«Το έτος χωρίς καλοκαίρι»: Τι έγινε στον πλανήτη το 1815

Η ιστορία των φυσικών καταστροφών είναι γεμάτη από καταιγίδες, πλημμύρες, ακόμη και αστεροειδείς, αλλά μερικές από τις πιο συναρπαστικές καταστροφές προέρχονται από το εσωτερικό της ίδιας της Γης χάρη στα ηφαίστεια. Εκρήξεις όπως αυτή που έθαψε την Πομπηία στην Ιταλία, προβάλλονται σε περίοπτη θέση στα μαθήματα ιστορίας.

Ωστόσο, λίγα ηφαίστεια είχαν τόσο δραματικό και καταστροφικό αντίκτυπο όσο αυτό του όρους Ταμπόρα. Το συγκεκριμένο ηφαίστειο, μάλιστα, προκάλεσε μια τόσο βίαιη έκρηξη το 1815 που θωράκισε τη Γη από την ακτινοβολία του ήλιου, ψύχοντας το βόρειο ημισφαίριο και κάνοντας το 1816 «το έτος χωρίς καλοκαίρι».

Η έκρηξη του όρους Ταμπόρα διήρκεσε σχεδόν δύο εβδομάδες

Πριν εκραγεί τον Απρίλιο του 1815, το Ταμπόρα ήταν μια κορυφή ύψους, περίπου, 4.267 μέτρων στο κέντρο ενός ινδονησιακού νησιού με το όνομα Sumbawa. Κατά τη διάρκεια της έκρηξης, το ηφαίστειο εκτόξευσε δισεκατομμύρια τόνους αερίων και συντριμμιών στην ατμόσφαιρα. Μεγάλο μέρος της βαρύτερης τέφρας και των συντριμμιών έπεσε στα νησιά και τη θάλασσα γύρω από το Ταμπόρα, αλλά μια σημαντική ποσότητα κατέληξε στην ατμόσφαιρα, εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο και έσβησε εν μέρει τον ήλιο για μήνες μετά το συμβάν. Η ίδια η έκρηξη σκότωσε δεκάδες χιλιάδες -αν όχι εκατοντάδες χιλιάδες- ανθρώπους από τις πυροκλαστικές ροές που προέκυψαν, τις ασφυκτικές πτώσεις τέφρας και τα τσουνάμι που προκλήθηκαν.

Η έκρηξη του Ταμπόρα ήταν χειρότερη από ορισμένες πιο γνωστές εκρήξεις

Η Ινδονησία φιλοξενεί μερικές από τις πιο έντονες γεωλογικές δραστηριότητες στον κόσμο. Η έκρηξη του Κρακατόα της Ινδονησίας στις 27 Αυγούστου του 1883 είναι μία από τις πιο διαβόητες ηφαιστειακές καταστροφές στην καταγεγραμμένη ιστορία, η οποία, σύμφωνα με το mentalfloss.com, σκότωσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους και επηρέασε τον καιρό σε όλο τον κόσμο για μήνες μετά την έκρηξη. Ωστόσο, μόλις λίγες δεκαετίες πριν από αυτό, το όρος Ταμπόρα εξαπέλυσε μια έκρηξη χειρότερη από το Κρακατάο, το όρος Αγία Ελένη στην Ουάσινγκτον και ακόμη και τον Βεζούβιο της Πομπηίας.

Το Ταμπόρα κατέγραψε VEI-7 στον Δείκτη Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας, ένας είδος μέτρεησης που αφορά στο μέγεθος των ηφαιστειακών εκρήξεων σε μια κλίμακα από VEI-0 (μη εκρηκτική) έως VEI-8 (μεγαλοεκρηκτική). Το Κρακατόα μέτρησε VEI-6, ενώ το όρος Αγία Ελένη και ο Βεζούβιος βαθμολογήθηκαν με VEI-5.

Προκάλεσε έναν «ηφαιστειακό χειμώνα»

Είμαστε εξοικειωμένοι με το φαινόμενο του θερμοκηπίου, όπου ορισμένα αέρια και σωματίδια στην ατμόσφαιρα μπορούν να παγιδεύσουν τη θερμότητα και να προκαλέσουν αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, αλλά οι ηφαιστειακές εκρήξεις μπορούν να προκαλέσουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Υπάρχουν δύο βασικοί μηχανισμοί γι’ αυτό: ο πρώτος είναι ότι τα σωματίδια που εκτοξεύονται από τα ηφαίστεια μπορούν να αντανακλούν το ηλιακό φως, επιτρέποντας σε λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία να φτάσει στην επιφάνεια, διατηρώντας τις παγκόσμιες θερμοκρασίες χαμηλότερες από ό,τι θα ήταν υπό κανονικές συνθήκες.

