Δισεκατομμύρια περιφέρονται σε οικονομικούς παραδείσους και εταιρείες βιτρίνα. Υπερπολυτελή σούπερ γιοτ κάνουν ταξίδια από λιμάνι σε λιμάνι της Ευρώπης και του κόσμου ενώ πολλές φορές κρύβονται σε ναυπηγεία. Επαύλεις αδιανόητου πλούτου βρίσκονται κρυμμένες ή σε μαγευτικά και απομονωμένα σημεία ανά τον πλανήτη ή μέσα στο αστικό περιβάλλον των σύγχρονων μεγαλουπόλεων.
Για δεκαετίες, οι Ρώσοι ολιγάρχες έχουν μεταφέρει δισεκατομμύρια δολάρια στο εξωτερικό τα οποία ανεξάρτητοι φορείς και ερευνητικές δημοσιογραφικές ομάδες αναφέρουν ότι είναι «παράνομα» και τα έχουν καταστήσει εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τον επακόλουθο πόλεμο, οι χώρες σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν κυρώσεις και νέους νόμους για να προσπαθήσουν να βρουν αυτό το «σκοτεινό χρήμα», ελπίζοντας να βλάψουν τους ολιγάρχες που βρίσκονται κοντά στον πρόεδρο Πούτιν.
Το ερώτημα που προσπαθεί να απαντήσει το BBC πάντως είναι «πόσο ρωσικό “μαύρο χρήμα” υπάρχει σε όλο τον κόσμο;» και πού κρύβεται; Το αμερικανικό think tank Atlantic Council αναφέρει ότι οι Ρώσοι έχουν περίπου 1 τρισεκατομμύριο δολάρια από αυτό που αποκαλεί «μαύρο χρήμα» κρυμμένο στο εξωτερικό.
Στην έκθεσή της για το 2020 εκτιμάται ότι το ένα τέταρτο αυτού του ποσού ελέγχεται από τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και τους στενούς του συνεργάτες – πλούσιους Ρώσους γνωστούς ως «ολιγάρχες». «Αυτά τα χρήματα μπορούν να αξιοποιηθούν και να κατευθυνθούν από το Κρεμλίνο για κατασκοπεία, τρομοκρατία, βιομηχανική κατασκοπεία, δωροδοκία, πολιτική χειραγώγηση, παραπληροφόρηση και πολλούς άλλους κακόβουλους σκοπούς», αναφέρει η έκθεση.
Πώς δημιουργήθηκε αυτό το μαύρο χρήμα
Ένα άλλο αμερικανικό think tank, το National Endowment for Democracy, αναφέρει ότι ο Πούτιν ενθάρρυνε τους στενούς συνεργάτες του «να κλέβουν από τον κρατικό προϋπολογισμό, να εκβιάζουν χρήματα από ιδιωτικές επιχειρήσεις, ακόμη και να ενορχηστρώνουν την απόλυτη κατάσχεση κερδοφόρων επιχειρήσεων».
Λέει ότι με αυτόν τον τρόπο έχουν δημιουργήσει προσωπικές περιουσίες που ανέρχονται σε δεκάδες δισεκατομμύρια.
Τα Pandora Papers, που δημοσιεύθηκαν από τη Διεθνή Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων, σημειώνουν ότι άνθρωποι που βρίσκονται κοντά στον Πούτιν έχουν γίνει πολύ πλούσιοι – και θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν να μετακινήσει τον δικό του πλούτο.
Ωστόσο η απάντηση πάει ακόμα πιο πίσω στο χρόνο. Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, η κυβέρνηση πούλησε κερδοφόρες, κρατικές εταιρείες στον τομέα του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, των μεταφορών και σε άλλους τομείς. Η αρχική ιδέα ήταν να αγοράσουν όλοι οι Σοβιετικοί πολίτες μικρά μερίδια αυτών των εταιρειών. Αλλά δεν συνέβη αυτό.
«Ας το κάνουμε πραγματικά εύκολο για τους Ρώσους να γίνουν ιδιοκτήτες μετοχών σε αυτές τις τεράστιες εταιρείες. Αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα ήταν ότι πολύ, πολύ λίγοι άνθρωποι απέκτησαν τεράστιο πλούτο», δήλωσε ο Σάιμον Μάιλς, ειδικός στον Ψυχρό Πόλεμο στο Πανεπιστήμιο Duke.
Ορισμένες από τις εταιρείες βγήκαν στο σφυρί μέσα στη νύχτα σε μια απομακρυσμένη πόλη της Ρωσίας. Μόνο ο ενδεχόμενος αγοραστής γνώριζε για την πώληση, οπότε πλειοδότησε μόνο εναντίον του εαυτού του. «Οι άνθρωποι έβρισκαν τρόπους προκειμένου να προσαρμόσουν τη διαδικασία ή να προσαρμόσουν την τιμή», δήλωσε ο Miles.
Οι πολιτικές διασυνδέσεις οδήγησαν σε ορισμένες από τις μυστικές πωλήσεις. Σε άλλες περιπτώσεις, είπε ο Miles, χρησιμοποιήθηκε βία. «Έχουμε ιστορίες δωροδοκίας, ιστορίες απαγωγών, λύτρων ουσιαστικά για συμμόρφωση», είπε. «Αυτός είναι ένας πολύ φθηνός τρόπος για να αποκτήσει κανείς πολύ γρήγορα μεγάλο πλούτο».
