαλανόλευκη σημαία, ενώ το ραδιόφωνο μετέδιδε το πρώτο ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου: «Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλουν τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους». Ο ελληνικός λαός υποδέχτηκε την είδηση με ενθουσιασμό και πατριωτική περηφάνια, ενώ οι στρατεύσιμοι κατευθύνονταν προς το μέτωπο με την πεποίθηση ότι πολεμούσαν για την ελευθερία.

Το «Όχι» της Ελλάδας δεν άφησε ασυγκίνητη την παγκόσμια κοινότητα, ιδιαίτερα τη Βρετανία, που έστειλε άμεσα μηνύματα συμπαράστασης. Ο βασιλιάς Γεώργιος ΣΤ’ και ο Τσόρτσιλ δεσμεύθηκαν για την υποστήριξη της Ελλάδας, αναγνωρίζοντας το θάρρος των Ελλήνων. Η Σοβιετική Ένωση, που δεσμευόταν από το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, παρέμεινε σιωπηλή, ενώ οι ΗΠΑ περιορίστηκαν σε μια δήλωση λύπης από τον Ρούζβελτ. Στην Τουρκία, ο Τύπος εξήρε το ελληνικό θάρρος, με εφημερίδες να εκφράζουν επαίνους και αλληλεγγύη προς το ελληνικό έθνος.

Η 28η Οκτωβρίου έχει μείνει στην ιστορία ως ημέρα αντίστασης και τιμάται με παρέλαση και εθνική μνήμη, σύμβολο της ανυπότακτης διάθεσης του ελληνικού λαού απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης.

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο

312: Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας, Μέγας Κωνσταντίνος, νικά το στρατό του διεκδικητή του θρόνου Μαξέντιου στη μάχη της Μιλβίας Γέφυρας, στη δεξιά όχθη του Τίβερη. Την προηγούμενη ημέρα είχε δει ως όραμα στον ουρανό ένα σταυρό με τις λέξεις «Εν τούτο νίκα». Ο Μαξέντιος πέφτει στο νερό και πνίγεται και έτσι ο Μέγας Κωνσταντίνος μένει ο μοναδικός Ρωμαίος αυτοκράτορας.

1636: Ιδρύεται το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, με πράξη του Γενικού Δικαστηρίου της αποικίας του κόλπου της Μασαχουσέτης.

1822: Στολίσκος των Ψαρών, αποτελούμενος από δύο πλοία και δύο πυρπολικά, επιτίθεται στον τουρκικό στόλο στο λιμάνι της Τενέδου. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης ανατινάζει ένα δίκροτο, που είναι η υποναυαρχίδα του αντίπαλου στόλου.

1886: Γίνονται τα αποκαλυπτήρια του Αγάλματος της Ελευθερίας στη Νέα Υόρκη από τον πρόεδρο Γκρόβερ Κλίβελαντ. Είναι δώρο της Γαλλίας για τη 100η επέτειο της αμερικανικής ανεξαρτησίας.

1912: Η Θεσσαλονίκη παραδίδεται επίσημα στους Έλληνες, και ο διάδοχος Κωνσταντίνος πραγματοποιεί την είσοδό του στην πόλη, όπου τον υποδέχεται με ενθουσιασμό ο λαός. Λίγο αργότερα, εισέρχεται και ο βασιλιάς Γεώργιος Α’, επισφραγίζοντας την απελευθέρωση της πόλης και την ένταξή της στο ελληνικό κράτος. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης αποτελεί μία από τις πιο ιστορικές στιγμές του Α’ Βαλκανικού Πολέμου.

1940: Η φασιστική Ιταλία επιτίθεται κατά της Ελλάδας, σηματοδοτώντας την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Τα ξημερώματα, στις 3 π.μ., ο Ιταλός πρέσβης Εμανουέλε Γκράτσι επιδίδει τελεσίγραφο στον Έλληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, με το οποίο ζητείται η παράδοση στρατηγικών σημείων της χώρας. Ο Μεταξάς απορρίπτει το τελεσίγραφο με το περίφημο «Όχι». Στις 5:30 π.μ., η ιταλική επίθεση ξεκινά στην Πίνδο, και η Ελλάδα μπαίνει στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με έναν ηρωικό αγώνα.