Το αποτέλεσμα είναι ένας «ηφαιστειακός χειμώνας», παρόμοιος με τον περισσότερο γνωστό «πυρηνικό χειμώνα» που αποτέλεσε βασικό θέμα στην επιστημονική φαντασία του 20ού αιώνα. Αλλά τα σωματίδια παραμένουν στην ατμόσφαιρα μόνο για μερικές ημέρες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, πολύ πιο σημαντικό είναι το διοξείδιο του θείου που, επίσης, συνοδεύει τις εκρήξεις. Το διοξείδιο του θείου μετατρέπεται σε θειικό οξύ, το οποίο στη συνέχεια σχηματίζει αερολύματα ψηλά στην ατμόσφαιρα που, επίσης, εμποδίζουν την εισερχόμενη ηλιακή ακτινοβολία για αρκετά χρόνια μετά την έκρηξη.

Η έκρηξη του Ταμπόρα προκάλεσε χιονόπτωση μέσα στον Ιούνιο

Ο «ηφαιστειακός χειμώνας» που ακολούθησε την ιστορική έκρηξη του όρους Ταμπόρα κατέστρεψε κοινότητες σε όλο τον κόσμο. Κατά ειρωνικό τρόπο, το φαινόμενο του ηφαιστειακού χειμώνα παρατηρήθηκε κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, ιδίως στην ανατολική Βόρεια Αμερική. Οι κάτοικοι ανέφεραν ότι το βαρύ χιόνι έπεφτε ακόμη και στα μέσα Ιουνίου στις βορειοανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ ένας απολογισμός αναφέρει μισό μέτρο χιόνι στις 6 Ιουνίου του 1816.

Το κρύο σκότωσε τις καλλιέργειες σε ολόκληρη την Ευρώπη και την Ασία

Η ξαφνική πτώση της θερμοκρασίας προκάλεσε καταστροφές στη γεωργία σε όλο τον κόσμο. Εκτός από τους ισχυρούς παγετούς και τις παγωνιές που, σχεδόν, κατέστρεψαν τις καλλιέργειες στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ψυχρές και υγρές συνθήκες σκότωσαν, επίσης, τη συγκομιδή στην Ευρώπη και την Ασία. Οι εκτεταμένες αποτυχίες των καλλιεργειών σε όλο τον κόσμο οδήγησαν σε λιμό σε πολλές περιοχές του κόσμου, κοστίζοντας αμέτρητες ζωές.

Οι ασθένειες εξαπλώθηκαν σε όλο τον κόσμο

Η έκρηξη δεν άφησε μόνο καιρικές καταστροφές και πείνα στο πέρασμά της, αλλά ο συνδυασμός των δύο αποτελεσμάτων παρήγαγε, επίσης, ένα ανεπιθύμητο αποτέλεσμα: τις ασθένειες. Η διακοπή των κανονικών μουσώνων στην Ινδία οδήγησε σε ξηρασία και πιθανότατα επέτρεψε στο βακτήριο της χολέρας που μεταδίδεται από το νερό να μεταλλαχθεί σε μια πιο μολυσματική μορφή. Το παθογόνο εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο και προκάλεσε συχνές επιδημίες καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν, αλλά η μάστιγα αυτή μας βοήθησε να έρθουμε πολύ πιο κοντά στη σύγχρονη ιατρική.

Το «έτος χωρίς καλοκαίρι» βοήθησε στην εφεύρεση του ποδηλάτου

Όταν οι καλλιέργειες καταστράφηκαν λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών του 1816, δεν ήταν μόνο οι άνθρωποι που υπέφεραν χωρίς τροφή. Οι αποτυχημένες σοδειές εκτίναξαν στα ύψη την τιμή της βρώμης, καθιστώντας δυσκολότερο και ακριβότερο για τα άτομα να έχουν την οικονομική δυνατότητα να διατηρούν άλογα για τις μεταφορές τους. Αναζητώντας έναν νέο τρόπο μετακίνησης, ο Γερμανός εφευρέτης Karl Drais δημιούργησε μια συσκευή που ονομάστηκε laufmaschine, ή αλλιώς «μηχανή που τρέχει». Η εφεύρεσή του μοιάζει πολύ με το ποδήλατο που γνωρίζουμε σήμερα -αντί να χρησιμοποιείτε πεντάλ, όμως, το χειρίζεστε με τα πόδια σας στο έδαφος, όπως τα παιδικά ποδήλατα ισορροπίας.