Πού βρίσκονται τα χρήματα;
Ιστορικά, πολλά από αυτά τα χρήματα είχαν πάει στην Κύπρο, με δέλεαρ την ευνοϊκή φορολογία. Για ορισμένους, το νησί έγινε γνωστό ως «η Μόσχα της Μεσογείου».
Σύμφωνα με το Atlantic Council, 36 δισ. δολάρια ρωσικών χρημάτων πήγαν εκεί μόνο το 2013. Πολλά από αυτά έφτασαν μέσω εταιρειών-βιτρίνες, οι οποίες χρησιμοποιούνται για να αποκρύψουν τους πραγματικούς ιδιοκτήτες. Το 2013, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έπεισε την Κύπρο να κλείσει δεκάδες χιλιάδες τραπεζικούς λογαριασμούς που διατηρούνταν από εταιρείες-βιτρίνες.
Τα βρετανικά υπερπόντια εδάφη, όπως οι Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι και τα νησιά Κέιμαν, είναι επίσης αγαπημένοι προορισμοί. Μια έκθεση της Global Witness ανέφερε ότι το 2018, οι Ρώσοι ολιγάρχες είχαν περίπου 45,5 δισ. δολάρια σε αυτούς τους φορολογικούς παραδείσους.
Κάποια από αυτά τα χρήματα βρίσκουν το δρόμο τους σε χρηματοπιστωτικές πρωτεύουσες όπως η Νέα Υόρκη και το Λονδίνο, όπου μπορούν να επενδυθούν και να αποκομίσουν κέρδη . Η οργάνωση κατά της διαφθοράς Transparency International ισχυρίζεται ότι τουλάχιστον 2 δισ. δολάρια βρετανικής περιουσίας φέρεται να ανήκουν σε Ρώσους που κατηγορούνται για οικονομικό έγκλημα ή έχουν διασυνδέσεις με το Κρεμλίνο.
Το εύρος του ρωσικού χρήματος που «ξεπλένεται» αποκαλύφθηκε περαιτέρω σε έκθεση του 2014 από το Organized Crime and Corruption Reporting Project για το «ρωσικό πλυντήριο». Σύμφωνα με την έκθεση, μεταξύ 2011 και 2014, 19 ρωσικές τράπεζες φέρεται να ξέπλεναν 20,8 δισ. δολάρια σε 5.140 εταιρείες σε 96 χώρες.
Πώς κρύβονται τα χρήματα;
Ο συνήθης τρόπος με τον οποίο οι Ρώσοι ολιγάρχες κρύβουν το «μαύρο χρήμα» τους στο εξωτερικό είναι μέσω εταιρειών-βιτρινών. «Αυτοί οι ολιγάρχες προσλαμβάνουν τους καλύτερους δικηγόρους, ελεγκτές, τραπεζίτες και λομπίστες στον κόσμο για να αναπτύξουν νόμιμα μέσα για να αποκρύψουν και να ξεπλύνουν τα κεφάλαιά τους», αναφέρει το Atlantic Council.
«Ένας σοβαρός ολιγάρχης έχει στρώματα ανώνυμων εταιρειών-βιτρίνα σε μια σειρά από υπεράκτιες δικαιοδοσίες και τα κεφάλαιά του κινούνται με αστραπιαία ταχύτητα μεταξύ τους».
Το 2016, η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων δημοσίευσε τα Panama Papers, τα οποία έδειξαν ότι μία μόνο εταιρεία είχε δημιουργήσει 2.071 εταιρείες βιτρίνα για πλούσιους Ρώσους.
Ποια μέτρα λαμβάνονται για να ξεθάψουν τα χρήματα των ολιγαρχών;
Μετά την εισβολή στην Ουκρανία, οι χώρες ανακοίνωσαν μια σειρά μέτρων για τον εντοπισμό των ρωσικών χρημάτων. Οι ΗΠΑ δημιουργούν μια νέα ομάδα εργασίας «KleptoCapture» για να πατάξουν τα οικονομικά των Ρώσων ολιγαρχών. Θα διοικείται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και έχει ως στόχο την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων που αποκτήθηκαν μέσω παράνομης συμπεριφοράς.
Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει λάβει μέτρα για να αυξήσει τη χρήση των διαταγμάτων περί ανεξήγητου πλούτου (UWO), τα οποία υποχρεώνουν τους ανθρώπους να αποδείξουν από πού απέκτησαν τα μετρητά για να αγοράσουν περιουσιακά στοιχεία στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι εντολές δέσμευσης λογαριασμού (AFO) επιτρέπουν στα δικαστήρια να δεσμεύουν κεφάλαια σε τράπεζα ή οικοδομική εταιρεία, εάν υποπτεύονται ότι τα χρήματα συνδέονται με εγκληματική δραστηριότητα. Το Ηνωμένο Βασίλειο κατήργησε επίσης το σύστημα της «χρυσής βίζας», το οποίο παρείχε δικαιώματα διαμονής σε πλούσιους ξένους εάν επένδυσαν μεγάλα χρηματικά ποσά στη χώρα.
Τέλος η Μάλτα, αγαπημένο καταφύγιο για το ρωσικό χρήμα, έχει επίσης καταργήσει το καθεστώς «χρυσού διαβατηρίου» που επέτρεπε σε ολιγάρχες να αγοράζουν υπηκοότητα. Η Κύπρος και η Βουλγαρία κατήργησαν τα συστήματα χρυσού διαβατηρίου τους το 2020.