1943: Σύμφωνα με τον αστικό μύθο, διεξάγεται το αποκαλούμενο «Πείραμα της Φιλαδέλφειας» στις ΗΠΑ. Αμερικανοί επιστήμονες υποτίθεται ότι χρησιμοποιούν ισχυρά ηλεκτρομαγνητικά πεδία για να εξαφανίσουν το αντιτορπιλικό USS Eldridge μαζί με το πλήρωμά του από τη ναυτική βάση της Φιλαδέλφειας, μεταφέροντάς το στιγμιαία στη βάση του Νόρφολκ και επαναφέροντάς το στη Φιλαδέλφεια, μέσα σε λίγα λεπτά. Η ιστορία αυτή, που ισχυρίζεται ότι καταργήθηκαν οι κανόνες της φυσικής, θεωρείται γενικά μύθος και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι το πείραμα πραγματοποιήθηκε ποτέ.

1962: Λήγει η «Κρίση των Πυραύλων» στην Κούβα, που έφερε στα πρόθυρα πυρηνικού πολέμου ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Ο σοβιετικός ηγέτης, Νικίτα Χρουστσόφ, διατάσσει την απόσυρση των σοβιετικών πυραύλων, με αντάλλαγμα τη μη αμερικανική επέμβαση στην Κούβα.

1985: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ανακηρύσσεται γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης.

2018: Σκοτώνεται από πυρά της Αλβανικής Αστυνομίας, στο μειονοτικό χωριό Βουλιαράτες της Βορείου Ηπείρου, ο Κωνσταντίνος Κατσίφας, κατά τον εορτασμό της ελληνικής εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου.

Γεννήσεις

1912 – Ρίτσαρντ Ντολ, βρετανός επιδημιολόγος, πρωτοπόρος στην έρευνα για τη σχέση καπνίσματος και καρκίνου

1940 – Πόλυ Πάνου, ελληνίδα τραγουδίστρια, σημαντική φωνή του λαϊκού τραγουδιού

1955 – Μπιλ Γκέιτς, αμερικανός επιχειρηματίας, συνιδρυτής της Microsoft και από τους πιο πλούσιους ανθρώπους στον κόσμο

1967 – Τζούλια Ρόμπερτς, αμερικανίδα ηθοποιός, βραβευμένη με Όσκαρ για το ρόλο της στην ταινία «Erin Brockovich»

1974 – Χοακίν Φίνιξ, αμερικανός ηθοποιός (με καταγωγή από το Πόρτο Ρίκο), βραβευμένος με Όσκαρ για το ρόλο του στο «Joker»

1976 – Παναγιώτης Κατσούρης, έλληνας ποδοσφαιριστής, που πέθανε σε τροχαίο δυστύχημα το 1998, σε ηλικία μόλις 21 ετών

Θάνατοι

1704 – Τζων Λοκ, άγγλος φιλόσοφος, θεμελιωτής του φιλελευθερισμού και των ιδεών για τα φυσικά δικαιώματα και την κοινωνική σύμβαση

1943 – Κωνσταντίνος Δημητριάδης, έλληνας γλύπτης και αθλητής, δημιουργός έργων όπως το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη

2018 – Κωνσταντίνος Κατσίφας, έλληνας της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία, του οποίου ο θάνατος προκάλεσε πολιτικές εντάσεις και συζητήσεις για τα δικαιώματα των μειονοτήτων

2023 – Μάθιου Πέρι, αμερικανός ηθοποιός, γνωστός για τον ρόλο του ως Τσάντλερ Μπινγκ στη δημοφιλή τηλεοπτική σειρά «Friends»

Επέτειοι – Παγκόσμιες Ημέρες

Διεθνής Ημέρα Κινουμένου Σχεδίου

Σήμερα γιορτάζουν

Βήλη, Ευνίκη