Η έκρηξη του όρους Ταμπόρα μας έδωσε τον Φρανκενστάιν…

Ο ζοφερός καιρός στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του «έτους χωρίς καλοκαίρι» εμπόδισε τους τουρίστες να απολαύσουν ευχάριστες διακοπές. Μια ομάδα λογοτεχνικών θρύλων -μεταξύ των οποίων ο Percy Bysshe Shelley και η Mary Wollstonecraft Godwin (η μετέπειτα Mary Shelley), ο Λόρδος Byron και ο John Polidori- έκαναν ένα ταξίδι στη λίμνη της Γενεύης το καλοκαίρι του 1816 και κατέληξαν στο σπίτι τους τον περισσότερο χρόνο λόγω των ψυχρών, βροχερών συνθηκών. Κατά τη διάρκεια αυτής της εκδρομής, που μετατράπηκε σε παραμονή, η Mary Shelley ξεκίνησε το κλασικό μυθιστόρημά της Φρανκενστάιν, ενώ ο John Polidori εμπνεύστηκε να γράψει το The Vampyre, το οποίο αργότερα επηρέασε τον Δράκουλα του Bram Stoker.

…και επικά ηλιοβασιλέματα

Τα λαμπερά ηλιοβασιλέματα είναι συχνά το αποτέλεσμα της διάθλασης του ηλιακού φωτός μέσα από την υγρασία της ατμόσφαιρας, που οδηγεί σε ζωηρές επιδείξεις ζεστών χρωμάτων, τα οποία συχνά ισορροπούν με έναν ουρανό που σκοτεινιάζει. Τα σωματίδια στην ατμόσφαιρα, όπως η σκόνη και η ηφαιστειακή τέφρα, μπορούν να δημιουργήσουν ακόμη πιο ζωντανές ανατολές και ηλιοβασιλέματα, με το τελευταίο να προκαλεί την παραμονή αυτών των φαινομένων για πολλούς μήνες μετά από μια τέτοια έκρηξη. Οι ιστορικοί της τέχνης πιστεύουν ότι αυτά τα εκθαμβωτικά θεάματα το 1816 ενέπνευσαν τη διάχυτη, φωτεινή χρωματική τεχνική του Βρετανού ζωγράφου J.M.W. Turner.

Η παρακμή της γεωργίας έδωσε ώθηση στο εμπόριο οπίου

Μία από τις κύριες αιτίες για το εμπόριο ναρκωτικών σε όλο τον κόσμο είναι η φτώχεια -όταν δεν υπάρχει άλλος τρόπος να βγάλουν χρήματα, η πώληση ναρκωτικών είναι μια κερδοφόρα έλξη για πολλούς ανθρώπους. Μετά την αποτυχία των καλλιεργειών το 1816, οι αγρότες σε μέρη όπως η Κίνα αναγκάστηκαν να αρχίσουν να καλλιεργούν όπιο για να βγάλουν χρήματα. Αυτή η παραγωγή οπίου οδήγησε σε μια έκρηξη του εμπορίου οπίου που υπάρχει ακόμη και σήμερα.

Η ατμόσφαιρα της Γης ανέκαμψε γρήγορα

Ευτυχώς, μια τόσο δραματική αλλαγή στο παγκόσμιο κλίμα δεν διήρκεσε πολύ. Το αποτέλεσμα της παγκόσμιας ψύξης παρέμεινε μόνο για μερικά χρόνια μετά την έκρηξη. Μόλις τα σωματίδια στην ατμόσφαιρα άρχισαν να αναμειγνύονται και να κατακάθονται πίσω στη Γη, η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας που έφτανε στην επιφάνεια άρχισε να επανέρχεται στο φυσιολογικό, επιτρέποντας στον καιρό να επανέλθει ως επί το πλείστον στα φυσιολογικά επίπεδα σε όλο τον κόσμο.